Morgunblaðið - 17.11.1987, Side 21

MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 17. NÓVEMBER 1987
21
Hagsmunir Evrópu í Mið-Ameríku
Bókmenntir
Guðmundur Heiðar Frímannsson
Hugh Thomas: Central America:
Can Europe Play a Part? Instit-
ute for European Defence &
Strategic Studies, 1987.
Það er engum ofsögum sagt að
mjög örar breytingar eigi sér stað
þessi misseri í Mið-Ameríku. Það,
sem ber hæst nú, er að sjálfsögðu
friðarverðlaun Nóbels, sem Oscar
Arias, forseti Costa Rica hlaut í ár
fyrir framlag sitt til friðarviðleitni í
þessum heimshluta. Stöðugt berast
ftéttir af samningum og breytingum,
sem eiga sér stað þessar vikumar,
og hafa tillögur Mið-Ameríkjuríkj-
anna, sem Arias á mestan heiðurinn
af, komið þessu til leiðar.
Það hafa ekki allir verið jafn hrifn-
ir af verðlaunaveitingunni hjá
Nóbelsnefndinni í ár. The Times í
Lundúnum til dæmis taldi að óeðli-
legt væri að stjómmálamenn yfírleitt
fengju þessi verðlaun af þeirri
ástæðu að þeim bæri að tryggja
hagsmuni ríkis síns og halda friðinn
með hvaða ráðum, sem teldust nauð-
synleg. Ýmislegt, sem stjómmála-
menn neyddust til að framkvæma,
væri þess eðlis að óeðlilegt væri að
veita þeim friðarverðlaun. Slík verð-
laun yllu því einungis að málrófíð
skyggði á raunverulegt verkefni
þeirra og það væri hættulegt. Það
hefði til dæmis verið í fyllsta máta
óeðlilegt að veita Kissinger og Le
Duc Tho þessi verðlaun á sínum tfma.
Menn og konur á borð við Sakharov
og móður Theresu ættu að fá slík
verðlaun, því þau væm ekki rígbund-
in ríkishagsmunum eins og stjóm-
málamenn óhjákvæmilega séu.
Rétt er að taka það fram að þetta
er ekki rakið hér til að varpa rýrð á
Oscar Arias, heldur til að benda á
að verðlaun sem þessi em ekki sá
dómstóll, sem mestu máli skiptir fyr-
ir stjómmálamann á borð við hann.
Ein viðmiðun skiptir miklu og það
er árangur, þótt ekki skipti hann
öllu. Ekki var búið að uppfylla öll
þau skilyrði, sem kveðið er á um í
tillögum hans fyrir 5. nóvember sl.
Og þótt stjómimar í Guatemala og
E1 Salvador hafi byijað samningavið-
ræður í þvi skyni að koma á vopnahléi
þá hefur stjóm Nicaragua neitað að
ræða við Kontra- skæmliðana og
krafizt þess að ræða við Bandaríkja-
stjóm. Þótt Sandinistastjómin hafi
slakað á í ýmsum efnum að undanf-
ömu og meira að segja heimilað
útgáfu La Presna og leyft kaþólskri
útvarpsstöð að starfa, þá á hún langt
í land með að koma á lýðréttindum
í landi sínu. En hvemig sem allt
veltur, hljóta allir góðgjamir menn
að vona, að þessar tillögur dragi að
minnsta kosti úr átökum og verði
kannski undirstaða friðar í þessum
heimshluta.
Framganga stjómar Banda-
ríkjanna f stuðningi sínum við
Kontra-skæmliðana og sérstaklega
aðgerðir CLA á sínum tíma við að
loka höfnum í Nicaragua hefur vald-
ið áhyggjum í Evrópu og ýmsir þeir,
sem að öðm jöfnu styðja samstarf
við Bandaríkin, hafa andmælt harka-
lega. Thomas, lávarður af Swynner-
ton, nefnir í þessu riti sínu að
Evrópumenn eigi að hafa áhyggjur
af Mið-Ameríku því að þurfi Banda-
ríkjamenn að binda einhvem hluta
af her sínum þar til að vemda hags-
muni sína, er líklegt að þeir dragi
úr herafla sínum í Evrópu. Öryggis-
hagsmunir Vestur-Evrópumanna em
því tengdir atburðum í Mið-Ameríku.
Evrópubandalagið ætti þvf að veita
fé til þróunar Mið-Ameríku til að
stuðla að ró og skipulegum friði og
koma þar með í veg fyrir að Banda-
ríkjamenn þurfi að halda þar úti
herliði.
Til að styðja þessar skoðanir sínar
rökum fer Hugh Thomas yfir sögu
Mið-Ameríku, rekur þróun í aðalat-
riðum f hveiju ríki. Hann hefur áður
ritað einhveija ítarlegustu sögu borg-
arastyijaldarinnar á Spáni, sem til
er, um Kúbu og Súezmálið og á
síðasta ári kom út bók um rætur
kalda stríðsins. Höfundurinn fer ekki
leynt með þá skoðun sína, að efna-
hagsleg óreiða ásamt gífurlegri
fólksfjölgun sé höfuðorsök þess
óstöðugleika, sem þar hefur verið í
stjómmálum. Á síðustu ámm hafi
bæzt við enn ein ógnin, sem sé alræð-
ið og byltingarútflutningurinn frá
Draugasögur eða hvað?
