Morgunblaðið - 20.04.1988, Blaðsíða 15

MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 20. APRÍL 1988
15
Lygarinner
enginn þnótur
- segir Sigurður
Sigurjónsson
Þjóðleikhúsið frumsýnir á sumar-
daginn fyrsta, gamanleikinn „Lyg-
arann" eftir Carlo Goldoni. Leik-
húsið hefur fengið til liðs við sig
tvo ítali; leikstjórann Giovanni
Pampiglione og leikmynda- og bún-
ingahönnuðinn Santi Migneco auk
þess sem Pólveijinn Stanislaw Rad-
wan hefur samið tónlistina. Leikrit-
ið er sett upp í hefbundum
Commedia dell’arte stíl, með
grímum og búningum þessa tíma.
Leikurinn gerist i Feneyjum um
miðja 18. öld og segir frá kaup-
mannssyninum Lelio sem getur
ekki látið vera að ljúga hvenær sem
tækifæri gefst og þeim flækjum
sem slikt hefur i för með sér.
Lygalaupurinn Lelio er sonur
hins aldna kaupmanns Pantalones.
í upphafi leiksins kynnist hann
systrunum Rosauru og Beatrice,
dætrum dr. Balanzonis. Þær falla
þegar fyrir lygum Lelios, sem hann
kýs reyndar að kalla snjallar hugd-
ettur. Fyrir eiga systurnar sér
dygga aðdáendur, þar sem eru
aðalsmaðurinn Ottavio og Iækna-
neminn feimni, Florindo, sem býr
í húsi Balanzonis-fjölskyldunnar.
Morgunblaflið/Sverrir
Edda Heiðrún Bachman i hlut-
verki Columbinu.
Einnig koma við sögu trúnaðar-
maður Florindos, Brigella; Columb-
ina, hin flallhressa þjónustustúlka
Rosauru og Beatrice og Arlecchino,
þjónn Lelios, en Arlecchino fellir
ástarhug til Colombinu.
Með hlutverkin fara Amar Jóns-
son sem leikur Pantalone, Bessi
Bjamason, sem leikur dr. Balanz-
oni, Guðný Ragnarsdóttir leikur
Rosaum og Vilborg Halldórsdóttir
systur hennar Beatrice, Halldór
Bjömsson leikur Ottavio, Jóhann
Sigurðarson leikur Florindo, Öm
Ámason leikur Brighella, Edda
Heiðrún Bachman leikur þjónustu-
stúlkuna Columbinu, Þórhallur Sig-
urðsson leikur Arlecchino og Helga
Jónsdóttir leikur sendilinn Zanni
og gondólræðara. Sigurður Sigur-
jónsson fer svo með hlutverk lygar-
ans Lelios.
Persónur Goldonis ekki
flóknar
„Lelio er eins og nafnið gefur
til kynna, lygari, sem ferðast í
gegnum lífið á lygum,“ segir Sig-
urður. „Samt er hann ekki neinn
þijótur, heldur saklaus lygari.
Hann blekkir sjálfan sig og þrífst
á lygunum. En það gera kannski
margir aðrir í kringum hann,
spumingin er hvort þeir ljúgi ekki
líka, þó svo virðist sem þeir segi
sannleikann. Vissulega koma ly-
gamar honum í koll en hann gefst
ekki upp.
Persónur Goldonis em ekki mjög
flóknar og því þarf ekki langan
tíma að skynja þær. Það tekur hins
vegar lengri tíma að ná þessum
leikstíl og aðalvinnan hefur legið í
því. Með þessu er ég ekki að segja
að persónumar séu yfirborðs-
kenndar en þær gefa ekki tilefni
til að sitja lengi yfir þeim.
Hvemig hefur gengið að fást við
Goldoni? „Þetta em mln fyrstu
kynni af honum, áður hef ég kynnst
Moliére, sem er á svipuðum nótum.
En það er algjörlega nýtt fyrir mér
að fást við þessa tegund leiklistar.
Þá á ég við þennan Commedia
dell’arte stíl, þar sem allt er stílfært
og fágað. Okkur hefur gengið
nokkuð bærilega að ná tökum á
öllu patinu og þar hefur leikstjórinn
okkar reýnst okkur betur en eng-
inn.
Þessi leikmáti sést ekki oft hér
og ég held að það sé mjög þrosk-
andi fyrir leikara og áhorfendur
að kynnast honum. Sú þjálfun sem
við höfum fengið hér á ömgglega
eftir að skila sér í öðmm verkum.
Vinnan hefur verið skemmtileg og
tíminn stuttur en erfiður."
