Morgunblaðið - 17.11.1987, Blaðsíða 54

54
MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 17. NÓVEMBER 1987
Minning:
Ólafur Ófeigsson
fyrrv. skipstjóri
Fæddur 28. júlí 1900
Dáinn 7. nóvember 1987
Elskulegur föðurbróðir minn og
vinur, Ólafur Ófeigsson, fyrrum
skipstjóri, útgerðarmaður og síðar
aðalverkstjóri á Kirkjusandi, er lát-
inn.
Hann var af þeirri kynslóð sem
lifði örustu breytingatíma sem orðið
hafa með þjóðinni frá því landið
byggðist og hann hafði til að bera
lyndiseinkunn sem sameinaði bæði
ósérplægni og mildi.
Hann átti þann fjársjóð að öllum
skyldmennum hans þótti vænt um
hann, það uppskar hann vegna vak-
andi umhyggju sinnar fyrir öðrum.
Ólafur Ofeigsson fæddist í
Keflavík aldamótaárið og voru for-
eldrar hans Ófeigur Ófeigsson,
bóndi, ættaður frá Fjalli á Skeiðum,
og kona hans, Jóhanna Frímanns-
dóttir frá Hvammi í Langadal. Var
hann hinn fjórði í röð átta systkina
er náðu fullorðinsaldri en tvær syst-
ur dóu komungar. Fjölskyldan
fluttist að Bmnnastöðum á Vatns-
leysuströnd vorið 1902, að Vestur-
koti á hvaleyri við Hafnarfjörð
vorið 1904 og þaðan að Ráðagerði
í Leim vorið 1906.
ólafur var hinn eini systkinanna
sem ekki ólst upp í foreldrahúsum.
Hann fór ársgamall í fóstur til föð-
urbróður síns, Ólafs V. Ófeigssonar,
þá verslunarstjóra en síðar kaup-
manns í Edinborg í Keflavík og
konu hans, Þórdísar Einarsdóttur
frá Kletti í Geiradal, en þau vom
þá nýgift. Sagði Þórdís stundum í
glettni að hún hefði fengið Ólaf í
brúðargjöf. „Ekki til eignar, heldur
uppfósturs," sagði hún við Jóhönnu,
móður Ólafs. Avallt gætti Þórdís
þess að hann hefði samband við
sína raunverulegu foreldra og
treysti Jóhanna henni alveg tví-
mælalaust, bar mikla virðingu fyrir
henni og þótti vænt um hana og
þeim hvorri um aðra.
Fóstursystkini Ólafs, öll yngri en
hann, vom: Ásgeir dýralæknir,
Bragi héraðslæknir, Halldóra, ekkja
Geirs Zoega, útgerðarmanns, og
Vilborg. Em Ásgeir og Halldóra
nú ein á lífí þeirra systkina.
Halldóra er ein þeirra sem ég
leitaði til er ég viðaði að mér efni
í þessi eftirmæli um frænda minn.
Henni fómst m.a. svo orð:
„Ég segi það eins og er að faðir
minn elskaði þennan dreng og móð-
ir mín gerði það líka, ekkert minna
heldur en sín böm. Bemskuár okk-
ar mnnu fram eins og lygn
draumur, svo góða ævi áttum við
með þessum foreldmm okkar sem
vom frábær. Og við sögðum öll að
enginn ætti betra bemskuheimili
en við, og Ólafur, elsti bróðir, sem
var þó fósturbróðir, sagði að enginn
hefði átt betri ævi heldur en hann
sem ungur drengur. Enda sýndi
hann það í verki síðar hvemig hann
var við foreldrana og hvemig hann
annaðist þau og bar umhyggju fyr-
ir þeim, sömuleiðis fyrir okkur,
systkinum sínum. Og ég sem systir
hans, yngst af þeim þá, treysti hon-
um alltaf. Ég hugsaði sem svo: Ef
allt bregst treysti ég Ólafí alltaf.
