Morgunblaðið - 16.12.1993, Blaðsíða 50

50
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 16. DESEMBER 1993
H
Það er hygginna manna
háttur að læra af reynshinni
eftír Einar
Gústafsson
Á umliðnum árum hef ég reynt
að kynna mér kosti og galla einka-
væðingar, sérstaklega eftir að sú
umræða komst á skrið hér á landi
og arðvænleg ríkisfyrirtæki hafa
verið í umræðunni, þ. á m. Póstur
og sími. Mér hefur gefist kostur
á margvíslegum upplýsingum m.a.
á vettvangi BSRB og hjá Félagi
íslenskra símamanna, en ég er í
stjóm þess. í haust gafst mér
tækifæri, ásamt formanni félags-
ins, að sækja ráðstefnu alþjóða-
samtaka símamanha (PTTI), ein-
mitt um einkavæðinguna víðs veg-
ar um heiminn. Ég ákvað. að fara
með opnum huga á þessa ráð-
stefnu og reyna að láta ekki fyrir-
fram ákveðnar skoðanir há mér,
heldur reyna að draga lærdóm af
því sem aðrir væra að segja og
gera í þessum efnum. í einlægni
sagt, upplýsingamar vora hroll-
vekjandi.
„Þeir munu segja til að
byrja með, að þeir ætli
ekki að selja Póst og
síma, þó að þeir vilji
gera fyrirtækið að
hlutafélagi. Það sé bara
gert til þess að gera
fyrirtækið betur sam-
keppnishæft.“
FuUtrúar frá 113 þjóðlöndum
Ráðstefnan var haldin í Lissabon
í Portúgal í lok september og sóttu
hana fulltrúar frá 113 þjóðlöndum.
Þama vora fluttar yfir sextíu ræð-
ur og mikið um formleg og óform-
leg fundahönd ráðstefnudagana.
Ég neytti færis til að eiga óform-
legar viðræður við marga ráð-
stefnugesti frá hinum ýmsu heims-
homum.
Það var með ólíkindum hversu
mikill samhljómur var meðal fólks,
reynsla manna frá hinum ólíku
löndum, hvort sem var frá Afríku,
Asíu, Suður-Ameríku eða Evrópu,
var öll á eina bók. Það er svipað
að gerast hvarvetna; einkavæðing-
arkramlan læsir sig um þjóð eftir
þjóð, með sömu formerkjum og
sömu rökum. Eftir standa launa-
mennimir reynslunni ríkari, með
lægra kaup, lakari réttindi og þjóð-
imar oftar en ekki með lakari og
dýrari þjónustu. Þannig hefur þró-
un sem hófst á Reagan/Thateher-
tímabilinu verið nær óstöðvandi
víðast hvar.
Byijaði hjá vanþróuðum
ríkjum
Reyndar hafði verið riðið á vað-
ið með einkavæðingu pósts og síma
hjá nokkram ríkjum í þriðja
heiminum áður — eða þá að síma-
fýrirtæki í sumum þessara landa
vora einkavædd frá upphafí. Þar
er líka um að ræða allt aðrar að-
stæður að flestu leyti og símaeign
er sáralítil í þriðja heiminum þar
sem síminn er einkavæddur; t.d.
Einar Gústafsson
4,5% í Mexíkó og 8,6% í Argentínu
en 52% á íslandi. Og í Austur-Evr-
ópuríkjunum gömlu, þar sem einn-
ig era uppi áform um einkavæð-
ingu, er símaeign í kringum 8% í
flestum ríkjanna. Þetta er með
öðram orðum ekki samanburðar-
hæft að þessu leyti við ríki sem
lengra era á veg komin á velferðar-
brautinni. Það er því hálf öfugsnú-
ið þegar taka á þessi ríki til fyrir-
myndar við rekstur símafýrir-
tækja.
Fulltrúar frá Evrópu, Afríku,
Asíu og Ameríku áttu flestir það
sameiginlegt að hafa sömu reynslu
af einkavæðingunni. Hvarvetna
var það reynslan, að einkavæðing-
unni var troðið í gegn, ef ekki með
góðu þá með illu, gjaman um bak-
dymar eftir blekkingarleik, sem
tekur jafnvel nokkur ár.
Varið ykkur á
byijunarskrefunum!