Aðspurður segir Sigurður sýn-
inguna ekki dæmigerða farsasýn-
ingu heldur gamanleik. „Ég á ekki
von á að áhorfendur standi á önd-
inni af hlátri allan tímann, heldur
njóti þess að fylgjast með.“
Áhyggjufullir vonbiðlar systranna Rosauru og Beatrice. Lygar
LeUos hafa ruglað systuraar i ríminu og þar með ógnað veldi
vonbiðlanna. Florindos og Ottavios. Jóhann Signrjónsson sem
Florindo og HaUdór Björasson sem Ottavio.
Ég kýs að starfa í
leikhúsi sem skapar gleði
Kaupmaðurinn Pantalone veitir lygalaupnum syni sinum ávítur.
Araar Jónsson og Sigurður Siguijónsson i hlutverkum sínum.
„Goldoni og átjánda öldin eru i
mestu uppáhaldi hjá mér en ég
hef einnig gaman af siðari tima
verkum eins og DUrrenmatt og
frönskum og pólskum nútima-
verkum. Ég tek gamanleikina
fram yfir önnur verk því ég er
of mikill bjartsýnismaður til að
geta sett háalvarleg og dram-
atísk verk upp svo vel sé. Gol-
doni er svo hlýr og mannlegur,
eftirlætishöf undar minir eru
þeir sem hafa dálæti á mannlegu
eðli. Lífið er fullt af vandamál-
um og þvi kýs ég að starfa í leik-
húsi sem skapar gleði.” Svo far-
ast ítalska leikstjóranum Gio-
vanni Pampiglione orð en hann
hefur á undanföraum tveimur
áratugum starfað viðs vegar um
heim að uppsetningu leikrita,
ýmist sem leikstjóri, leikari og
leikmyndahönnuður, auk þess
sem hann hefur fengist við
kennslu og þýðingar og samið
nokkur leikrit.
Pampiglione segir Goldoni hafa
verið einn af áhrifamestu lista-
mönnunum sem voru uppi á Ítalíu
á þessum tíma og hafi áhrif hans
verið ámóta og áhrif Vivaldi i tón-
list. „Mikil gróska var I listalifi
Feneyja sem var gríðarmikil hafn-
arborg þar sem evrópsk menning
blandaðist áhrifum frá Qarlægum
löndum. Allir þekkja t.d. sögur af
Marco Polo. Goldoni er langstærsta
nafnið í ítalskri gamanleikjagerð
þó ekki megi vanmeta Gozzi en
verk hans voru miklu meira í ætt
við fantsíu.
Goldoni var mikill lífsnautna-
maður og skrifaði endurminningar
Giovanni Pampiglione
sem eru ákaflega skemmtilegar
aflestrar þvi þær eru fullar bjart-
sýni og skemmtilegra atvika, þrátt
fyrir að margt hafi gengið honum
í mót. Hann þekkti leikhúsið eins
og lófann á sér. Kona hans og
fjöldi vina voru leikararar og hann
samdi gjaman með þau í huga.
Hann var því i nánum tengslum
við leikhúsið. Goldoni skrifaði yfir
100 leikrit og á milli 20 og 30
þeirra eru hrein meistaraverk.
Grímurnar og
elskendurnir
Eitt þeirra er einmitt „Lygarinn"
sem er eitt þeirra verka sem allir
geta haft ánægju af þvi að horfa
á, allt frá bömum til gamalmenna.
Hann er dæmigerður fyrir Comme-
Þá söng Alecchino bítlalögin
- segir Amar Jóns-
son um fyrri upp-
setningu á Goldoni
Arnar Jónsson fer með hlutverk
Pantalones í „Lygaranum", en
fyrir rúmum tveimur áratugum
lék hann aðalhlutverkið í upp-
færslu Leikfélags Reykjavikur á
„Tveggja þjónn“ sem er einnig
eftir Goldoni. Nú er i annað sinn
sett upp verk eftir hann og þvi
ekki úr vegi að biðja Arnar að
segja aðeins frá þeirri upp-
færslu, sem var með töluvert
öðru sniði en sú uppsetning sem
áhorfendur munu sjá nú.
„Þetta voru min fyrstu kynni af
Goldoni en þá var ég nýlega út-
skrifaður úr Leiklistarskóla. Leik-
stjórinn var ungur sænskur maður,
Kristian Lund að nafni og þetta
var á uppgangstímum bftla,“ segir
Amar og glottir. „Arlecchino söng
bítlalögin og sýningin var afskap-
lega óhefðbundin. Við notuðum
ekki grímur og ég man að búning-
urinn minn var að hluta til hefð-
bundinn, tíglóttur Arlecchino-bún-
ingur, en í bresku fánalitunum.
