Morgunblaðið - 20.04.1988, Qupperneq 20

20
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 20. APRÍL 1988
UTANSTEFNUR VILJ-
UM VÉR ENGAR HAFA
eftir Jón ísberg
Þegar færustu menn íslendinga
neyddust til, vegna innanlandsófrið-
ar, að afsala sér sjálfsforræði lands
og þjóðar, höfðu þeir þó mátt til
þess að setja skilyrði og eitt hið
helsta var að utanstefnur vildu þeir
engar hafa. Þá börðust ættir um
völdin í landinu og höfðu nær út-
rýmt öllum þeim, sem til forustu
voru fallnir, en samt höfðu þeir
rænu á að kreijast þess að íslensk-
ir menn heima í eigin landi leystu
þau deilumál sem upp kæmu. Enn
er deilt í landinu og verður, en nú
leggja menn nótt við dag til þess
að ieysa þessi mál í friði innan
ramma laga og réttar.
í réttarríki eru lögin og dóms-
valdið sverð og skjöldur hins al-
menna borgara eða „litla mannsins"
eins og nú þykir flnt að segja. Þeir
sem betur eru settir geta oftast
bjargað sér, en sá sem hvorki hefír
auð ná völd verður að leita skjóls
laganna. Auðvitað hefír andi lag-
anna og viðhorfín breyst. Áður var
talið að betra væri að ellefu saklaus-
ir væru taldir sekir en einn raun-
verulega sekur slyppi. Nú er þessu
öfugt farið. Nú vilja menn heldur
að ellefu sekir sleppi en einn sak-
laus gjaldi fyrir verk sem hann
ekki vann.
Ég fullyrði að réttindi hins al-
menna borgara eru hvergi í heimin-
um betur tryggð .en einmitt á ís-
Iandi og á ég þá við þann, sem
ekki getur sótt styrk til íjársterkra
eða voldugra manna. Engu að síður
þurfum við stöðugt að vera á varð-
bergi og betrumbæta lög og fram-
kvæmd laga því víða er pottur brot-
inn. Eins og t.d. það, að hægt sé
að gera fjámám í fasteign og biðja
um uppboð á henni fyrir segjum
1.000,- króna upprunalegri kröfu,
sem að vísu hefír ef til vill 20—30
faldast í meðförum lögfræðings og
dráttarvaxta í eign sem er 2—3
millj. virði og jafnvel meira. En það
er önnur saga.
Þegar íslendingum stóð til boða
að gerast aðilar að mannréttinda-
sáttmálanum var ekkert hik á
mönnum. Allstaðar í heiminum voru
framin svívirðileg brot á mönnum
háum sem lágum og þeir lítillækk-
aðir, kvaldir og deyddir. En það
fylgdi böggull skammrifí. Við ís-
lendingar sem höfðum átt dómara
og yfírvöld eins og Júlíus Hafstein,
sem er orðinn þjóðsagnapersóna
fyrir að stjóma skörulega en þó
mannlega, eða Sigurð Sigurðsson
sýslumann Skagfírðinga sem er
fyrirmynd rithöfundarins Indriða
G. Þorsteinssonar í bók hans „Þjóf-
ur í Paradís" og lýsir þannig; „Þetta
hafa aldrei verið nema slúðursögur
segir Steinn. — Getum við ekki
sleppt þessu og íátið tófuna drepa
féð? Aldrei, segir sýslumaður og
lemur í borðið. Eg læt ekki neinum
manni líðast að bijóta lögin. — Yfír-
valdið situr þögult inni í suðurstofu
(eftir að sönnunafgögnin fundust)
— Það segist fara með Valda sinn
upp að íjárhúsunum (til þess að sjá
sönnunargögn um sauðaþjófnað).
Það er tekið eftir þessu orðalagi.
Það er líka tekið eftir því að yfír-
valdið er hætt að brýna röddina.
Það er eins og yfírvaldinu þyki
dapurlegur starfí að leiða gæslu-
fangann í allan sannleika uppi við
flárhús. Þegar heimilisfólk hefur
búist við að sýslumaður færi með
himinskautum, er hann ekkert
nema lítillætið. Nú er það Valdi
minn, þegar hann talar um Hervald
í Svalvogum" (meintan sauðaþjóf).
Þetta var sá andi og er enn hjá
íslenskum réttargæslumönnum, að
fá hið rétta fram, en sýna hinum
fallna meðbróður mildi innan
ramma laganna og minnast þess
að sérhver einstaklingur er maður
NYI TIMINN..