Békmenntir
JennaJensdóttir
Græna höndin og aðrar drauga-
sögur.
Ulf Palmenfelt safnaði og endur-
sagði.
Eva Erikson myndskreytti.
Vilborg Dagbjartsdóttir þýddi.
Mál og menning 1987.
í formála segir Ulf Palmenfelt frá
þvf að þessum draugasögum hafi
hann safnað meðal átta—tólf ára
sænskra skólabama, síðan endursagt
þær til prentunar.
Hann rekur efni og tilurð margra
sagnanna, segir þær f ætt við gaml-
ar þjóðsögur og ævintýri. Hann telur
þær óræka sönnun þess að í hinum
tæknivædda fjölmiðlaheimi nútímans
sé munnleg frásagnarhefð lífseig og
í sífelldri endumýjun.
í bókinni em tuttugu og tvær sög-
ur. Lengst er fyrsta sagan, Græna
höndin, en hún tekur yfír eitt blað
í bókinni. Margar sagnanna em mjög
stuttar. Mikið er um bamadauða í
bókinni. Öll látast þau í rúmi sínu
að nóttu til, sum vegna áhrinsmála,
öðmm er fargað með voðalegum
hætti. Hér verða tekin nokkur sýnis-
hom úr þeim sögum.
Krossinn á bakinu... „Um
morguninn lá stelpan dáin í rúmi
sínu með hníf f miðjum krossinum."
Neglumar á dúkkunni uxu. „Um
nóttina uxu neglumar á dúkkunni
og urðu eins og langir blikandi hnífar
sem stungust gegnum hálsinn á
stelpunni."
Lifrin úr frænku. Efni sögunnar
er á þann veg að drengur er sendur
út í búð til þess að kaupa lifur í
matinn. Hann kýs heldur að fara upp
á háaloft og skera lifrina úr dáinni
frænku sinni. Móðurinni finnst skrý-
tið bragð af lifrinni. „Þá lá strákurinn
dáinn með stórt sár á maganum.
Dauða frænkan hafði skorið úr hon-
um lifrina."
Ógeðið i kommóðunni er hrein-
ræktuð morðsaga. Ókunnur maður
gistir í herbergi lítillar telpu. Um
morguninn þegar hann er farinn fer
hún að ná í föt sín í kommóðuskúff-
unni. „ ... þegar hún dró út efstu
kommóðuskúffuna, _sá hún höfuð
mömmu sinnar þar. í annarri skúff-
unni lá búkurinn og í þeirri þriðju
handleggir og fætur mömmu."
Ekki em allar sögumar í bókinni
„hryllingssögur".
Eftirförin i kirkjugarðinum og
Blóðið drýpur em góðlátlegar sögur
Nicaragua. Hann leiðir glögg rök að
því að það hafi verið ljóst frá upp-
hafi, að Sandinistaflokkurinn hafi
verið alræðisflokkur frá upphafi og
það hefði ekki átt að fara fram hjá
neinum. Hegðun Sandinistastjómar-
innar hafi verið í beinu framhaldi af
því, sem þeir héldu fram áður en
þeir náðu völdum, en það gerðu þeir
með svipuðu móti eins og kommún-
istar í Austur-Evrópu á ámnum eftir
seinni heimsstyijöldina.
Hann segir einnig frá því, hvemig
Bandaríkin sjálf léku lykilhlutverkið
í að koma Somoza frá völdum og
fyrsta árið á eftir veittu gífurlegu
fé til aðstoðar Nicaragua. En þegar
ljóst varð að stjómin flutti herbúnað
og vistir til skæmliða í E1 Salvador
og virtist ætla að framkvæma þá
ætlun slna að breiða byltinguna út
um Mið-Ameríku, var ómögulegt
annað en grípa til gagnráðstafana
fyrir Bandaríkjamenn.
Efnahagsaðstoðin, sem Thomas
lávarður leggur til að Evrópubanda-
lagið grípi til, á ekki að vera til
ríkisstjóma heldur á hún að ganga
til tiltekinna verkefna. Slík aðstoð
muni styrkja lýðræðislegar stjómir á
svæðinu í sessi, en þær em í E1
Salvador, Costa Rica, Honduras,
Guatemala, Panama og Belize og
muni halda aftur af stjóminni í
Managua. Slík aðstoð geti líka stuðl-
að að því að koma á aukinni sam-
vinnu ríkjanna í Mið-Ameríku, en það
sé æskilegt fyrir ríkin þar að koma
upp öflugu ríkjasaipbandi sín í milli.
Ef tekst að skapa sæmilegan frið
í Mið-Ameríku, er það til hagsbóta
fyrir alla. Tillögur Hugh Thomas um
það efni em allrar athygli verðar.