Þetta em engin ofmæli, það er ekk-
ert ofmælt.
Við systkinin vomm vanin á að
reyna að temja okkur góða mál-
kennd. Það lá oft í lofti í þessum
litlu sjávarþorpum að málið var
ekki sem allra best og þau vom
eilíft á varðbergi með okkur, en þau
vom bæði hagyrðingar og ég tel
að móðir mín hafí verið ljóðskáld
þó hún flikaði því ekki. Hún var
vel metin kona alla tíð. Hún þótti
falleg, gáfuð og skemmtileg.
Ólafur var tvo vetur í Flens-
borgarskóla og fór þaðan í mennta-
skólann en líkaði ekki og sagði við
föður sinn: „Þú veist að ég er allur
fyrir sjóinn og ég vil hætta við þetta
og fara í Stýrimannaskólann." Það
gerði hann líka og þeir vom sam-
tíða þar bróðir hans Tryggvi og
hann. En svo veiktust þeir báðir
mjög illa af spönsku veikinni. Það
seinkaði Ólafi nokkuð en samt tóku
þeir með prýði og með flýti skólann
báðir tveir og Ólafur þakkaði það
alltaf fósturföður sínum að hann
skyldi ekki deyja úr þessari sýki,
svo_ vel var hugsað um hann.
Ég vil taka fram að það em mjög
breyttir tímar frá því sem áður
var, þó mikið sé talað um hjálpsemi
við fólk, en í mínum foreldrahúsum
vom tvö gamalmenni, sem dóu þar
í elli, auk þess sem hjónin tóku
þijú böm til fósturs. Þá urðu menn
að axla sínar byrðar sjálfír.
Fyrir nokkmm ámm var ég á
ferð með dóttur og tengdadóttur í
bíl niður Túngötu. Yfír götuna fór
eldri maður og það var bróðir minn,
Ólafur. Hann átti mjög bágt með
gang, bilaðir fætur, því fætur skip-
stjóranna biluðu á þessum tíma af
löngum stöðum í brúnni. Þá sagði
ég: „Horfíð á þennan aldraða mann,
sem gengur yfír götuna. Einu sinni
var hann besti skautahlaupari í
Reykjavík, sem tók Tjömina í þrem-
ur skrefum. Sömuleiðis einn sá besti
dansari sem ég hef kynnst. Nú sjá-
ið þið hvemig tímamir breytast, þið
sjáið hvemig hann gengur núna.“
Að lokum sagði Halldóra: „Ólafur
var sá lánsmaður að bjarga í janúar
1940 heili skipshöfn af þýsku skipi
sem fór inn í ís og bað um neyðar-
hjálp. Hann var þá á litlum togara
sem Hafsteinn hét. Hann bar gæfu
til þess að koma öllum mönnunum
62 til hafnar. Hann sagði að sitt
lán hefði verið það hve gott var
veður. Hafði gárað sjó hefðu þeir
allir farist." Skip þetta hét Bahia
Blanca. Fyrir þetta björgunarafrek
var Ólafur sæmdur fálkaorðunni
1942. Áður, 1937, hafði hann bjarg-
ar 7 manna áhöfn af íslenskum
vélbáti.
Ólafur lauk farmannaprófi við
Stýrimannaskólann 1920. Hann fór
þá til Bandaríkjanna og stundaði
sjó fráBoston og Glouchester næstu
árin. Árið 1927 giftist hann Grace
D. Allison frá Boston. Var faðir
hennar skoskur en móðirin íslensk,
ættuð frá ísafírði. Grace lést 1938
og voru þau bamlaus.
Ólafur var stýrimaður hjá
Tryggva bróður sínum á vertíðinni
1927 á enska togaranum Imperial-
ist, sem gerður var út frá Hafnar-
firði. Eftirfarandi frásögn, tekin úr
sálfsævisögu föður míns, Tiyggva
sögu Ófeigssonar, sem Ásgeir Jak-
obsson skráði, lýsir afar vel farsælu
samstarfí þeirra bræðra, sem síðar
stóð í áratugi.
