Morgunblaðið - 10.12.1988, Blaðsíða 66

G6
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUjRT !Qf 1,988
Um sauðkindina og sjálf-
stæða skoðanamyndun
eftir Tryggva
Jakobsson
Miðvikudaginn 23. nóvember
síðastliðinn birtist hér í blaðinu
grein eftir Skjöld Eiríksson, undir
fyrirsögninni Rofabarðafræði hinna
skriftlærðu. Greinin, sem m.a. fjall-
ar um rit sem Námsgagnastofnun
gaf út fyrir rúmum tveimur árum
og nefnist Gróðureyðing og endur-
heimt landgæða, endar á þessum
orðum:
„Það er að bíta höfuðið af skömm-
inni að Námsgagnastofnun skuli
látin kosta útgáfu slíkra sértrúarrita
til dreifingar í skólum, með þeim
afleiðingum að sjálfstæð skoðana-
mjmdun er fótum troðin. Er ekki
mál að linni!"
Af grein Skjaldar má helst ráða
að framangreindur bæklingur sé
sértrúarrit af því að í honum sé
haldið á lofti ófyrirleitnum áróðri
gegn sauðkindinni og sauðfjár-
bændum. Enda segir hann:
„Að lokinni umQöllun um áhrif
veðurfars, eldgosa og mengunar
ræða höfundar um rányrkjuna
„ýmist af illri nauðsyn, skilnings-
leysi eða skammsýni", eins og það
er orðað. Þarf ekki að eyða orðum
að því, hverra er höfuðsökin. Að
sjálfsögðu er það búskapur sauð-
fjárbænda.“
Ljótt, ef satt er. En ég held að
hver einasti maður sem á annað
borð les ritið geti séð að ekki er
allt sannleikanum samkvæmt hjá
Skildi. Hér hefur .verið iðkað það
gamalkunna áróðursbragð að slíta
orð og setningarhluta úr samhengi,
raða saman upp á nýtt og draga
svo af öllu saman ályktun, sem eng-
inn fótur er fýrir. í upphafskafla
ritsins, sem fjallar um gróðureyð-
ingu á jörðinni, er fjallað um að
gróður geti verið mælikvarði á land-
gæði og veðurskilyrði, ef honum
hefur ekki verið spillt eða eytt með
rányrkju. Þangað sækir Skjöldur
orðin „ýmist af illri nauðsyn, skiln-
ingsleysi eða skammsýni", sem
hann síðan skeytir við efnislegt inn-
tak hluta annars kafla og fær síðan
út að höfuðsökin sé hjá sauðfjár-
bændum.
Reyndar er það svo að á eftir
öðrum kafla ritsins er frjallað um
áhrif beitar og í framhaldi af því
um gróðureyðingu á íslandi. Þar er
ekki verið að sakfella einn eða neinn,
heldur reynt að skýra orsakir og
lýsa þvi ástandi sem við búum nú
við. A bls. 7 segir að landið verði
ekki byggt án landbúnaðar og að
sauðfjár- og hrossabúskapur verði
ekki rekinn án þess að nýta hin
náttúrulegu beitilönd. Á bls. 8 er
bent á að með hóflegri og skynsam-
legri beit sé hægt að draga verulega
úr rýmun landgæða og á bls. 12
þar sem sagt er að miðað við núver-
andi beitarfyrirkomulag sé í landinu
fleira búfé en úthagamir í heild
þola, er skýrt tekið fram að átt sé
við bæði sauðfé og hross. Hvergi
eru sauðfjárbændur nefndir á nafn.
Á hinn bóginn virðist Skjöldur
ekki sjá nokkra ástæðu til að geta
um efni síðari hluta ritsins, þar sem
fjallaö er um mögulegar aðgerðir
gegn eyðingu gróðurs og jarðvegs
og hvemig stuðla megi að endur-
heimt horfínna landgæða. Sá hluti
ritsins er nánast hvatning til ung-
menna þessa lands að fara nú út á
mörkina og leggja baráttunni lið.
Er það neikvæður áróður? Og getur
nokkur maður talið það neikvætt
ef skólamir reyna að efla jákvæð
viðhorf meðal æskunnar til land-
vemdar og landgræðslu?