Sessunautur minn á þinginu, frá
Nýja-Sjálandi, vildi endilega sann-
færa migjum það sem gerðist.
„Þeir munu segja til að byija með,
að þeir ætli ekki að selja Póst og
síma, þó að þeir vilji gera fyrirtæk-
ið að hlutafélagi. Það sé bara gert
til þess að gera fyrirtækið betur
samkeppnishæft." Aldrei mun
koma neinn rökstuðningur fyrir
þessu annar en sá að þetta sé al-
veg nauðsynlegt til að geta tekið
þátt í samkeppninni. En ferlið er
hafið. Þeir munu svo segja að þeir
ætli að selja nokkra hluta úr hluta-
félaginu, það sé svo lítil breyting
að ekki skipti neinu máli. Launa-
fólk þurfi alls engar áhyggjur að
hafa, réttindi þess verði tryggð,
lífeyrisréttindin líka. Síðan verður
lögunum breytt, næstum því um-
ræðulaust, og þá verður hvergi
minnst á réttindi. Allt í einu er
komið glænýtt fyrirkomulag.
Verkalýðsfélagið er ekki svipur hjá
sjón. Mörgum verður sagt upp
vinnu, venjulegt launafólk lækkar
í launum, en æðstu yfirmenn
hækka í launum. Og hann endurt-
ók við mig: „Varið ykkur á bytjun-
arskrefunum, því um leið og þau
era stigin, þá er ferlið hafíð og það
verður erfitt að stöðva, við vitum
allt um það.“
Á að læra af reynslunni?
Hann vissi hvað hann var að
tala um. Nýja-Sjáland var einna
fyrst til að einkavæða hjá sér
landssímann. Afleiðingamar hafa
sannast að segja verið skelfílegar;
hærri afnotagjöld fyrir almenning,
aukið atvinnuleysi, lækkandi laun,
lakarí þjónusta og óánægðara
starfsfólk. En Nýsjálendingar hafa
ekki látið sér nægja að einkavæða
símann, heldur hafa fleiri og fleiri
fyrirtæki verið einkavædd á síð-
ustu áram. Til að byija með kaupa
rík innlend fyrirtæki og einstakl-
ingar þessi einkavæddu fyrirtæki,
Merki Þjoðhatiðararsins 1994
Þjóðhátíöarnefndin áskilur sér ótímabundinn notkunar- og ráðstöfunarrétt
á því merki sem valið hefur verið þjóðhátíðarmerki ársins 1994 og sem hér birtist.
Nefndin mun heimila notkun merkisins eftir neðangreindum skilmálum.
1. Að nefndinni berist skrifleg umsókn með ósk um notkun merkisins:
Þjóðhátíðarnefnd
Bankastræti 7 Sími: 609460
150Reykjavík Bréfsími: 609463
2. Án sölu
Að fengnu erindi varðandi ráðstefnur, fundi, mannfagnaði, viðburði,
sýningar o.fl., þar sem um prentun eða merkingar er að ræða án
endursölu, og sem aðilar vilja tengja afmæli lýðveldisins.
3. Til sölu
Varðandi notkun merkisins á framleiðslu til sölu verður að fylgja eins
ítarleg lýsing og kostur er, um framleiðsluhlutinn, útlit, efni, stærð, magn
o.s.frv. Við notkun af þessu tagi kemur til höfundarréttur samkvæmt
reglum Myndstefs.
4. Nefndin áskilur sér rétt til að samþykkja eða hafna öllum erindum sem
henni berast.
5. Umsóknarfrestur vegna töluliðar 2 er til 1. apríl 1994, en vegna
töluliðar 3 til 1. febrúar 1994.
ÞJÓÐHÁTÍÐARNEFND
50 ARA LÝÐVELÐIS k ÍSLANDI
en þegar frá líður kaupa erlend
fyrirtæki og auðhringar þau fyrir-
tæki sem einhver slægur er í.
Og nú er svo komið, að Nýsjá-
lendingar ráða litlu meira yfir efna-
hagslífi sínu en rollunum sem trítla
þar um grand. Þetta varð Þjóð-
veija á ráðstefnunni tilefni til að
hafa sem einskonar stef í ræðu
sinni: „Hveijir eiga Nýja-Sjáland?“
Er það kannski þetta sem við eram
að sækjast eftir? Það er hygginna
manna háttur að læra af reynsl-
unni og hún virðist vera sú að (
einkavæðingin og sú hugmynda-
fræði og pólitík sem knýr hana í
gegn, hafí leikið Nýja-Sjáland
þannig, að menn sjá ástæðu til
þess að spyija hveijir eigi landið!