„Sólskinsstundir fískimannsins,
sem hann man alla sína ævi, eru
þær, þegar hann hefur verið í treg-
fiski en hittir svo skyndilega í
mikinn afla.“ „Ég fór ekki frá
Hrauninu meðan Hraunatíminn var,
þótt þar væri tregt dag og dag,
heldur hafði sama háttinn á og við
Jökul, treysti á það að þama væri
fískur og hann gæfí sig til þegar
skipin fæm almeiint að leita annað
og slóðin að jafna sig. Aðfaranótt
sumardagsins fyrsta, sem bar upp
á 21. apríl, fór ég snemma að sofa.
Það hafði verið ördeyða um daginn.
Ólafur bróðir minn var kominn
aftur frá Ameríku og hann tók við
að toga. Hann vakti mig fljótlega
eftir að hafa fest en híft upp úr
festunni með tveimur pokum. Hann
sagði: „Ég held þú fengir físk héma
núna ef þú kæmir upp því hann
sýndist vera nýkominn þessi fisk-
ur.“
Ég fór upp og við ræddum málið
í brúnni, bræðumir. Okkur kom
saman um að við færum á sama
stað og Ólafur hafði kastað, toguð-
um síðan skáhallt að baujunni og
hefðum hana vel á bakborða, svo
við lentum ekki upp á Hrauninu,
heldur þræddum meðfram Hraun-
kantinum. Ég keyrði nú til baka,
þangað sem Ólafur hafði byijað
kastið og hef stundum verið spurð-
ur að því, hvemig ég hafí fundið
þann stað. Það byggðist á því að
Ólafur hafði tekið nákvæmlega
tímann frá því að hann kastaði og
þar til hann kom að baujunni, tog-
stefnuna frá henni þar til hann festi
hafði hann og toghraðann vissum
_ við. Hann teiknaði nú allt sitt tog,
og þar með hafði ég afstöðuna til
baujunnar og vissi hvar festan var.
Árangurinn af þessari nákvæmni
Ólafs var ekki lítill!
Ég kastaði nú og togaði í átt til
baujunnar, en hafði hana hæfílega
á bakborða því að ég vildi heldur
vera niðri á sandinum. Ég hafði trú
á því að fískurinn væri fremur þar
en uppi í kantinum eða uppi á
Hrauninu og ætlaði því að þræða
meðfram Hraunkantinum. Þetta
gekk nú allt vel, við fórum framhjá
baujunni, en stutt frá henni, slupp-
um við festuna Ólafs, og þegar við
höfðum togað eins og í 20 mínút-
ur, eftir að við vorum móts við
baujuna, vom víramir gengnir svo
saman, að ekki var um að villast
að fískur var kominn í vörpuna.
Það var slegið úr og híft upp. Fullt
troll.
Þegar við höfðum innbyrt þetta
stóra hal, mig minnir það væri ein-
ir 15 pokar, þá togaði ég ekki til
baka aftur, heldur keyrði til baka,
þangað sem við höfðum kastað og
tók sama tog nákvæmlega og enn
var fullt troll.
Nú fóra skip, sem vora þama
nálægt á Bankanum, þótt þau væra
ekki við Hraunið, að fylgjast með
okkur og smátínast til okkar, þegar
þau sáu að við voram í físki. Það
fór ekki framhjá neinum, svo stór
sem bæði þessi höl vora og lengi
verið að taka þau upp. En það náði
ekkert skipanna, sem kom þama,
veralegum árangri þennan dag
nema við. Þeir héldu, karlamir, að
við væram upp á Hrauninu, en við
voram alveg fast við Hraunkantinn
á sandinum og fóram aldrei allan
daginn út úr upphaflegu slóðinni
okkar, keyrðum alltaf til baka,
þorðum ekki annað, hann stóð
greinilega svo glöggt. Skip, sem
toguðu samsíða okkur, sitt hvoram
megin við okkur, náðu ekki sama
afla og við. Það getur verið að þau
hafí ekki hitt á rétta víralengd. Við
voram alltaf með fulla víralengd
úti, af því að við vissum okkur nið-
ur á sandbotninum, en hinir héldu
sig vera á Hrauninu og stilltu víra-
lengdina samkvæmt því.
