Morgunblaðið - 28.11.1996, Síða 26

26 FIMMTUDAGUR 28. NÓVEMBER 1996
MORGUNBLAÐIÐ
I
LISTIR
Rauðhetta í
Brúðuleik-
húsinu
ÍSLENSKA brúðuleikhúsið sýnir
Rauðhettu í þýðingu Ævars
Kvaran, sem hann gerði fyrir
íslenska brúðuleikhúsið 1954, og
var Rauðhetta fyrsta sýningin
það ár.
Næst var verkið sýnt 1988 og
nú fer þriðja sýningin af stað.
Þeir sem vilja sjá sýninguna geta
pantað sýningartíma hjá Jóni E.
Guðmundssyni í síma 55-16167.
ÍSLENSKA brúðuleikhúsið fer nú af stað í þriðja sinn með Rauðhettu.
Meistari í mót-
un blæbrigða
TONLIST
íslcnska ópcran
GÍTARTÓNLEIKAR
Kristinn H. Árnason flutti tónlist
eftir Adrian Le Roy, Alonso Mud-
arra, Manuel Ponce, Fernando Sor,
Hans Wemer Henze og Ebrique
Granados. Þriðjudagurinn
26. nóvember, 1996.
KRISTINN H. Árnason er einn
af allra bestu gítarleikurum okk-
ar íslendinga. Tækni hans er
óvenjulega hrein og áreynslulaus
og túlkun hans sérlega fínleg.
Hann leikur sér sérkennilega með
styrkleika, frá tæru „píanissimo"
og upp í mjúkt og fallega hljóm-
andi „forte“. Það eina í túlkun,
sem getur verið efni til gagn-
rýni, er að Kristinn leggur stund-
um mikla áherslu á „rubato", sem
teygir einum um of á framvindu
tónhugmyndanna.
Tónleikamir hófust á tveimur
„branle-dönsum“ eftir Adrian Le
Roy (?-1598). Le Roy var af-
kastamikill útgefandi, söngvari,
tónskáld og lútuleikari og meðal
vina hans voru Lassus, Arcadelt,
Le Jeune og Goudimel. Hann gaf
út kennslubækur í lútu- og sítar-
leik og auk eigin tónsmíða radd-
setti hann mörg verk fyrir lútu.
Branle (Brawl) dansar voru þegar
vinsælir á 15. öld og eru ýmist
í tví- eða þrískiptum takti (2/2
og 3/2) eins og heyra mátti.
Báðir dansamir vora fallega
fluttir en þó sérlega sá síðari, sem
var í dillandi 3/2 takti.
Eftir Alonso Mudarra (1508
eða 1510-1580) lék Kristinn fjög-
ur verk, Pavane, Galiard, Roman-
esca og fantasíu. Mudarra var
spánskur lútuleikari og tónskáld
og samdi meðal annars við texta
eftir Virgil, Ovid og tónsetti einn-
ig sonnettur eftir Petrarca. Tón-
list frá þessum tíma er í tónhátt-
um (modes) og er bæði hljóm-
skipanin og raddferlið ákaflega
heiílandi ólíkt dúr og moll tón-
skipan síðari tíma. Kristinn lék
þessi verk sérlega vel og var eft-
irtektarvert að heyra hvemig
hann lék smá „kadensur“ sem
Mudarra gjaman bætir við í nið-
urlagi tónhendinga.
Manuel Ponce átti næstu þrjú
verk, Gavotte, Gigue og sónötu
nr. III, sem er í þremur köflum,
ekta gítarverk sem Kristinn lék
frábærlega vel. Gítarinn er ekki
hávaðasamt hljóðfæri en Kristni
tekst að nýta vel styrkleikasvið
hljóðfærisins, ofgerir því aldrei í
styrk en leikur í staðinn með
margvísleg blæbrigði. Þetta kom
sérlega glæsilega fram í tveimur
æfíngum eftir Femando Sor og
alveg sérstaklega í þeirri síðari
op. 31, no. 20. Svona mjúklega
og áreynslulaust hljómferli er
varla á margra færi að leika sér
með, eins og Kristinn gerði.
Drei Tientos, eftir Hans Wern-
er Henze, er áferðarfallegur leik-
ur með tónhugmyndir, eins og
hann vildi sýna að hann kynni
að skrifa fyrir gítar. Þessi leik-
tæknileikur var mjög vel útfærð-
ur af Kristni. Tónleikunum lauk
með spönskum dönsum eftir
Enrique Granados og tónadill-
unni, La Maja de Goya. í þessum
verkum var leikur Kristins sér-
lega tónfagur en á köflum var
„rabato" leikur hans of mikill.
