Morgunblaðið - 17.11.1987, Blaðsíða 23

MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 17. NÓVEMBER 1987
23
Ný uppskrift af fískveiðikvóta
eftir Kristínu
Halldórsdóttur
Sjávarútvegur er og verður und-
irstaða efnahags- og atvinnulífs
íslendinga. Hagur þessarar at-
vinnugreinar er hagsmunamál
allrar þjóðarinnar og ber að skipu-
leggja hana samkvæmt því.
Sá tími er löngu liðinn, að náttúr-
an var látin einráð um stjórnun
fiskveiða. Mannleg stjómun hefur
nú gilt árum saman, friðunarað-
gerðir, skyndilokanir uppeldis-
svæða, afmörkun sóknartíma,
aflahámark á fisktegundir og tak-
markanir af ýmsu tagi. Allar þessar
aðgerðir hafa verið umdeildar og
hagsmunaárekstrar tíðir.
Undanfarin 4 ár hefur verið í
gildi svokölluð kvótaskipting í sjáv-
arútvegi, sem byggist á skiptingu
heildaraflans á milli skipa. Kerfíð
hefur verið nokkuð sveigjanlegt
með möguleikum á vali milli afla-
marks og sóknarmarks með
hámarki á þorskafla. Veiðar báta
undir 10 brúttólestum hafa fyrst
og fremst lotið reglum um sóknar-
daga.
Markmið
Við mótun á fiskveiðistefnu
næstu ára hljótum við að líta til
þess, hvernig núgildandi stefna hef-
ur reynst, hversu vel hefur tekist
að ná þeim markmiðum, sem höfð
eru að leiðarljósi við mótun stefn-
unnar, og hvemig bæta megi það
sem miður hefur farið. Miklu skipt-
ir að gera sér grein fyrir markmið-
um með stjómun fiskveiða og ná
sem bestri og víðtækastri samstöðu
um leiðir að þeim markmiðum.
Markmiðin má skilgreina á eftir-
farandi hátt:
1. Hindrun ofveiði. Vemdun og
uppbygging fískistofna.
2. Aukin hagkvæmni og minni
tilkostnaður, bæði við veiðar og
vinnslu.
3. Bætt meðferð sjávaraflans.
4. Hámarksnýting sjávaraflans.
5. Bætt kjör þeirra, sem vinna í
sjávarútvegi, bættur aðbúnaður,
meira öryggi, hærri laun.
6. Sanngjöm dreifing atvinnu og
arðs eftir aðstæðum.
Reynslan
Hver er svo reynslan af fiskveiði-
stjómlm síðustu ára með hliðsjón
af ofantöldum markmiðum?
1. Þetta markmið hefur engan
veginn náðst. Heildarþorskaflinn
hefur á hveiju ári farið langt fram
úr því, sem fískifræðingar hafa tal-
ið ráðlegt. Samanlagður umframafli
í þorski sl. 4 ár nemur um 366
þús. tonnum eða sem svarar afla
heils árs, og veiddur fiskur er stöð-
ugt yngri og smærri. Aukin sókn í
aðrar fisktegundir gerir það að
verkum að sífellt fleiri tegundir eru
felldar undir kvóta.
2. Þetta markmið hefur náðst
að hluta til og má að einhveiju leyti
rekja til kvótakerfísins, en lægra
olíuverð og aðrar ytri aðstæður
hafa einnig haft sitt að segja. Eitt-
hvað hefur dregið úr hagkvæmninni
síðustu ár við meiri ásókn í sóknar-
markið, sem hefur orðið hvati til
aukinnar fjárfestingar.
Flestir telja, að stefna beri að
fækkun fiskiskipa og minnkun flot-
ans í heild. Þróunin hefur verið á
hinn veginn. Fiskiskipuih hefur
íjölgað, mest í minnstu flokkunum,
en þau hafa einnig stækkað, þ.e.
að ný skip eru í mörgum tilvikum
stærri en þau, sem hefur verið lagt.
3. Á siðustu árum hefur meðferð
sjávarafla batnað, og er það árang-
ur aukinnar þekkingar og skilnings
þeirra, sem vinna með aflann.
Hugsanlega getur kvótaskiptingin
átt hlut að máli, þar sem magnið
er gefinn hlutur, en gæðin ráða
tekjum. Hins vegar mætti hér bæta
um enn betur.