Okkar aðstaða var náttúrlega
betri, af því að við vorum búnir að
hafa tækifæri til að þreifa okkur
áfram í rólegheitum einir. Við tók-
um þama 75 poka yfír daginn, eða
sem svarar 150 tonnum. Það var
metafli á þessum áram, enginn tog-
aramaður vissi þá deili á meira
aflamagni á einum degi. Það var
lengi til þess afla vitnað í togaraflot-
anum. Það lá vel á Ólafí bróður
mínum, þegar fyrsta halið lukkaðist
um morguninn, sem byggðist á
hans nákvæmu athugunum og stað-
setningu."
Einar Jósefsson, Ásvallagötu 2 í
Reykjavík, og Ólafur vora hásetar
saman nokkra túra á Imperialist
árið 1925. Hann segir þetta um
bræðuma: „Þeir slógu öllum við í
dugnaði, Tryggvi og Ólafur líka.
Það vora misduglegir menn um
borð, allir duglegir en engir eins
og jieir."
Arið 1929 var Ólafur skipstjóri
á Barðanum og skipstjóri á Tryggva
gamla 1930—32. Eftir áramót 1933
tók hann við Imperialist og Bjami
Ingimarsson, sem verið hafði stýri-
maður hjá honum á Tryggva gamla
frá haustinu 1930, fór til hans á
Imperialist 1934. Fleiri skipum
stjómaði hann.
í því sem hér fer á eftir styðst
ég við frásögn yngsta föðurbróður
míns, Guðmundar ðfeigssonar, sem
verið hefur skrifstofustjóri, bók-
haldarí og gjaldkeri fyrirtækjanna
hf. Júpíters, hf. Marz og Aðalstræt-
is 4 hf. frá því í desember 1941.
Einnig styðst ég við ævisögu föður
míns, sem að framan er getið.
Guðmundur segir: „Ólafur V.
Ófeigsson, kaupmaður í Keflavík,
fósturfaðir Ólafs bróður míns, var
að mínum dómi einn sá alskemmti-
legasti öðlingur sem ég hef kynnst
um ævina, á alla lund. Hann var
ákafiega stór í sniðum og gerði
ýmsa hluti sem ég sem drengur
man eftir sem að ég held að fáir
myndu hafa gert í dag. Hann var
alveg ekta sjentilmaður, var mikil
harmdauði þegar hann dó 1931.
Hann var langyngstur af systkinum
sínum. Þórdís, kona Ólafs, var líka
einstök gæðakona, skáldmælt,
raungóð og var ákaflega höfðingleg
kona í alla staði. Ég held ég megi
fullyrða að í eftirmælum, sem
Tryggvi bróðir minn skrifaði um
Ólaf föðurbróður okkar, að honum
látnum að hann hafi þar kallað
hann bæði vin sinn og velgerðar-
mann og ég trúi því vel að svo
hafí verið.
Ólafur Ófeigsson stofnaði hluta-
félagið Marz 1939 ásamt bræðram
sínum Tryggva, Bimi og Guðmundi
og félögum Tryggva í hf. Júpíter
og hf. Venusi, þeim Vilhjálmi Áma-
sjmi, Lofti Bjamasyni og Þórami
Olgeirssyni. Var félagið stofnað um
togarann Hafstein, sem Ólafur
hafði keypt það ár. Var Hafstein
gamall og lítill togari, byggður í
Selby 1919, 313 tonn að stærð.