Nú er svo að handrit að umræddu
riti sem Námsgagnastofnun var
„látin" kosta útgáfu á, barst stofn-
uninni frá höfundunum, Ingva Þor-
steinssyni, deildarstjóra á Rann-
sóknarstofnun landbúnaðarins, og
Sigurði Blöndal skógræktarstjóra,
sem báðir eru virtir vísindamenn á
sínu sviði. Að höfðu samráði við
námsstjóra í náttúrufræðum var
ákveðið að taka ritið til útgáfu,
enda full þörf á efni sem þessu. I
kynningarriti Landgræðslunnar,
sem Námsgagnastofnun dreifír í
grunnskóla landsins segir m.a.:
„Eyðing gróðurs og jarðvegs á sér
enn stað víða um land óg rýmun
landgæða er vafalítið alvarlegasta
umhverfisvandamálið hér á landi,
þrátt fyrir að mikið hafi áunnist í
baráttunni við_ gróðureyðinguna á
síðari árum“. Ég held að skólamir
verði að §alla um þessi mál og
margumrætt rit þeirra Ingva og
Sigurðar er einungis lítið framlag
Námsgagnastofnunar til barátt-
unnar fyrir endurheimt landgæða á
íslandi, enda geta skólar nú fengið
ritið út á kvóta sinn hjá Náms-
gagnastofnun.
Gagniýni á ritið hefur einkum
borist úr einni átt, frá einum af
ráðunautum Búnaðarfélags Islands
og stjóm þess og verður vafalaust
reynt að bregðast við efnislegum
ábendingum um það sem betur má
fara ef kemur til endurprentunar.
Slíkar efnislegar ábendingar hafa
þó enn ekki komið fram, ef frá er
talið að í skrá um stofnanir sem
starfa að gróðurvemdunarmálum
láðist að geta um Búnaðarfélag ís-
karlmannsins í ár!
GJAFAKORT
á matreiðslunámskeið hjá
Hilmari og Sigurvin í
Matreiðsluskólanum OKKAR
Eiginkonur, kærustur, og
mæður! Hér er gjöfin
sem hentar þeim sem
standa hjarta ykkar næst.
Við bjóðum upp á 4ra daga
verkleg byrjendanámskeið
fyrir herra en einnig
verkleg námskeið fyrir lengra
komna, þ.e.a.s. fyrir þá sem
eitthvað kunna fyrir sér í
pottunum. (Tími eftir
Námskeiðin eru haldin á
eða á laugardagsmorgnum og
næstu námskeið byrja í janúar.
Hringið og fáið upplýsingar
í síma 651316 alla
virka daga frá kl. 13.00 - 22.00.
Greiðslukortaþjónusta.
w
'f MATREIÐSLUSKÖLINN
DKKAR
BÆJARHRAUNI 16/P.O. BOX 308
220 HAFNARFJÖRÐUR / ® 91-651316
1
s
Tryggvi Jakobsson
„Sem betur fer virðist
þeim sem gerst þekkja,
að nú bendi ýmislegt til
þess að unnt verði að
ná þeirri samstöðu sem
nauðsynleg er til að
snúa vörn í sókn. Nú sé
að myndast grundvöll-
ur til að koma þeirri
skikkan á nýtingu
landsins að við getum
snúið af braut jarðvegs-
og gróðureyðingar.“
lands.
Á hinn bóginn hafa þó nokkrir
lokið lofsorði á ritið og má þá fyrst
nefna nokkra af þeim kennurum
sem hafa notfært sér það með góð-
um árangri og ekki ómerkari mann
en Steindór grasafræðing Stein-
dórsson frá Hlöðum, sem sagði í
ritfregn í Heima er best:
„En ritið á erindi til allra og ætti
að vera lesið og lært eins og hinn
kristilegi bamalærdómur í gamla
daga. Eins og kristnu fræðin lýsir
það bæði syndinni, þ.e. rányrkjunni
og hversu megi forðast hana og
bæta fyrir afbrotin." í sama streng
tók Hákon Bjamason, fyrrverandi
skógræktarstjóri, í athugasemd við
ritfregn í búnaðarblaðinu Frey.
Um fræðilegar vangaveltur
Skjaldar væri hægt að skrifa langt
mál. Tvennt langar mig þó til að
staldra við. Mynd af Galtalækjar-
skógi í nágrenni Heklu telur hann
að eigi „víst að sanna það, að Heklu-
eldar séu enginn háski gróðri".