Kristinn er frábær gítarleikari,
meistari í mótun blæbrigða og
ræður yfír einstaklega eðlilegri
og áreynslulausri tækni, svo að
allt verður fallegt sem hann leik-
ur.
Jón Ásgeirsson
Umhverfið
mótar
MYNDLIST
Síöumúlafangclsið
INNSETNINGAR
Samsýning. Opið kl. 14-18 um helgar
og kl. 16-20 virka daga til
1. desember; aðgangur 200 kr.
Sýningarskrá 300 kr.
FÁUM þeirra sem á örlaga-
stundu í lífi sínu hafa lent inn í
Síðumúlafangelsi til lengri eða
skemmri tíma hefði víst dottið í
hug að sú bygging ætti eftir að
hýsa eitthvað það sem jafnvel þeir
sjálfír kynnu að hafa áhuga á að
skoða: innsetningar myndlistar,
sem fyrst og fremst eru mótaðar
af staðnum. En svona getur lífíð
snúist á óvænta vegu.
Þessari óvenjulegu framkvæmd
hafa verið gerð góð skil í fjölmiðl-
um, enda ekki á hveijum degi sem
slíkt húsnæði er notað í þessum
tilgangi. Staðurinn á sér óljósa en
yfirþyrmandi sögu, sem sækir á
þá sem inn koma; og á sama hátt
og hann hefur sótt á þann sem
þar hefur mátt gista, sekur eða
saklaus, hefur fangageymslan
mótað allt framlag listafólksins,
sem tekur þátt í sýningunni.
Hugmyndin að þessari sýningu
er komin frá Illuga Eysteinssyni,
sem sýnir undir listamannsnafn-
inu illur. í raun er hún afar ein-
föld: Hver listamaður fær til um-
ráða einn fangaklefa, og skapar
þar eigin innsetningu. Alls eru í
húsinu sextán einangrunarklefar,
og í þeim hafa verið unnin sextán
sjálfstæð verk, sem öll koma með
einum eða öðrum hætti að þeirri
ógn, einsemd, sársauka, firringu
eða friðarleit, sem hver og einn
hefur tekist á við í viðkomandi
klefa.
Listafólkið tekur í innsetningum
sínum á misjöfnum þáttum þess-
ara tilfinninga, og er vert að benda
á nokkur dæmi um fjölbreytnina.
Illur kallar sína innsetningu „Eilíf
einangran“, og hér er nánast horf-
ið aftur til miðalda í ógn fangans;
hann er læstur inni og lyklinum
fleygt. Svala Norðdahl fjallar um
friðhelgi fjölskyldunnar, sem er
svo freklega rofln á stöðum sem
þessum; Magnea Þ. Ásmundsdótt-
ir leggur áherslu á tímann og von-
ina, þar sem blóm getur jafnvel
vaxið upp úr steini. Ógnin er
hvergi eins áþreifanleg og köld og
í innsetningu Finnboga Pétursson-
ar, og örvæntingin er eðlileg og
sterk hjá Ragnhildi Stefánsdóttur,
þar sem barnið í manninum verður
öðram þáttum yfirsterkari.
Loks má benda á að innsetning
Önnu Líndal lýsir einkar vel þeim
hvíta draumi friðarins, sem hlýtur
að búa innra með hveijum þeim
sem upplifir þessar aðstæður, og
Alda Sigurðardóttir reynir að setja
plástur á sár klefans, sem hefur
mátt hýsa ýmsar hörmungar - og
enn blæðir undan.
Yfírskrift sýningarinnar er
„Tukt“, og er það orð ef til vill
of milt fyrir þá meðferð sem þessi
staður hefur oftast verið kenndur
við. Flestar umsagnir benda til að
hér hafi ekki farið fram ögun eða
umvöndun þegar verst lét, heldur
kerfisbundin og ópersónuleg til-
raun til að beygja menn í duftið
fremur en að byggja upp. Árang-
urinn hefur væntanlega verið eftir
því; héðan komu menn forhertir
eða niðurbrotnir. Umhverfið mótar
okkur öll, til góðs eða ills. Þetta
minnir húsið á, og þetta enduróma
innsetningarnar.
Um leið er hins vegar rétt að
minna á að hér dvöldu oftar en
ekki menn, sem höföu gengið illi-
lega á hlut náunga síns - stolið,
brotið, bramlað, meitt eða deytt.