Klukka í Pvramída
Höfðtabakka 9
Simi 68.5411

„Lögin eru til fyrir alla
jafnt. Það á að gera
þeim eins auðvelt að ná
rétti sínum hvort sem
maður býr á Blönduósi
eða í Reykjavík. Er það
framför fyrir Blöndós-
ing að þurfa að sækja
dómþing til Akureyrar?
Eða fyrir þá sem búa á
Hvammstanga, en það-
an er svipuð vegalengd
til Akureyrar og
Reykjavíkur. Eða hvers
eiga Húsvíkingar og
Þingeyingar yf irleitt að
gjalda ef þeir þyrftu að
sækja dómþing til Ak-
ureyrar?“
eins og við hin og á rétt á meðferð
sem lítillækkar ekki hans mannlegu
reisn.
Dómari, sem er um leið ákær-
andi, sem hann er í minniháttar
málum samkvæmt núgildandi lög-
um, er einnig veijandi og ber að
leita að öllu því, sem brotamanni
er til bóta eins og hann á að leita
eftir sönnunargögnum ákæruvalds-
ins. Andhverfa þessa kerfís er t.d.
dómkerfíð í Norður-Ameríku. Fólk
getur kýnnt sér það með því að
horfa á Matlock í sjónvarpinu. Þar
er dómarinn hlutlaus stjórnandi
yfírheyrslunnar. Hann ræður ekki
sýknu, það gerir kviðdómurinn.
Dómarinn dæmir bara refsinguna,
ef kviðdómur kemst að þeirri niður-
stöðu að ákærði sé sekur.
Hans verk er svipað íslenskra
dómara þegar þeir flalla um mál
þeirra, sem hafa fengið sér einum
of mikið áður en ekið er. Ákveðið
áfengismagn í blóði veldur ákveð-
inni refsingu.
í einkarétti gildir það sama. Ef
aðili er ólögfróður ber dómara að
leiðbeina honum. Þetta á ekki við
ef lögfræðingur flytur mál. Þá er
bara dæmt eftir framlögðum gögn-
um. Enda hefír maður horft uppá
það, að mál hafí tapast fyrir hand-
vömm málflytjanda. Þetta eiga út-
lendingar erfitt með að skilja. í
þeirra augum er réttvísin blind og
vegur og metur líkur fyrir sekt eða
sýknu eftir þeim gögnum sem fyrir
liggja, sókn sakar og vöm. Þess
vegna geta grimmir sækjendur
komið saklausum manni á kaldan
klakann, ef aðstæður eru honum
óhagstæðar. Meira að segja hafa
menn verið teknir af lífi fyrir morð
sem þeir frömdu ekki, en gátu ekki
hreinsað sig af grun. Og einnig
geta slungnir veijendur fengið seka
menn sýknaða með því að gera
sóknina tortryggilega eða vafa-
sama.
Þetta eru mismunandj sjónarmið
sem þama koma fram. Ég læt heil-
brigðri skynsemi almennings eftir
að dæma um hvort er betra.
Utanstefnur viljum vér engar
hafa, en samt hefír hæstaréttarlög-
manni nokkmm þótt við hæfí að
reyna að afnema þessa hefð og leit-
ar ímyndaðs réttar úti í löndum,
þegar hann telur vera hallað á
menn hér heima. En hvert var svo
tilefnið? Heiðursmaður nokkur, sem
vafalítið hefír lifað vammlausu lífí,
getur ekki fellt sig við það að smá-
yfírsjón í umferð fái venjulega með-
ferð samkv. íslenskum réttarvenj-
um. Brot á umferðarlögum er alla-
jafnan ekki glæpur og menn fara
ekki á sakaskrá fyrir slíkar yfírsjón-
ir ef þeir eru menn til þess að viður-
kenna yfírsjón sína og taka afleið-
ingum af henni. Auðvitað eiga allir
rétt á að vísa slíku máli til saka-
dóms og krefjast þess að dómari
víki sæti, ef þeir telja hann sér
mótsnúinn. Um það var ekki deilt
að viðkomandi maður hefði unnið
eða framið umræddan verknað,
heldur vildi hann ekki una því að
taka afleiðingum gjörða sinna eins
og allir aðrir borgarar þessa lands,
ef þeim verður það á að misstíga
sig á hinum þrönga vegi laga og
réttar.
