Morgunblaðið - 20.04.1988, Blaðsíða 18

18
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 20. APRÍL 1988
Um aðbúnað, starfsréttindi
og heilsufar ellilífeyris-
þega á Reykjavíkursvæðinu
eftir Ólaf Ólafsson
Samkvæmt niðurstöðum hóp-
rannsóknar Hjartavemdar á árun-
um 1979—1984 er félagslegur að-
búnaður og heilsufar 998 karla og
kvenna á aldrinum 67—74 (úrtak
úr þjóðskrá) sem hér segir: Þátttaka
var 70% <12 ).
Störf
Yfír 50% karla og kvenna starf-
aði 40 klst. eða lengur á viku (aðal-
vinna). Tæp 20% karla hafa einhver
mannaforráð. Innan við 10% karla
og kvenna em fjarverandi frá vinnu
lengur en V2 mánuð vegna veikinda
á ári sem em svipaðar fjarvistir og
meðal 47—66 ára fólks.
Vinnutimi er misjafn (1.2.)
Hlutfall 67—73 ára karla og
68—74 ára kvenna er starfa 40
klst. eða lengur á viku á höfuð-
borgarsvæðinu í aðalvinnu á ámn-
um 1979-1984 O-2-).
Vinnutími er misjafn eftir starfs-
stéttum. Vemlegur munur er á
vinnutíma háskólamenntaðra, skrif-
stofu-, verslunar-, póst- og lög-
reglumanna og annarra. Hér býr
að baki m.a. mikill munur á lífeyris-
sjóðaréttindum.
Vinnutími skrifstofu- og verslun-
armanna er stystur meðal kvenna.
Heilsufar
V4 hluti karla og kvenna er „und-
ir reglulegu lækniseftirliti" sem er
svipað meðal 50—66 ára fólks.
Lyflaneysla helst nokkuð óbreytt
meðal karla og kvenna 47—66 ára
en meðal kvenna 67—73 ára
eykst neysla taugaróandi lyfja
um 35% og svefnlyfja um 8%.
Meðal karla eykst neysla tauga-
róandi um 50% á þessum aldri.
Athyglisvert er að neysla taugaró-
andi og svefnlyfja eykst mjög eftir
að fólk kemst á ellilaunaaldur.
Nærtækasta skýringin er að fólkið
þjáist af vanlíðan og leiða. Að öðm
leyti er heilsufar karla og kvenna
allsæmilegt.
Hæfni fólks til starfa
í atvinnulífínu hafa orðið miklar
breytingar frá því sem áður var.
Dregið hefur úr þungum og erfíðum
störfum vegna meiri vélvæðingar.
í þess stað hafa komið störf er krefj-
ast langrar reynslu, verk- og fag-
menntunar. Almenn menntun vinn-
andi fólks er einnig meiri en áður.
„Vinnugeta" eldra fólks helst því
lengur en áður. Fyrirtækin hafa því
ekki sömu þörf fyrir að „yngja upp“
sem áður. Oft á tíðum er það því
sóun að láta 67 ára gamalt fólk
hverfa úr starfí.
Núverandi ellilífeyrisreglur
draga úr möguléikum atvinnulífsins
að notfæra sér hæfni eldra fólks.
Vilji fólks til starfa
Komið hefur fram að vinnuþátt-
taka eldra fólks er tvö-þrefalt meiri
hér á landi en á öðmm Norðurlönd-
um enda ríkir ekki atvinnuleysi hér
á landi <3-4 ).
Flest eldra fólk hættir launa-
vinnu „af illri nauðsyn" en ekki að
eigin ósk <8J. Er það mun hærra
hlutfall en t.d. í Danmörku, þar sem
aðeins 25% af ellilífeyrisþegum óska
eftir því að hefja vinnu aftur.
Ellilífeyrisþegar em oft einstæð-
ingar og staðreynd er að tveir kom-
ast betur af en einn.
Margir veigra sér einnig við að
hverfa úr vinnu vegna ótta við ein-
angmn, sakna vinnufélaga, til-
breytingar og þeirrar lífsfyllingar
sem starfið gefur — enda af kyn-
slóð sem sjaldan féll verk úr hendi.