Allt kom sitt úr hverri áttinni en
það er dálitið í anda Goldonis, að
krækja sér í áhrif héðan og þaðan.
Nú er farið miklu nær uppruna-
legri uppsetningu. Goldoni og Goz-
zi þróuðu persónumar sem vom
alltaf eins, nokkurs konar skissur
af fólki. í meðfömm Goldonis er
Pantalone til dæmis er orðinn af-
skaplega manneskjulegur í bland
þó að heilmikið eimi eftir af hinun
uppmnalega fésýslumanni. Hann
er ekki alveg eins og sá Pantalone
sem birtist f „Tveggja þjóni", eðli-
seinkennin taka alltaf einhveijum
breytingum.
Hér er Pantalone hrekklaus
gamall maður, sem að visu er fé-
sýslumaður, hugsar um sín við-
skipti og er vandur að virðingu
sinni. En það lifnar í gömlum glæð-
um þegar sonurinn fer að spinna
UPP lygamar. Hann trúir honum
fyrst í stað og endurlifir gamla
daga, en snýst öndverður gegn
honum þegar hann kemst að lygun-
um.
Það er mikill og góður skóli að
leika Goldoni og afskaplega gagn-
legt fyrir okkur að fá að kynnast
þessum uppmnalega og ákveðna
stíl. Allur skrokkurinn er í raun
endurfæddur; líkaminn verður að
vera á sffelldu iði allan tímann, því
við tölum mikið til með honum.
En þrátt fyrir og kannski einmitt
vegna grímunnar og hreyfinganna,
gefur þetta hlutverk mikla túlkun-
armögleika.
Það er spennandi fyrir okkur að
fást við Goldoni, vonandi er einnig
spennandi fyrir áhorfendur að
kynnast honum." ,
dia dell’arte, ungir grímulausir
elskendur og eldra fólk og þjónar
með grímur. Persónunar em hef-
bundnar, auk elskendanna em
þjónninn Arlecchino, læknirinn,
Brighella, sem er gjaman í gervi
kokks, þjónustustúlkan Columbina
og húsbóndinn Pantalone. Þessar
persónur höfðu dreifst um alla
Evrópu og má sjá áhrif þeirra í
leikhúsum um álfuna þvera og
endilanga, hjá höfundum á borð
við Moliére, Shakespeare og Hoff-
mann. Þær em alþjóðlegar og
kynnin af gamanleikjum þar sem
þessar persónur skjóta upp kollin-
um em ætið ánægjuleg.
Leikendum í hinum hefbundnu
itölsku gamanleikjum er yfirleitt
skipt í 2 hópa; grímumar og elsk-
enduma. Grímumar þurfa að nota
líkamann meira þegar þær leika.
Fyrir leikara er Goldoni kjörinn til
þess að þróa tækni sem leikarar
nota ekki þegar þeir leika í annars
konar verkum, t.d. Tjekov.
Astæðuna fyrir skiptingu milli
þeirra sem em með grímur og
hinna grimulausu tel ég vera að
þeir sem em með grímumar em
mun sérstakari persónur en elsk-
endumir sem hafa sömu höfuðein-
kennin og breytast lítið.
Goldoni þróaði ítalska
gamanleikinn
Áður en Goldoni kom til sögunn-
ar var lítið sem ekkert skrifað af
gamanleikjum. Höfundar gáfu upp
kringumstæður hveiju sinni og
síðan spur.nu leikaramir afgang-
inn. Goldoni helgaði sig leikhúsinu,
hann skrifaði verkin frá orði til
orðs og því em verk hans svo dýr-
mæt. Hann þróaði ítölsku gaman-
leikina, því áður en hann kom til
sögunnar vom einu heimildir um
leikritin takmarkaðar frásagnir og
myndir.
Verkum hans má skipta í tvö
skeið. Hið fyrra einkennist af hinni
hefbundnu notkun grímanna og er
„Lygarinn“ í þeim hópi en á hinu
sfðara sleppir hann þeim og fer að
skrifa nútímalegri leikrit, verk sem
fialla meira um hversdaginn þar
sem hann dregur upp mynd af
Feneyjum þessa tíma.“
Er Pampiglione er inntur eftir
það því hvers vegna hann hafi va-
lið „Lygarann", segir hann það
ekki vera vegna þess að hann sé
sérítalskt leikrit heldur vegna þess
að það sé sannarlega alþjóðlegt.
„Það gladdi mig að komast að
því hversu lítill munur var á
íslensku_ leikumnum og félögum
þeirra. í rauninni er tungumálið
eini munurinn."