Morgunblaðið - 16.12.1993, Blaðsíða 16

16
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 16. DESEMBER 1993
„AÐ VERA ER
AÐ SJÁST“
Bókmenntir
Jón ÖzurSnorrason
Sindri Freysson: Ósýnilegar sög-
ur. Smásagnasafn, 121 bls. For-
lagið, 1993.
„Úr djúpunum er saga þessi
dregin, einkennileg og ótrúleg sem
þau. Eg hef fellt hana saman úr
dagbók hringjarans, fréttum af
þeim atburðum sem ég greini síðar
frá, og viðtölum við menn sem
muna og telja sig hafa þekkt
hringjarann lítillega. Fólki er í
sjálfsvald sett hvort það trúir sög-
unni, ég hlýt að gera það vegna
þeirra tilviljana er kusu mig til að
koma henni á Tramfæri. Eg verð
að trúa eigin sköpun, af hvaða
furðu sem hún sprettur, því annars
dreg ég sjálfan mig í efa.“
Með þessum orðum hefst frá-
sögn sögumannsins í Dagbók
hringjarans sem er ein þrettán
smásagna í nýútkominni bók
Sindra Freyssonar. Þetta er önnur
bók höfundar en í fyrra kom út
hjá sama forlagi ljóðabókin Fljótið
sofandi konur. Ofangreind tilvitnun
getur talist dæmigerð fyrir nokkur
helstu einkenni þessara sagna.
Margar draga þær upp mynd af
framandi og víðu sjónarsviði, þær
eru allar sagðar með nokkuð sér-
stökum en þó líkum hætti, sumar
þeirra eru felldar saman úr ólíkum
efniviði og um leið reyna þær mjög
á trúgirni lesandans og trúmennsku
sögumannsins og áreiðanleika.
Einnig má túlka þessar sögur sem
staðfestingu á skáldgáfu höfundar-
ins. í þeim er innprentuð ákveðin
vissa, sterk trú á eigin sköpun sem
þær svo sannarlega standa undir.
Sögurnar eru vel upp byggðar
og mynda sannfærahdi heild. Heiti
bókarinnar vísar til tilfínninga og
lýsir innri reynslu, enda eru sögurn-
ar duldar og óræðar, draga upp
mynd af huglægum og afmörkuð-
um heimi sem hver um sig lýtur
eigin lögmálum. Tengingu á milli
einstakra sagna má einkum finna
í endurtekinni notkun tákna eins
og teningi, spili, kiukku og lykli.
Frásagnaraðferðin ræðst öðru
fremur af skipulagðri og útreikn-
aðri notkun tungumálsins, meðvit-
aðri beitingu skáldamálsins enda
er mikið fært í stílinn og víkja þess-
ar frásögur sem mest frá mæltu
máli. í því efni greinir Sindri Freys-
son sig frá öðrum íslenskum skáld-
um af yngri kynslóð. Hann reynir
ekki að einfalda mál sitt heldur
gengur í þveröfuga átt og marg-
faldar það á sinn sérstæða hátt
undir sterkum barokkáhrifum.
Viðfangsefni þessara sagna er
af ýmsum toga og spannar vítt
svið. Reykvísk nútímafjölskylda er
sýnd á kaldhæðinn hátt í sunnu-
dagsspegli, sagt er frá Erlendi sem
„tregar hið týnda“, illa haldinn af
fortíðarþrá og sérkennilegri
söfnunaráráttu, seilst er aftur í
aldir til horfíns stafrófs sem veldur
gerningaveðri, lýst er hvernig
klukku er komið fyrir í heilabúi
konu sem síðar breytist í gagnsæj-
an tening og gengur þannig í erfð-
ir til ónefndra ættingja. Einnig má
nefna sögu af manni og konu sem
aka fram á hálfbyggða brú yfir
straumhörðu flóti og undir skýlaus-
um himni.