Ólafur Ólafsson
„Meðferð öldrunar er
ekki alger hvíld heldur
andleg og líkamleg örv-
un og þar af leiðandi
eru lög um vinnulok við
67 ára aldur ekki lækn-
isfræðilega réttlætan-
leg.“
Bætur alman natry gginga
duga ekki vel til framfærslu
nema við bestu aðstæður. Stjóm-
málamenn verða að gera sér ljóst
að þó að ellilífeyrir sé miðaður við
lægstu laun ófaglærðs fólks, duga
þau laun fáum til framfærslu án
yfirborgana og yfírvinnu. Ellilífeyr-
isþegar bera því skarðan hlut frá
borði.
An efa mundi atvinnuþátttaka
margra ófaglærðra breytast vem-
lega t.d. ef lífeyrisréttindi þeirra
væm færð í sama horf og háskóla-
menntaðra (tafla 1).
Lokaorð:
1. Heilsufar fólks 65—74 ára virð-
ist hafa batnað frá því sem áður-
var <4-) en helmingur fólks
67—74 ára starfar fullan starfs-
dag.
2. Meðferð öldmnar er ekki alger
hvíld heldur andleg og líkamleg
örvun og þar af leiðandi em lög
um vinnulok við 67 ára aldur
ekki læknisfræðilega réttlætan-
leg. 1
3. Það em mannréttindi að halda
óskertum starfsréttindum svo
lengi sem hæfni og starfsorka
leyfa. Það eru ekki mannrétt-
indi að eiga það undir náð
atvinnurekenda hvort við-
komandi heldur vinnu sinni.
4. Gefa þarf fólki rétt á að sinna
hlutastarfi i „fastri vinnu"
þegar ellin færist yfir. Nú
verður það oft að leita á „lausa-
vinnumarkað". Sumir atvinnu-
rekendur „leyfa“ þó fólki að
starfa áfram.
5. Fólk á að halda áunnum eftir-
launaréttindum en eftirlaunaald-
ur þarf að vera mun sveigjan-
legri en nú er svo að fólk geti
hætt störfum að eigin vali, t.d.
eftir sextugt fram að sjötíu og
fímm ára aldri.
6. Bæta þarf lífeyri fólks svo að
það neyðist ekki til að vinna
fullan vinnudag lengur en heils-
an leyfír. Greinilegt er að munur
á lífeyrisréttindum veldur mis-
mun á vinnuálagi og því misrétti.
Heímildir:
1—2) ólafur ólafsson. Efnahagur, félagslegur
aðbúnaöur og heilsufar karla og kvenna (
Reykjavík 1979—1985. Rannsóknarstöð
Hjartavemdar 1987.
3) Jón Bjömsson. Atvinnumál aldraðra, rannsókn
á vinnugetu og atvinnuerfiðleikum aldraðra
í Revkjavík 1974—1975. Handrit.
4) ó. ólafsson, Þ. Halldórsson. Mannréttindi og
eftirlaunaaldur. Landlæknisembættið 1986.
5) ó. Ólafsson. Heilsuvemd og lækning. Skýrela
til Fjárveitinganefndar, nóv. 1982.
Karlar 67—73 ára Konur 68—74 ára
fjöldi 502 fjöldi 496
Ófaglærðir 80,1% 53,6%
Atvinnurekendur 75,7% 60,0%
Iðnaðarmenn 71,8%
Skrifst./versl./ 33,3%
Póst & síma-/lögreglu-/
og slökkviliðsmenn 61,5%
Háskólamenntaðir 32,4% 60,1%
Húsmæður — 53,1%
Aðrir 11,8% 67,4%
Lífeyrissjóð fyrir
hvem landsmann
eftir Tryggva
Helgason
Hið svokallaða lífeyrissjóðakerfí
er sífellt í fréttum, og svo virðist
sem flestir kvarti yfir þessu kerfi,
en fáir mæli því bót.
Er áberandi hinn sívaxandi fjöldi
lesendabréfa í blöðunum, þar sem
menn bera upp vandræði sín og
óánægju. Einn sgðist hafa greitt í
lífeyrissjóð sína tíund af þokkaleg-
um launum í 30 ár, en núna þegar
komið væri að því að njóta lífeyris
úr sjóðnum, þá væri upphæðin sem
hann fengi lítil sem engin og alltént
mun minni en það sem manninum
fannst að hann ætti að bera úr
býtum.
