Morgunblaðið - 11.12.1990, Qupperneq 62

62
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 11. DESEMBER 1990
Mamma!
Ég* vil deyja með þér!
Kafli úr bókinni Lífsstríðið, ævisögu Margrétar Róbertsdóttur,
sem Eiríkur Jónsson skráði
Þegar hersveitir Adolfs Hitler
réðust inn í Pólland 1. september
1939 lék Margarete Ida Martha
Marten sér í ávaxtagarði foreidra
sinna á búgarði í Glansee í Pomm-
ernhéraði í Þýskalandi. Hún vissi
ekki af innrásinni enda aðeins 7 ára
gömul.
Hitler stjórnaði hersveitum
sínum í næsta nágrenni við heimili
Margarete en eftir ósigurinn í
Afríku og vonlausa herför-Þjóðveija
austur á bóginn komu Rússarnir.
Margarete lenti í fangabúðum
Rússa aðeins 13 ára gömul, heimiii
hennar var lagt í rúst, sveitungar
hennar fluttir nauðugir til allra átta
og Pólveijum var skipað niður í
Pommem.
Margarete varð eitt af fómar-
lömbum þeirrar nýju ríkjaskipunar
sem varð í kjölfar seinni heimsstyij-
aldarinnar og varaði í skugga hins
kalda stríðs stórveldanna. Hún var
nær dauða en lífí af þrælkun og
vosbúð löngu eftir að styrjaldar-
átökunum lauk í Evrópu. Til að
losna úr vonleysinu í Þýskalandi
sóttí hún ásamt hundruðum Þjóð-
veija um að komast sem vinnukona
til Islands og þóttist lánsöm að ráð-
ast á sveitabæ í Fljótshlíðinni. En
þrengingar Margarete voru ekki
fyrir bí því fyrstu ár íslandsdvalar-
innar reyndust ótrúlega erfið.
Að lokum fann Margarete þó
hamingjuna. Hún giftist Islendingi,
tók sér nafnið Margrét Róbertsdótt-
ir og settist að í Þorlákshöfn.
Eiríkur Jonsson hefur skráð ævi-
sögu Margrétar, sem nefnist Lífs-
stríðið, en bókin kom út fyrir
skömmu hjá Fróða hf. Hér á eftir
birtist kafli úr Lífsstríðinu. Þar er
komið sögu að fjóðveijar hafa gef-
ist upp vorið 1945 og Rússarnir eru
að koma til Glansee. Margarete,
sem er 13 ára, og sveitungar henn-
ar búa sig undir hið versta.
Hvítur fáni, tákn uppgjafar,
blakti við hún á gömlu skólabygg-
ingunni í Glansee að morgni 4.
mars 1945 þegar Margarete og fé-
lagar hennar mættu í skólann.
Kennarinn var á bak og burt og
myndirnar af Hitler og Göring lágu
í brotum á gólfi kennslustofunnar.
Rússarnir voru komnirtil Glansee.
— Það verður frí í dag, kennar-
inn hljóp út í skóg, hrópuðu strák-
amir og kættust yfir atburðarás-
inni. Þeir höfðu mætt snemma, séð
kennara sinn draga hvíta fánann
að húni og hraða sér að því búnu
út úr þorpinu í átt til skógar. Kenn-
arinn hafði verð eini íbúinn í
Glansee sem klæddist einkennis-
búningi Nasistaflokksins daglega,
enda skikkaður til þess af yfirvöld-
um.
Hann greip til þess ráðs að láta
sig hverfa þegar Rússarnir komu;
fór frá konu og fimm börnum í von
um að halda lífi.
Margarete hélt heim á leið með
skólatösku sína og ósnert nesti
þennan svala marsdag og hafði
ekki hugmynd um að skólagöngu
hennar væri endanlega lokið. Að-
eins þrettán ára, með fléttur og í
þykkum sokkabuxum undir nýja
sumarkjólnum sínum. Rússamir
höfðu komið óvænt, eins og hendi
væri veifað, og íbúarnir í Glansee
höfðu ekki nokkuð ráðrúm til að
flýja vestur á bóginn. Engar viðvar-
anir höfðu verið gefnar enda ekkert
þýskt herlið í þorpinu til varnar.
Rússamir óðu yfir akrana eins og
þeir ættu þá.
— Hvað em Rússarnir að gera
hérna? Margarete vildi fá skýringar
Margarete (t.v.) ásamt móður sinni, Heidwig, í Glansee á stríðsárun
um.
Á fimmtugsafmæli sínu 1982 ásamt eíginmanni sínum, Ingimundi
Guðjónssyni, sem nú er látinn.
Flóttamannabúðirnar í Liibeck átta árum eftir lok stríðsins en þá voru búðirnar enn þéttskipaðar flótta-
fólki.
þegar hún snaraðist inn í stofu
heima hjá sér. Hún kom að móður
sinni þar sem hún var að skríða
undir rúmið.
— Ertu að skúra?
Móðir hennar leit upp, náhvít í
andliti og það vottaði fyrir táram
í augunum.
— Nei, nú höfum við um annað
að hugsa en þrifnað. Ég ætla að
geyma harmonikkuna og fíðluna
hans pabba þíns hér undir rúminu
svo Rússarnir fínni þær ekki.
— Eru Rússarnir að leita að
hljóðfærum?