Inngangssagan Eftir fallið gæti
verið táknræn útlegging á æviske-
iði einstaklings frá sköpun til eyð-
ingar þar sem lífið er lesið sem
teningur í hendi spilamanns. í loka-
sögunni, Spil, er byggingin brotin
upp með reglubundnum hætti. Þar
er hliðarsögu og „athugasemdum
frá útgefanda", sem beinast ekki
síður að lesandanum en aðalpersón-
unni, skotið inn í meginsöguna.
Þetta gefur sögunni margræða
merkingu og afhjúpar það sem
henni er ætlað að lýsa.
Sagan / sunnudagsspegli er að
efni til raunsæ vandamálasaga. í
henni er dregin upp mynd af ein-
mana húsmóður og ömurlegu heim-
ilislífí en sögð með þeim hætti að
útkoman verður undarleg blanda
af upphöfnum stíl og hversdags-
legu raunsæi. Fyrir vikið fær sagan
írónískt yfírbragð.
Sagan Horfna stafrófiðer byggð
upp sem rammafrásögn sem á að
treysta sannleika frásögunnar. Þar
lýsir sögumaður sem haldinn er
Sindri Freysson
pappírsást „raunverulegum atbúrð-
um“ sem gerðust á 17. öld, segir
frá frænda sínum Jakobi Illugasyni
sem nefndi sig Flaccus á heimsvísu
og sigldi til Austur-Indíú. Jafn-
framt því að vera ættfærsla sögu-
manns er sagan skrifuð inn í hefð
ferðalýsinga og reisubóka þar sem
íjarlægur og ókennilegur heimur
rúnastafrófs opnast lesandanum
sem þó erfítt reynist að raða saman
aftur og loka.
Dagbók hringjarans er sett sam-
an úr tveimur frásögum. Hún er
samklippa og útvarpað í gegnum
sögumann sem fínnur dagbók of-
stækisfulla hringjara í maga hvals
á skurðarborði, „óhreinan pinkil"
sem minnir á fóstur í kviði, nokk-
urs konar hugarfóstur, sem sögu-
maður tekur á móti og eykur við
með fréttum og viðtölum að eigin
sögn.
Þráður þessara sagna liggur með
einum eða öðrum hætti milli sköp-
unar og eyðingar og má fullyrða
að meginstef þeirra sé fólgið í sam-
spili þessara andstæðna. Oft renna
þessar andstæður saman í eina
heild og kalla fram hliðstæður á
víxl, enda felur öll sköpun í sér
eyðingu sem aftur er uppspretta
nýrrar sköpunar.
Smásögur Sindra Freyssonar eru
sérstæðar og kraftmiklar, „hlaðnar
orðum“ af ýmsum stærðum og
gerðum, lýsingum, líkingum,
myndhverfíngum, táknum og stíl-
brögðum sem gera vakandi kröfu
til lesandans, að það sem hann
upplifir við lesturinn þurfí ekki
endilega að vera vel þekkt eða
auðskilið enda er ekki allt sem sýn-
ist. Hið undarlega er miðlægt við-
fangsefni þessara sagna og birtist
það í ýmsum og ólíkum myndum
en óræð lýsing þess gæti falist í
einkunnarorðum þessarar bókar:
„Að vera er að sjást.“ Með Ósýni-
legum sögum er ljóst að Sindri
Freysson hefur tekið sér sæti innar-
lega á íslenskum skáldabekk.
KASSÍÓPELA
Bókmenntir
Sigrún Klara Hannesdóttir
Þórunn Sigurðardóttir: Klukk-
an Kassíópeia og húsið í daln-
um. Mál og menning 1993.
Höfundur hefur skapað sér orð
fyrir söguleg leikrit sín þar sem
hún mótar sannfærandi persónur
úr löngu liðnum frásögnum. Nú
veitir hún börnum hlutdeild í list
sinni og hefur sent frá sér mjög
vandaða sögu sem sagt er að sé
samin jafnhliða leikriti sem nú
þegar hefur verið flutt.