Ef maðurinn fellur frá fá ekkjan
og ung böm eitthvert lítilræði úr
sjóðnum, en ef engin er ekkjan eða
böm undir vissum aldri, þá stelur
lífeyrissjóðurinn öllu sem maðurinn
hefur borgað í 30 ár, og erfingjar
mannsins fá ekkert í sinn hlut.
Og nú er líka svo komið, að ríkis-
sjóður er farinn að ásælast lífeyris-
sjóðina. Græðgi ríkisvaldsins virðist
takmarkalaus og óseðjandi og líkt
og sjómennimir gera út á loðnu og
sfld, þá er ríkisvaldið farið að gera
út á lífeyrissjóðina.
í Reykjavík sitja alþingismenn-
imir og ráðherramir sem „kasta“
á lifeyrissjóðina um allt land, þing-
mennimir „snurpa að“ upp að
síðunni' á Reykjavík, og gráðugir
ráðherramir „háfa“ síðan upp i
ríkiskassann, sjóðaskjóðumar og
Seðlabankann.
Allt skal til Reykjavíkur og virð-
ast flest ráð fundin til þess að draga
fé til Reykjavíkur og snuða peninga
út úr því fólki sem á heima vítt og
breytt um landið.
Ein hugmyndin — það er eitt
ráðið til viðbótar, til þess að draga
fé til Reykjavíkur og snuða lands-
byggðina — er sú að steypa öllum
lífeyrissjóðum saman í einn sjóð í
Reykjávík.
Þá fengju Alþingi og ríkisstjóm
svo sannarlega sitt draumatæki-
færi, sitt „demantskast“, sem gæti
hremmt í einu kasti allar „sjóðatorf-
ur“ landsmanna. Það er sem maður
sjái þá fyrir sér þar sem þeir væru,
nánast sem óðir menn, að „háfa
silfur fólksins" upp í Qárhirslumar
í Reykjavík.
En það er ekki víst að gleðin
yrði jafn skír eða langvinn, þegar
þeir fæm að hrista úr nótinni alla
ánetjuðu kolmunnana, það er, alla
landsmenn sem fylgdu með í nót-
inni til Reykjavíkur, og kannski
yrði enginn eftir.
Ef þessi hugmynd yrði að veru-
leika gæti hún, ef til vill, greitt
landsbyggðinni hið endanlega rot-
högg.
Sem betur fer em þó til aðrar
leiðir, önnur ráð, og að mínu mati,
miklu betri ráð.
Legg ég það til, hér og nú, að
hver og einn einstaklingur fái rétt
til þess að stofna og eiga sinn eig-
inn einkalífeyrissjóð, við hvaða
banka eða sparisjóið sem er, og við-
komandi óskar.
Þetta yrði í formi nokkurs konar
sparisjóðsbókar, það er: „Lífeyris-
bókar".
Þessa lífeyrisbók myndu menn
stofíia þegar þeir fá fyrst greidd
laun, og yrði lagt inn á bókina á
sama hátt og nú er greitt i lífeyris-
sjóðina, sem hjá flestum reiknast
4% af launum, auk 6% frá vinnuveit-
anda. Menn með sjálfstæðan rekst-
ur gætu einnig lagt inn á sína bók
eftir vissum reglum, en hámark
sett á hversu mikið mætti leggja
inn ár hvert.
Þessi lífeyrisbók myndi bera
hæstu leyfilegu vexti og væri inn-
stæðan öll, eða að hluta, baktryggð
af ríkissjóði gagnvart gjaldþroti
sparísjóðsins eða bankans. (Líkt og
nú er í ríkisbönkunum.)
Bókareigandinn gæti einungis
tekið út úr bókinni eftir að vissum
aldri væri náð, eða um slys eða
alvarlega sjúkdóma væri að ræða,
og þá eftir vissum reglum.
Ef bókareigandinn félli frá fyrir
aldur fram, þá fengju maki eða ung
böm rétt til úttektar úr bókinni
eftir sérstökum reglum, en ef ekki
væri um eftirlifandi maka að ræða
eða böm á framfærslualdri, þá
væri öll innistæða bókarinnar laus
og myndi greidd erfíngjum, annað-
hvort samkvæmt erfðaskrá, ellegar
samkvæmt ákvörðun skiftaráð-
anda.