Og því spyr ég, ætlum við að læra
af reynslunni? Énginn gekk þó eins
langt og írskur fulltrúi sem var
þama á þinginu: „Það er ekkert
náttúralögmál eða tilviljun að þess-
ar hugmyndir koma upp á sama
tíma um allan heim. Þetta era sam-
antekin ráð peningaaflanna í heim-
inum, alheimssamsæri til að koma
öllum íjarskiptum og símarekstri
á fáeinar hendur,“ sagði hánn
grafalvarlegur.
Einokun auðhringa
Á fyrstu áram einkavæðingaræð- (
is landssímanna víða um heim var
mikið látið með meintan hagnað,
þ.e. fyrir hluthafa og ríkissjóði. (
Þessum áróðri var blandað saman
við söng um „þjóðlega reisn“ sem
fylgja átti vitundarvakningunni
með einkavæðingu. En slíkar raddir
urðu ansi hjáróma fljótlega og hafa
koðnað niður í dag. Hin „þjóðlega"
reisn sem átti að fylgja einkavæð-
ingu breska landssímans hefur farið
fyrir lítið og enginn talar í þá vera
nú, enda kannski ekki furða, þar
sem fjölþjóðahringir era að taka
„bransann" yfír.
Fram á síðustu ár hefur það ver-
ið viðtekin skoðun, að það sé nán-
ast öryggisatriði að þjóðríkin eigi
sinn eigin landssíma. Ég hef ekki
heyrt nein skynsamleg rök sem <■
hafa sannfært mig um að þessi
skoðun sé röng. Enda þótt fjölþjóða-
væðingin æði nú um eins og logi ^
um akur, þá era það engin rök í
sjálfu sér og ég get ekki séð að það
sé til hagsbóta fyrir okkur hér á t
íslandi frekar en annars staðar.
Sérfræðingar þykjast nú vera fam-
ir að sjá vaxandi hringamyndanir
og einokun í ijölþjóðavæðingunni í
kjölfar einkavæðingarinnar. Á ráð-
stefnunni vora margir sem héldu
því fram, að einkavæðingin leiddi
til þess á tiltölulega fáum áram,
að 3 til 6 auðhringir yfirtækju svo
til alla landssíma heimsins og þar
með hefðum við einokun auðhring-
anna. Nefnd hafa verið dæmi um
þessa þróun: 20% hlutabréfa í Tel-
emex í Mexíkó hafa verið seld
fransk-bandarískri samsteypu. Bell
Atlantic og Ameritech keyptu nær
öll hlutabréfin í New-Zealand
telecom o.s.frv.
Það era ekki bara landssímar
hinna ýmsu landa sem áætlanir era
um að fari á útsölulistann, það er
nefnilega meira kjöt á beininu og
alþjóðlegir auðhringarnir gína yfir
því sem einhver möguleiki er á að ‘
gefi eitthvað af sér, hitt megum við
eiga. Lærdómurinn frá fulltrúum
þeirra landa þar sem þessi þróun
var í gangi, eða um garð gengin
var nær allur á sama veg.
Átakanlegar og „neikvæðar“
reynslusögur af einkavæðingu
landssíma í hinum ýmsu löndum era
ef til vill ekki eftirsóknarvert fjöl-
miðlaefni á okkar tímum. En mér
fínnst að sú skylda hvíli á mér að
miðla landsmönnum reynslu hinna
fjölmörgu sem stigið hafa fleiri
skref en við í þessa átt. Sjálfur er
ég ekki lengur í neinum vafa eftir
þessa ráðstefnu, og allt tal um
einkavæðingu tek ég með miklum (
fyrirvará enda hafa dæmin sýnt að
hún hefur leitt af sér meira atvinnu-
leysi og fátækt fyrir almenning og {
verkalýð þessara landa, en dæmi
era til um hin síðari ár, eða allar
götur síðan horfið var frá henni (
fyrir tugum ára, eftir heimskrepp-
una miklu.
Höfundur er varaformaður Félags
íslenskra símanmnna.