4. Mikið skortir á að sjávaraflinn
sé nýttur til fullnustu. Miklu er
kastað á glæ í orðsins fyllstu merk-
ingu, bæði físktegundum og físk-
hlutum, svo sem lifur og slógi. Sem
dæmi má nefna, að árlega er kast-
að í hafíð 2.000—3.000 tonnum af
tindabikkju, sem er góður matfísk-
ur. Annað dæmi er lifrin, sem hent
er í stórum stfl, þótt fyrirtæki vilji
kaupa hana til lýsisframleiðslu og
gætu framleitt helmingi meira af
meðalalýsi án þess að þurfa að
hreyfa legg né lið til markaðsöflun-
ar, því markaðurinn beinlínis bíður
eftir þessari vöru.
5. Um þennan lið þarf varla að
fara mörgum orðum, svo augljós-
lega sem á skortir, að kjör þessa
fólks séu viðunandi, og með því er
vitanlega ekki eingöngu átt við
launakjör, heldur einnig vinnuskil-
yrði.
6. Mjög er umdeilanlegt, hvernig
hér hefur tekist til, en mörg dæmi
eru um það nú síðustu árin, að illa
stæðar útgerðir hafí í skjóli kvóta-
kerfísins getað selt skip sín á
margföldu verði milli byggðarlaga
og hagnast þar með um hundruð
milljóna, meðan íbúar viðkomandi
byggðarlags mega horfa á eftir
atvinnu sinni og fá ekki rönd við
reist.
Niðurstaðan er því, að sú leið sem
farin hefur verið í stjómum fisk-
veiða á undanfömum árum, skilar
alls ekki tilætluðum árangri. í fram-
komnum drögum af frumvarpi til
laga um stjómun fískveiða á næstu
ámm er því miður fátt um nýjung-
ar. Kvennalistakonur studdu nú-
gildandi fískveiðistjómun, þegar
hún var lögfest, en í ljósi reynslunn-
ar teljum við nauðsynlegt að leita
nýrra leiða, sem samrýmast betur
fyrrgreindum markmiðum.
Ný stefna
Meginatriði nýrrar fískveiði-
stefnu verði eftirfarandi:
1. Árlegur heildarafli verði eftir
sem áður ákveðinn af sjávarútvegs-
ráðherra að fengnum tillögum
Hafrannsóknastofnunar. Svigrúm
verði til þess að hækka eða lækka
aflamarkið innan ársins, ef aðstæð-
ur krefjast.
2. 80% þess heildarafla, sem
ákveðinn hefur verið skv. 1. lið,
verði skipt milli byggðarlaga (út-
gerðarstaða) með hliðsjón af
lönduðum afla síðustu 5 ára. Vilji
viðkomandi byggðarlag halda
sínum hlut miðað við fyrri ár ber
því að greiða fyrir það sem á vantar.
3. Gjald byggðarlaga fyrir fisk-
veiðikvóta miðist við ákveðið hlut-
fa.ll af meðalverði á afla upp úr sjó
og renni í sérstakan sjóð í vörslu
ríkisins, sem varið verði til eftirtal-
inna verkefna:
a) Fræðslu, sem nýtist sjávarút-
vegi, Fiskvinnsluskóla, til símennt-
unar fískvinnsjufólks, Sjómanna-
skóla og öryggisfræðslu sjómanna.
b. Rannsókna tengdum sjávar-
útvegi, grunnrannsókna á lífríki
sjávar, rannsókna á ónýttum og
vannýttum tegundum, vöruþróunar
í sjávarútvegi, markaðsöflunar og
markaðshönnunar fyrir sjávaraf-
urðir.
c) Verðlauna til handhafa afla-
marks fyrir sérstaka frammistöðu
í nýtingu og meðferð aflans eða
lofsverðan aðbúnað starfsfólks.
4. Byggðarlög verði nokkuð
sjálfráð með það, hvemig þau ráð-
stafa sínum afla og hvert gjald þau
taka fyrir, þó með þeim skilyrðum,
að ef þau framleigja réttinn til ann-
arra byggðarlaga skal tilkynna það
sérstaklega til ráðuneytis og til-
greina ástæður. Reikna má með að
Kristín Halldórsdóttir
„ Við mótun á f iskveiði-
stefnu næstu ára hljót-
um við að líta til þess,
hvernig núgildandi
stefna hefur reynst,
hversu vel hefur tekist
að ná þeim markmið-
um, sem höfð eru að
leiðarljósi við mótun
stefnunnar, og hvernig
bæta megi það sem mið-
ur hefur farið.“
byggðarlög framleigi réttinn með
þeim skilyrðum, að aflanum yrði
landað að stærstum hluta í viðkom-
andi byggðarlagi eða eftir aðstæð-
um á hveijum stað. Vel má hugsa
sér, að settar verði reglur um nokk-
urs konar gæðbónus, sem fæli það
í sér, að handhafar kvótans gætu
áunnið sér ákveðinn rétt til afla-
marks næsta árs með mikilli
nýtingu og góðri meðferð aflans og
með því að búa vel að sínu starfs-
fólki. Slíkar reglur ber þó ekki að
festa í lögum, heldur verður að
treysta heimamönnum á hveijum
stað til þess að móta þær reglur,
sem stuðlað geta að sem bestum
árangri. Ríkinu bæri þó að veita
ráðgjöf í þessum efnum, ef þess
væri óskað. Eðlilegt er að ætlast
til þess, að tekjur sveitarfélaga af
framleigu kvótans yrðu notaðar til
þess að bæta aðstöðu í höfnum og
auka þjónustu við þessa atvinnu-
grein.