Með þessu væri tryggt að þessi
hluti launatekna einstaklings rynni
til fjölskyldu hans eða lögerfíngja
að honum látnum.
Sá sem hefði lagt inn á sína
lífeyrisbók kr. 4.000 á mánuði, eða
48 þúsund khónur á ári (4%+6%) í
30 ár og fengi 8,5% í vexti ætti
núna í bók sinni 6,4 milljónir króna
(miðað við verðtryggt fé).
Sem sem hefði lagt inn 72 þús-
und á ári ætti 9,6 milljónir, og sá
sem hefði lagt inn 96 þúsund á ári.
ætti nú 12,8 milljónir á sinni bók.
Menn geta svo reiknað sjálfír,
t.d. miðað við sín eigin laun, hvað
þeir gætu huganlega átt í dag f
Tryggvi Helgason
„Legg ég það til, hér
og nú, að hver og einn
einstaklingur fái rétt til
þess að stofna og eiga
sinn eiginn einkalífeyr-
issjóð, við hvaða banka
eða sparisjóð sem er,
og viðkomandi óskar.“
sinni eigin lífeyrisbók.
Ef vextir væru einhver önnur
tala en 8,5% breyttist útkoman
auðvitað í samræmi við það. Sá sem
hefði lagt inn 96 þúsund á ári í 30
ár og fengi 10% vexti ætti nú 17,2
milljónir á sinni bók.
Ef við höldum áfram að skoða
tölur, þá skulum við taka sem dæmi
þann sem lagði inn 48 þúsund á
ári og á í bók sinni 6.430.000 krón-
ur, en er nú kominn á eftirlaun.
Hugsum okkur að samkvæmt
lögum mætti þessi maður taka út
að hámarki 10% úr bókinni fyrsta
árið, og síðan sömu upphæð ár
hvert.
Gerum ráð fyrir að maðurinn
ákveði að taka ögn minna, eða kr.
50 þús. á mánuði; samtals kr.
600.000 ár hvert, en afgangur inni-
stæðunnar beri áfram sömu vexti,
eða 8,5%.
Maðurinn fær þá 600 þúsund
krónur á ári í 22 ár, en 23. árið
tæmdist bókin.
Ef hann hins vegar lætur sér
nægja að taka út vextina eingöngu,
þá fær hann árlega 546.550 krónur
svo lengi sem hann lifir, en höfuð-
stóllinn, sem helst óbreyttur kr. 6,4
milljónir, rennur þá allur til erfíngj-
anna að manninum látnum.
Reglur um greiðslur inn á lífeyr-
isbækur gætu verið þannig, að í
þeim tilfeilum þar sem annað hjóna
ynni heimavið en hitt ynni fyrir
tekjum útivið, þá mætti vinnuveit-
andi skifta greiðslum og greiða inn
á bækur beggja hjóna. Þá þyrfti
að sjálfsögðu sérstakar reglur um
mögulegan flutning fjármuna milli
lífeyrisbóka hjóna, í tengslum við
hjónaskilnað.
Þegar þetta nýja kerfi yrði tekið
upp, þá verði heimilt að leggja nið-
ur gömlu ífeyrissjóðina. Fé sjóðanna
yrði notað til þess að greiða þeim
lífeyri sem nú þegar eru komnir á
eftirlaun, og einnig til þess að end-
urgreiða inná lífeyrisbækur annarra
sjóðfélaga, hveijum og einum eftir
sinni inneign í sjóðunum. Að lokum
yrðu sjóðimir endanlega gerðir upp.
Bankamir og sparisjóðimir
myndu ávaxta innistæður lífeyris-
bókanna, enda em þeir réttu fyrir-
tækin til þess, og raunar stofnaðir
í þeim tilgangj að ávaxta fjármuni
almennings. Þeir myndu lána til
hinna ýmsu verkefna, þar með talið
til húsnæðiskaupa.
Að mínu mati á að leggja niður
alla þessa sjóði; húslánasjóði eða
hvað þeir nú heita allir saman og
einnig leggja niður Húsnæðisstofn-
un ríkisins, en þá stofnun tel ég
með öllu óþarfa.
Höfundur er flugmaður, búsettur
á Akureyri.