Ólafur var skipstjóri á Hafsteini
flest stríðsárin en keypti 1942
danskan bát sem strandað hafði
austur í Lóni í Homafirði. Gerði
hann bátinn í stand og gerði hann
út eina eða tvær vertíðir en seldi
svo. Strax er stríðinu lauk, 1945,
fór hann til Svíþjóðar og keypti
bátinn Eggert Ólafsson. Þá var
verið að flytja inn þessa svokölluðu
blöðrabáta, þessa stóra, svera
sænsku báta. Þann bát gerði hann
út a.m.k. í þijú ár og seldi ýmist
aflann eða verkaði í skreið.
Marzfélagið lét smíða togarann
Marz sem kom hingað til lands rétt
um sumarmál 1948 og var þá eitt
af stærstu og best búnu skipum í
flotanum ásamt Neptúnusi. Skip
Júpítersfélagsins, Neptúnus og Úr-
anus, komu til landsins 1947 og ’49.
Þegar hlutafélögin Júpíter og
Marz hófu fiskverkun og frystihúss-
rekstur á Kirkjusandi í Reykjavík
gerðist Ólafur aðalverkstjóri þar,
bæði í húsinu og við skipin og var
það meðan félögin höfðu umsvif
þar, um aldarfjórðungs skeið. Hann
sá um þennan ijölþætta rekstur,
þetta var bæði saltfiskverkun,
skreiðarverkun alveg í sérflokki,
sjólaxaverksmiðja og svo útgerð
3—4 togara á þessum áram.
Ekkja Ólafs er Daníelína Svein-
bjömsdóttir frá ísafírði. Vora
foreldrar hennar hjónin Sveinbjöm
Kristjánsson og Daníelína Brands-
dóttir.
Einkadóttir þeirra er Hrafnhildur
Grace, f. 26. janúar 1946. Starfar
hún á söluskrifstofu Flugleiða í
Lækjargötu í Reykjavík. Hún giftist
1966 William Hand, viðskiptafræð-
ingi. Þau bjuggu eitt ár í Banda-
ríkjunum en svo nokkur ár í
Keflavík, en William var skrifstofu-
stjóri hjá fyrirtækinu ITT á
Keflavíkurflugvelli. Þau skildu.
Hann var alltaf mikill íslandsvinur
og kaui að starfa hér. Synir þeirra
era tveir, Ólafur William, f. 8. októ-
ber 1968 og Stefán Cramer, f. 21.
janúar 1970.
Ólafí föðurbróður mínum var það
óblandið gleðiefni að Hrafnhildur
og drengimir bjuggu í sama húsi
og þau Lína um árabil, á Ægissíðu
109 í Reylq'avík.
Hrafnhildi segist svo frá um föð-
ur sinn: „Eins og ég held að allir
viti, sem þekktu náið til okkar, þá
var samband mitt og pabba mjög
sérstakt og ég var, er mér sagt,
augasteinninn hans og það getur
vel verið að sumum hafí á tíðum
fundist það ganga út í öfgar hvað
honum þótti vænt um mig og mað-
ur var kallaður dekurrófa og „kall-
inn var alveg tjúllaður í stelpuna
og gerði allt fyrir hana“. En núna
þegar ég er orðin eldri og lít til
baka og ég hef oft hugsað um
það... jú, víst dekraði hann mig
og núna myndi ég líta á það sjálf
sem móðir, að stundum hafí það
verið of mikið af því góða, en samt
sem áður þá þykir mér afskaplega
vænt um að svo hafí verið. Þetta
er kannski það eina sem mér fínnst
ég eiga þessa stundina, það era
þessar minningar um hann pabba,
hvað hann var góður við mig.
Hann fór með mig í sunnudaga-
skóla í bragga við Ægissíðuna þar
sem grásleppukarlamir era og mér
er minnisstætt þegar hann fór með
mig stundum í hádeginu að borða
á Gildaskálanum. Ég var voðalegur
gikkur í mat, mér fundust allar
súpur vondar, en einu súpumar sem
mér þóttu virkilega góðar vora súp-
umar á Gildaskálanum. Var það
ýmist aspassúpa eða sveppasúpa.