Utanstefnur viljum vér engar
hafa. Fyrir löngu sagði maður þessi
þekktu orð: „Heyrt hefí ég boðskap
erkibiskups og er staðráðinn í að
hafa hann að engu.“ Ennþá mörg-
um öldum eftir að þessi orð voru
sögð er enn vitnað til þeirra og
Jón ísberg
mannsins sem sagði þau. Þau skína
sem skær stjama á sagnahimnin-
um. Þá „riðu hetjur um héruð" en
nú fara þeir, sem á sér vilja láta
bera, í fjölmiðla og birtast þar eins
og halastjömur, en þeirra náttúra
er að koma út úr myrkri algeimsins
og verða skærar um stund en flestra
örlög em þau að eyðast upp og
hverfa öllum gleymdar.
Auðvitað á að vinna að endurbót-
um á réttarkerfinu og það hefír
verið gert, en við eigum ekki að
bylta neinu. Ég minntist aðeins á
framkvæmd fjámáms í fasteignum
og auglýsa þær svo. Fyrir um aldar-
flórðungi var embætti ríkissaksókn-
ara sett á stofn sem var mikil réttar-
bót. En embætti þetta er svelt í
fjárlögum. Það tekur vikur og mán-
uði að fá ákæm í smámálum, sem
væri 2—4 klukkustunda verk, ef
ekki söfnuðust upp mál. Ekki koma
fram sækjendur í Sakadómi
Reykjavíkur til munnlegs flutnings
eins og lögin ætlast til nema í und-
antekningartilfellum. Það er vegna
þess að saksóknari ríkisins fær ekki
að ráða nógu marga menn til starf-
ans né heldur er til fjármagn til
þess að greiða lögmönnum fyrir.
Ef raunvemlegur vilji væri til end-
urbóta em þama verkefni, sem
leysa má án nýrra laga og væra
um leið góður áfangi á betra réttar-
fari en kostuðu um leið umtalsverða
peninga.
Lögin em til fyrir alla jafnt. Það
á að gera þeim eins auðvelt að ná
rétti sínum hvort sem maður býr á
Blönduósi eða í Reykjavík. Er það
framför fyrir Biöndósing að þurfa
að sækja dómþing til Akureyrar?
Eða fyrir þá sem búa á Hvamms-
tanga, en þaðan er svipuð vega-
Borgarfjörður:
Skipuð nefnd tíl athugunar
á stofnun fiskeldisstöðva
Frá fiskeldisfundinum í Brún. Morgunbiaflifl/Diðrik Jóhannsson
Hvannatúni t Andaktl.
Atvinnumálanefnd Anda-
kilshrepps bauð íbúum þriggja
hreppa nýlega til fundar í félags-
heimilinu Brún í Bæjarsveit. Hún
kynnti þar starf sitt um fisk- eða
sejðaeldi. Um 30 manns úr Anda-
kíls-, Lundarreykjadals- og
Skorradalshreppum sóttu þenn-
an fund.
Sveinn Hallgrímsson, skólastjóri,
situr í atvinnumálanefnd Andakfls-
hrepps og stýrði hann fundi, erindi
fluttu Bjami Arason, nú ráðunautur
í fískeldi í hálfu starfí hjá búnaðar-
samböndunum á Vesturlandi og
Sigurður Már Einarsson, útibús-
stjóri veiðimálastofnunar á Vestur-
landi í Borgamesi.
Að loknum erindum þeirra um
möguleika físk- og seiðaeldis var
ákveðið að oddvitar hreppanna til-
nefndu einn mann úr hveijum
hreppi til áframhaldandi athugunar
með atvinnumáianefndinni á stofn-
un fiskeldisstöðva á svæðinu.
Vatnasvið hreppanna þriggja skar-
ast taisvert og þess vegna þótti
eðlilegt að þeir standi saman að
frekari könnun. Sveinn Hallgríms-
son upplýsti að sérfræðingar væm
fáanlegir mjög fljótlega til að kanna
nánar gæði og rennsli á köldu og
volgu vatni.
Fundarmenn hvöttu til þessarar
athugana, þar sem sýnt þótti, að
skilyrði ættu að vera fyrir hendi til
reksturs eldisstöðva. Vegna sam-
dráttar í hefðbundnum búskap þyk-
ir brýnt, að vinna að einhveijum
nýjum atvinnumöguleikum.
DJ.