Þetta er alrangt. Þvert á móti kem-
ur fram í ritinu að eldgos geta ver-
ið háskaleg gróðri. Og Skjöldur leið-
ir til sögunnar tvö stórgos í grein
sinni, gos í Heklu fyrir 2.700 ámm
og Skaftárelda 1783, sem bæði
höfðu afdrifaríkar afleiðingar á allt
lífriki landsins. En er það ekki um-
hugsunarefni að þrátt fyrir að hálf-
gerður kjamorkuvetur hafí ríkt eftir
gosið í Heklu, þá er talið að um 65%
landsins hafi verið gróin um land-
nám og að skógar hafí þakið um
25% af flatarmáli landsins? í kjölfar
móðuharðindapna og allt fram til
loka síðustu aldar má hinsvegar
ætla að skógeyðing hafí orðið hvað
örust í gjörvallri íslandssögunni. Og
hver er ástæðan?
Árið 1961 skrifaði Sigurður Þór-
arinsson, jarðfræðingur:
„Meginorsök uppblástursins er
hvorki að finna í eldsumbrotum né
versnandi loftslagi. Maðurinn og
sauðkindin em meginorsök þess
óhugnanlega uppblásturs, sem án
afláts hefur rýrt vort dýrmæta gróð-
urlendi í „íslands þúsund ár“. Hér
er vísast hægt að bæta hrossinu við.
En að lokum aðeins um_ sjálf-
stæðu skoðanamyndunina. Ég fæ
ekki varist þeirri tilfínningu eftir
að hafa lesið grein Skjaldar Eiríks-
sonar að sjálfstæð skoðanamyndun
felist að mati hans í því að vera á
sömu skoðun og hann sjálfur. Skoð-
anir hinna em afgreiddar sem
„stofuspeki hinna skriftlærðu" og
þeim gefíð í einu orði heitið „Rofa-
barðafræði". Nú vill bara svo til,
sem betur fer, að þjóðfélagið er
sífelldum breytingum undirorpið.
Eitt af því sem virðist gerast, eftir
því sem sífellt stærri hluti þjóðarinn-
ar fjarlægist gamla bændasamfé-
lagið, er að menn fara að velta fyr-
ir sér deilumálum sem þessu út frá
fleiri forsendum og mismunandi
sjónarmiðum. En það er einmitt for-
senda sjálfstæðrar skoðanamyndun-
ar.
Sem betur fer virðist þeim sem
gerst þekkja, að nú bendi ýmislegt
til þess að unnt verði að ná þeirri
samstöðu sem nauðsynleg er til að
snúa vöm í sókn. Nú sé að mynd-
ast grundvöllur til að koma þeirri
skikkan á nýtingu landsins að við
getum snúið af braut jarðvegs- og
gróðureyðingar. Ég held að á meðan
svo steftiir, séu skrif á borð við þau
sem hér hafa verið gagmýnd afar
óheppileg og þjóni helst þeim til-
gangi að ala á úlfúð og tortryggni
manna á meðal um mál sem jafnvel
gæti varðað áframhaldandi tilvist
þjóðar í þessu landi.
Höfundur er starfsmaður & náms-
ethissviði Námsgagnastofhunar.
Stjarnvísinda-
félag Islands
stoftiað 2. des.
Stjarnvísindafélag íslands var
stofiiað föstudaginn 2. desember,
og er markmið félagsins að efla
stjarnvísindi á íslandi. Mun félag-
ið m.a. Ieitast við að efla kynni
íslenskra stjarnvísindanianna inn-
byrðis og við aðra áhugamenn um
stjarnvisindi á landinu.
Eitt af meginverkefnum félagsins
er að beita sér fyrir auknum sam-
skiptum íslenskra og erlendra
stjamvísindamanna. Það mun koma
fram fyrir hönd félagsmanna á er-
lendum vettvangi og vera aðili að
alþjóðasamtökum og samvinnu á
sviði stjamvísinda.
Formaður félagsins er Einar H.
Guðmundsson stjameðlisfræðingur,
en auk hans sitja í stjóm stjamfræð-
ingamir Einar Júlíusson og Karl
Jósafatsson. Félagsmenn geta orðið
allir þeir sem lokið hafa háskóla-
prófí í stjömufræði, stjameðlisfræði
eða öðrum skyldum greinum.
Getraunanúmer VALS