Það komu þama einhveijir karlar
sem pabbi þekkti og hann var svo
stoltur af mér og þegar ég var orð-
in svolítið eldri þá fór ég svolítið
hjá mér því hann var alltaf að trana
mér fram, var alltaf að segja: „Sjá-
ið þið stelpuna, þetta er dóttir mín,“
svoleiðis að stundum fannst mér
nú eiginlega of mikið af því góða,
en þetta var svona mikil væntum-
þykja, eins og kemur kannski fram
í öllu sambandi við pabba og böm.
Bömin mín, drengimir mínir. Mér
hefur oft orðið um og ó hvað honum
þótti yfír sig vænt um drengina og
stundum vissi hann ekki, blessaður,
hvar hann átti að draga strikið.
En ég held að það sé þráðurinn
í gegnum alla tilveru pabba að hann
var svo góður við aðra. Hann var
alltaf að gera öðram gott, en gerði
aldrei neitt fyrir sig sjálfan sig.
Pabbi var alltaf með áhyggjur
af því að honum fannst ég alltaf
vera svo kuldaleg til fara. „Elskan
mín, mikið er þetta fátækleg kápa
sem þú ert í, það era svo stuttar á
þessu ermamar, elskan mín. Áttu
enga hanska? Er þetta nú í tísku?
Þetta er alveg voðalegt." Svo keypti
hann á mig kápu, myndarlega, stóra
og fína. Væntumþykja hans til mín
var svo mikil, alveg hreint einstök."
Frænda minn kveð ég með sökn-
uði og blessunaróskum. Bömin mín
og ég þökkum umhyggjuna.
Rannveig Tryggvadóttir
Náfrændi minn og mikill vinur,
Ólafur Frímann Ófeigsson, verður
jarðsettur í dag. Hann fylgdi öld-
inni, var fæddur í Keflavík 28. júlí
árið 1900. Foreldrar hans fluttu það
ár norðan úr Húnavatnssýslu. Þeim
vora þá fædd þijú böm, Jóhanna,
Tryggvi og Anna, og þröngt um
fjölskylduna í bráðabirgðahúsnæði
meðan þau vora að koma sér fyrir
í plássinu. Ólafur Ófeigsson, verzl-
unarstjóri Edinborgar í Keflavík,
og kona hans, Þórdís Einarsdóttir,
tóku drenginn í fóstur og ólst hann
þar upp hjá þeim hjónum. Ófeigur
faðir Ólafs var af Fjallsætt, langafi
hans Ófeigur ríki á Fjalli og lan-
gamma Ingunn Eiríksdóttir, dbrm.
á Reykjum á Skeiðum (Villinga-
holtsætt), og má um þetta lesa
ítarlega í sögu Tryggva Ófeigsson-
ar, föður míns.
Ólafur Ófeigsson naut góðs upp-
eldis, við starf og nám. Níu sumur
var hann í sveit, hjá Guðmundi ríka
á Auðnum, en í skóla á vetram,
gekk í Flensborgarskóla og lauk
þaðan prófí 1917. Hann mun hafa
byijað snemma róðra að vorlagi,
eða 1915, en ekki að staðaldri fyrr
en eftir 1917. Hann fór þá fljótlega
á togarann Vínlandið, sem Ólafur
fósturfaðir hans mun hafa átt hlut
í. Á því skipi var og Tryggvi bróðir
hans stýrimaður. Alla tíð síðan lágu
leiðir þeirra bræðra saman til sjós
og lands, að undanskildum nokkr-
um áram á þriðja áratugnum. Á
Vínlandinu var Ólafur þar til hann
fór í Stýrimannaskólann 1919, en
þaðan lauk hann prófí vorið 1920,
farmanna- og eimsvélarprófi, eins
og það próf hét við skólann, sem
mest réttindi gaf. Vertíðina 1921
var Ólafur stýrimaður á Reed,
skozkum togara, með Tryggva, en
fór um vorið til Bandaríkjanna og
var í Boston og Gloucester, þar sem