Sljörnustælar
byggðar á misskilningi og óþarfa
hræðslu. Margar litlu sögumar em
flatneskjulegar og nánst ekki í áttina
að vera draugasögur. Þjóð sem á
jafnmergjaðar og litríkar draugasög-
ur eins og við Islendingar hefur af
nógu að taka handa sjálfri sér. Auk
þess sem til em þýðingar af því besta
sem sagnahefðin hefur geymt meðal
margra annarra þjóða — Svía líka.
Líklegt þykir mér að sá er safnaði
þessum sögum hafi lagt gmndvöllinn
að yfirskilvitlegum frásögnum og
beri sögumar fremur keim af þvi en
þjóðsagna- eða ævintýrahefð.
Böm em jú alltaf að segja frá og
tíminn sem þau lifa og hrærast í er
þeim jafnan nærtækastur.
Mér finnst því að efni sumra sagn-
anna megi rekja beint til hughrifa
sem verða hjá bömum fyrir áleitni
hryllingsmynda, hvort heldur er á
myndbandi eða í sjónvarpi.
Ég skil ekki hví verið er að draga
fram foma sagnahefð og gera hana
öðm fremur að bakhjarli fyrir þess-
um sögum. Það getur verið að
einhver hafí rök fyrir því að þessar
sögur eigi erindi við íslensk böm, ég
hef þau ekki.
Þýðingin er á mjög vönduðu máli,
enda er þýðandinn þekktur íslensku-
maður. Myndir hæfa efni.
Békmenntir
Sigurður Haukur Guðjónsson
Höfundur: Andrés Indriðason.
Kápa: Brian Pilkington.
Prentverk: Oddi hf.
Útgefandi: Mál og menning.
Allt frá því ég kynntist fyrst
bamabókum Andrésar hefir mér
verið ljóst, að þar fer höfundur sem
er í fremstu röð þeirra, er rita hér
fyrir unglinga í dag, og þó víðar
væri leitað. Hraði og léttleiki
stílsins, hugkvæmnin og kunnáttan
era slík, að persónur sögunnar
hreinlega stíga oft upp af síðum
bókarinnar'og gerast gestir í stofu
þinni. Þú sérð þær og skynjar, heyr-
ir þær í nálægð þinni, og tekur þátt
í ævintýrinu líf með þeim. Já, svið
bóka hans em mjög hversdagsleg,
gætu verið hús þitt eða grannans,
og af því finna orð hans samhljóm
í sálum svo margra. í þessu felst
snilldin, snilldin, sem svo fáir. ná
valdi á. Andrési er hún gefín og
því tökum við fagnandi móti hverri
nýrri bók frá skrifborði hans.
Þessi er engin undantekning,
hressileg og skemmtin frá upphafi
til enda, þó fyrri hlutinn taki hinum
síðari fram. Þetta er þriðja sagan
um Jón Agnar Pálsson úr Eyjum,
— hefst þar sem kappinn er við
gijóttínslu á skólalóð — lýkur þar
sem hann gengur með sumar í
hjarta við hlið elskunnar sinnar,
Ragnhildar Sveinbjömsdóttur. En
hér skeður margt í milli. Inná svið-
ið em leiddar sögupersónur, hver
annarri eftirminnilegri, þó engin
sem stálnaglinn Sigurbjartur Páls-
son. Hann breytist úr skémmtileg-
um gapuxa í dreng, sem byrði sína
ber, eins og hetjur einar gera, og
lýkur af honum að segja þar sem
hann, með hjálp Jóns Agnars, er
orðinn efnilegur kvikmyndáleikari
með Önnu Karlsdóttur sér við hönd.
Andrés Indriðason
Já, af skólalóðinni inn í kvikmynda-
ver Barða Óskarssonar emm við
leidd og eins og vera ber er aðal-
söguhetjan, Jón Agnar, orðinn
meira en aðstoðarmaður kvik-
myndastjórans áður en sögu lýkur,
líka sá er þræðina réttina fram í
gerð myndarinnar. Segið svo að 14
ára snáði sé til alls ónýtur.
Þetta er bók sem fáir munu
leggja frá sér fyrir en lesin er öll,
svo bráðsmellin er hún. Andrés
notar málfar unglinganna sjálfra:
Ferlegt maður; pæla í; bakka út-
úr... og hvað það nú er allt, sem
fer í taugar mínar hjá fúskuram,
en ég verð að játa að hjá Andrési
verður þetta svo eðlilegt, að ég get
vart hugsað mér krakkana tala
öðmvísi, finnst ég mæta gelgju-
skeiðinu sjálfu. Hér sannast því hið
fomkveðna: Að það er ekki sama,
hver á heldur.
Mynd Brians er frábær en gaman
hefði verið að sjá þessa bók með
fleiri myndum hans.
Próförk er mjög vel lesin, prent-
verk allt prentsmiðju og útgáfu til
sóma. í tveimur oðmm sagt: Af-
bragðs bók.
1988 árgerðin af Skutlunni
frá Lancia kostar nú að-
eins 313 þúsund krónur.
.Þú gerir vart betri bíla-
kaup!
Opið laugardaga
frá kl. 1—5.
BÍLABORG HF.
FOSSHÁLSl 1,S.68 12 99.