— Þeir eiga eftir að taka allt af
okkur ef við felum það ekki vand-
lega.
Heidwig hvarf aftur undir rúmið
og hagræddi hljóðfæranum í horni
við vegg. Margarete var orðlaus.
Hvers konar menn voru þetta? Það
rifjuðust upp fyrir henni orð kenn-
arans síðustu kennsludagana en þá
hafði honum orðið tíðrætt um Rúss-
ana og hvað bæri að varast ef og
þegar þeir kæmu. Reyndar hafði
hann sagt það umbúðalaust að
Rússinn væri skepna sem engu
þyrmdi. Ef börnin ættu skartgripi
skyldu þau fela þá og alls ekki
ganga með eyrnalokka því Rússarn-
ir myndu slíta þá úr eyram þeirra
án þess að losa þá fyrst. Sérstak-
lega varaði hann stúlkurnar við því
að Rússarnir myndu sækjast eftir
kvenfólki og þá væru ungar skóla-
stelpur ekki í minni hættu en aðrar
eldri.
Margarete gekk að glugganum
og horfði út á hlað. Tvær gæsir
vögguðu bísperrtar í átt að hlöð-
unni og í túninu stóð dráttarklárinn
og reif í sig heytuggu. Eplatrén
bærðust vart í hægum vindinum
og enn var snjór yfir öllu..
— Þurfum við líka að fela dýrin
okkar?
— Ef það væri hægt þá myndi
ég gera það.
Margarete leit nú snöggt á móð-
ur sína því óbærilegri hugsun hafði
skotið niður í koll hennar:
— Hvað með ferminguría mína?
Fæ ég ekki að fermast af því að
Rússarnir eru komnir?
— Jú ... kannski,... lengra komst
Heidwig ekki. Hún settist á rúmið
og grét. Margarete skreið uppí-til
hennar og reyndi að hughreysta
hana með því að lofa að segja éng-
um hvar hljóðfæri pabba hennar
væru geymd.
Þessa dagana stöðvaðist sókn
Rússa í vestur við Ódrufljót, í að-
eins 70 kílómetra fjarlægð frá
Berlín. Úr öllum öðrum höfuðáttum
streymdu herfylki Vesturveldanna
með Bandaríkjamenn í broddi fylk-
ingar. Hitler hafði yfirgefið stjórn-
stöð sína í Úlfsbælinu í Austur-
Prússlandi og var kominn til Berlín-
ar þar sem hann barðist um á hæl
og hnakka og sá svikará í hvetju
horni. En þrátt fyrir vonlausa stöðu
varðist þýski herinn af miklum móð
og olli andstæðingum sínum stór-
felldu tjóni. Grimmd styijaldarinnar
hafði aldrei verið meiri. Sjálfs-
morðsflugsveitir Þjóðveija helltu
sér yfir Rússa sem æddu áfram til
landvinninga undir herhvöt rúss-
neska rithöfundarins, Ilja Ehren-
burg sem hvatti menn sína til að
drepa og drepa og ráðast á þýskar
konur hvar sem þeir næðu til þeirra.
Herfarar Hitlers inn í Rússland
skyldi hefnt og engu eirt. Sjálfur
var foringinn kominn ofan í neðan-
jarðarbyrgi undir kanslarahöllinni
við Wilhelmsstræti í Berlín og kom
sjaldan út undir bert loft. í Glansee
þorði fólk heldur ekki út úr húsum
sínum af ótta við Rússana sem nú
voru að koma sér fyrir í þorpinu.
Hann reif upp hurðina og stökk
inn á stofugólf með vélbyssu í ann-
arrí hendi og skammbyssu í hinni.
Skítugur kósakki á miðjum aldri.
— Ég vil konur, hrópaði hann á
bjagaðri þýsku og beindi byssu-
hlaupum sínum að heimilisfólkinu
sem sat stjarft af skelfingu í stof-
unni. Þarna var Margarete ásamt
móður sinni og bróður auk annarrar
fjölskyldu sem leitað hafði skjóls á
heimili þeirra. Þama voru einnig
nokkrir flóttamenn sem sest höfðu
að á heimilinu.
Kósakkinn renndi augunum
nokkrum sinnum yfir hópinn en
staðnæmdist svo við Margarete.
Barnið tók þéttingsfast j hönd móð-
ur sinnar þegar það sá að bæði
augu og byssuhlaup Rússans beind-
ust að sér.
— Þú ert kona, þú kemur með
mér!
Margarete ríghélt í móður sína
og þær hríðskulfu báðar. Rússinn
gekk upp að þeim og beindi skamm-
byssunni að höfði Margarete.
— Ég skýt af þér hausinn ef þú
kemur ekki.
Margarete gekk þá út með kalt
byssuhlaupið í hnakkanum. Hún
heyrði grátinn í móður sinni alla
leið út á hlað. Rússinn lagði frá sér
vélbyssuna og reif hárband úr hári
Margarete þannig að flétturnar
féllu slegnar niður á axlir. Að því
búnu bjó hann sig undir að rífa
utan af henni nýja sumarkjólinn.
— Mamma!Égvildeyjameðþér!
Margarete ætlaði að hrópa en
orðin umbreyttust í lágvært hvísl.
Rússinn hló framan í hana og Marg-
arete fann ódauninn leggja frá hon-
um. Það vantaði í hann báðar fram-
tennurnar. Er Rússinn þrýsti þrett-