5. Ætla yrði lögum um nýja físk-
veiðistefnu nægan tíma til þess að
sanna gildi sitt. Ef sett yrði sólar-
lagsákvæði, væri 5 ára gildistími
æskilegur.
Til mikils að vinna
Ávinningur af þeirri fískveiði-
stefnu, sem hér hefur verið lýst,
yrði margþættur, í sem allra stystu
máli yrði þetta kerfí fiskveiðistjóm-
unar einfaldara, skilvirkara og
réttlátara, svo að vitnað sé til ein-
kunnarorða, sem stjómmálamenn
beita gjama fyrir sig, þegar kerfís-
breytingar eru á dagskrá.
Með þessu kerfi yrði verulega
dregið úr miðstýringu og ofstjóm
og byggðasjónarmiðum gert hærra
undir höfði.
Auðveldara yrði að halda heildar-
afla nálægt þeim mörkum, sem sett
yrðu.
Verslun með kvóta þjónaði heild-
arhagsmunum.
Stuðlað yrði að eflingu rann-
sókna og bættri þjónustu við
sjávarútveginn.
Unnt yrði að byggja inn hvata
til meiri nýtingar og bættrar með-
ferðar sjávaraflans, og til þess að
betur yrði búið að starfsfólki í sjáv-
arútvegi.
Það er til mikils að vinna.
Höfundur erþingkona Kvennalist-
Alþjóðaráð Rauða krossins:
Hungursneyð blasir við í
Eþíópíu næstu mánuði
MILLJÓNIR manna i hinum
stríðsþjáðu norðurhéruðum
Eþíópíu, þar sem uppskerubrest-
ur hefur orðið í kjölfar mikilla
þurrka, verða orðnir algerlega
matarlausir eftir einn til tvo
mánuði, samkvæmt frétt frá Al-
þjóðaráði Rauða krossins. Al-
þjóðaráðið áætlar að Rauði
krossinn veiji þrem og hálfum
milljarði i hjálparstarfið til loka
næsta árs.
í frétt frá Alþjóðaráði Rauða
krossins segir að á aðra milljón
tonna af matvælum vanti fyrir íþúa
Eþíópíu á næsta ári og þegar sjáist
merki um alvarlegan næringarskort
í Tigray og Eritreu. íbúar þessara
héraða, flestir smábændur, eigi
engar matarbirgðir og við þeim
blasi neyðarástand.
Ennfremur kemur fram í frétt-
inni að Rauði krossinn sé sem
stendur að mestu leyti ófær um að
dreifa matvælum í mörgum héruð-.
um þar sem vegir séu lokaðir og
höfuðmarkmið átaks Alþjóðaráðs-
ins nú sé því að gera hjálparstofn-
unum kleift að flytja á öruggan
hátt öll þau matvæli og hjálpargögn
sem þörf sé á til þorpa og sveita á
óeirðasvæðunum. Á þann hátt megi
koma í veg fyrir fólksflótta og
myndun yfírfullra flóttamanna-
búða. Einnig sé gert ráð fyrir að
Rauði krossinn flytji um 42 þúsund
tonn af matvælum til Eþíópíu til
aprílloka 1988 og frá maí til árs-
loka 1988 verði 72 þúsundum
tonnum úthlutað til viðbótar í mán-
aðarlegum skömmtum til 800
þúsund manns. Rauði krossinn
áætlar að þessi hjálparaðgerð,
ásamt úthlutun útsæðis, kosti sem
nemur 130 milljónum svissneskra
franka, eða liðlega þijá og hálfan
milljarð króna.
I
BOSS
mcMwvi s*/« fftoTtcncw
worfCTix>*t
►OUP tA PtAAI
BOSS
H U G O BOSS
SPCQAt FACfí SOAP
SAVON SPECtAt FACÍAt
KEEVIUR FVRTR KARIJVIENIN