Sagan er nútímasaga. Reykja-
víkurbörn hafa sín viðhorf og
skoðanir á sveitinni. Halla er á
óræðum barnsaldri, vill alls ekki
fara í sveit og fínnst hún finna
sveitalykt við tilhugsunina eina
saman. Foreldrar hennar eru dæ-
migert nútímafólk þjakað af lífs-
gæðakapphlaupinu. Heimilisfaðir-
inn æðir um bæinn á jeppanum
sínum með bílasímann og veltir
fyrir sér hvort hann eigi að flytja
inn íþróttaskó eða gúmmíhanska.
Systkinin Kári og Þórey eru bestu
vinir hennar og uppi á lofti hjá
þeim býr langafi þeirra Þórhallur
sem safnar klukkum. í sveitinni
að Ytra-Vallholti kynnumst við
best Asmundi sem er eins konar
fósturbróðir húsmóðurinnar Guð-
laugar, og þar býr einnig gömul
kona, Eyrún.
Áður en Halla fer í sveitina
fínna vinir hennar afrit af gömlu
bréfi þar sem gefín er vísbending
um að í nágrenni Ytra-Vallholts
sé eyðibýli og þar sé falin dýrmæt
klukka. í sveitinni er mikil ótrú á
þessu eyðibýli, Kvíslarhóli, og orð
fara af að þar sé reimt. Það hræð-
ir samt ekki Höllu frá því að reyna
að komast þangað í könnunarleið-
angur.
Höfundur sækir skírskotanir
Þórunn Sigurðardóttir
víða. Stjörnumerki sem ekki eru
daglega á vörum fólks verða kunn-
ingjar svo sem Kassíópeia og Kef-
eifur sem gefa sögunni framandi
blæ. Klukkan er frá Portúgal og
skipið sem strandaði í flæðamálinu
er frá Hollandi.
Smátt og smátt er söguþráður-
inn rakinn og þær spurningar sem
bréfíð gulnaða vöktu finna sína
skýringu. Ásmundur á sér leynd-
armál ekki síður en Eyrún og Þór-
hallur gamli og allt kemur þetta
upp á yfirborðið í sögulok. Sagan
er vel skrifuð og faglega unnin.
Yfir sögunni er heiðríkja þrátt
fyrir leyndardóminn og því finnst
mér myndir Katrínar Sigurðar-
dóttur full stífar og dökkar. Einn-
ig sýna teikningar af Höllu og
hinum börnunum of ung börn mið-
að við söguna og afrek Höllu.
Kápan er einnig of unglingsleg til
að höfða til barna. Oft er textinn
prentaður yfír mynd og fellur þá
ekki fallega á síðu. Þessir hnökrar
skrifast á reikning umbrots því
slíka yfirprentun hefði mátt gera
af meiri lagni en hér er gert.
Nýjar bækur
Fyrsta stálskip smíðað á íslandi
nefnist ný bók eftir Hjálmar R.
Bárðarson. í kynningu útgefanda
segir:
„Hér er rakin í máli og myndum
upphaf smíði stálskipa á Islandi,
frá fyrstu hugmyndum um þá iðn-
grein mannsaldri áður en iðnvæð-
ing landsmanna var komin á það
stig að slík smíði gæti hafist og
þar til stálskipasmíði hafði náð að
þróast víða um land.“
Sagt er frá smíði Magna, fyrsta
stálskipsins. Að lokum eru hugleið-
ingar um framtíð stálskipaskipa-
smíðaiðnaðar á íslandi.
Fyrsta stálskip smíðað á ís-
landi er 108 blaðsíður með fjölda
mynda. Útgefandi er höfundur.
Hann hefur einnig séð um hönn-
un bókarinnar. Prentsmiðjan
Oddi prentaði. Bókin kostar
2.785 krónur.
og gret
Handunnar íslenskar vörwr:
Bóka- og
plötumarkaður
Kaffi og veitingar |mjy)yAftpp)
VE STURGÖTU 8, SÍMI 19055