Um leið og þeir urðu fórnarlömb
þess umhverfis, sem réttvísi
þjóðfélagsins vísaði þeim inn í,
lágu önnur fórnarlömb óbætt hjá
garði. Þeirra er sjaldnast minnst.
Síðumúlafangelsi hefur verið
lagt af sem fangageymsla, og mun
standa til að jafna það við jörðu.
Minningar þess munu þó seint
hverfa, og nafnið jafnan tengjast
skuggalegri hliðum íslenskrar
réttarsögu. Innsetningar lista-
fólksins era persónuleg tilraun við-
komandi til að taka á slíkum
skuggum, og er rétt að hvetja alla
til að kynnast þeim á þessum stað
í eigin persónu, áður en sýningar-
tíma lýkur.
Eiríkur Þorláksson
Kraftur og mýkt
TONLIST
Listasafn íslands
PÍANÓTÓNLEIKAR
Debussy: 12 Prelúdlur, Bók H;
Hjálmar H. Ragnarsson: Fimm
prelúdíur. Örn Magnússon, pianó.
Listasafni íslands, sunnudaginn
24. nóvember kl. 20.30.
ÖRN Magnússon er trúlega einn
af kraftmestu píanistum þessa
lands, og kannski ekki beinlínis
sá sem hlustandi myndi fyrstan
tengja við hina líðandi „hamra-
lausu“ hljómsýn Debussys. í sam-
anburði við dúnmjúkan Debussy-
píanista eins og Walter Gieseking
(sem undirr. var nýverið með í
eyrum), hættir tóni Amar til að
minna fremur á sleggjuhögg en
blíðuhót, einkum þegar komið er
upp fyrir forte.
Kraftur getur vissulega verið
hressandi út af fyrir sig, því margt
er dýnamískt miðjumoðið sem boð-
ið er upp á í sótthreinsaðri vísitölu-
spilamennsku vorra tíma. En for-
senda kraftsins er auðvitað fólgin
í hinum enda skalans, í mýkt og
fágun, og þær stöllur eru öllu
meira einkennandi fyrir píanóstíl
franska meistarans en stormur og
beljandi.
Það var því spennandi að heyra
hvemig Erni mundi vegna í im-
pressjónísku tónaumhverfí, og
stemmningin í salnum var að sama
skapi eftirvæntingarfull, hvort
sem það var í ómeðvitaðri von um
að upplifa mannfóm eða krafta-
verk; sambland af hvoru tveggja
kvað sálfræðilegur hvati að baki
fíkn flestra hringleikahúsgesta í
lífshættuleg loftfimleikaatriði, og
deilist ábyggilega víðar.
Hinar 12 prelúdíur í Bók II vora
samdar 1912-13, skömmu fyrir
hildarleikinn mikla 1914-18, og
kemur lítið brot af Marseille-
söngnum í lok 12. prelúdíu í því
sambandi fyrir sem lágvær en
ógnvænlegur fyrirboði um aðsteðj-
andi háska í annars friðsælu
menningarumhverfí Fríða skeiðs-
ins svokallaða. Prelúdíumar era
meðal mestu meistaraverka slag-
hörpunnar frá öndverðri öldinni,
bæði að andríki og framleika, og
ýmsar hljómrænar nýjungar þeirra
áttu eftir að marka spor í þróun
nýrrar tónlistar. En þó að þær séu
vissulega krefjandi í flutningi, er
það kannski ekki sízt vegna-
frægðar þeirra; þær voru ekki sér-
hugsaðar fyrir snillinga. Ytra
byrðið er oftast létt og leikandi,
enda hafði höfundur andstyggð á
„germanskri djúpspeki“ í tónlist,
og byggir prógrammtilvísun und-
irtitla þeirra fremur á heildar-
stemmningu en eiginlegri frásögn
líkt og hjá Richard Strauss.
Það sem vakti mesta athygli frá
upphafi til enda var næmt tíma-
skyn flytjandans. Hraðaval Arnar
var oftast einkar sannfærandi, sízt
þó kannski í póstkorti höfundar
frá Spáni, „La Puerta del Vino“
(3.), þar sem hraðinn var aðeins
of ágengur. Hendingamótun Arn-
ar var og sérlega vel útfærð og
jók hvort tveggja mjög dulmagn
þessara gallísku gimsteina fyrir
hlustendum. „Þokur“ (1.) og
„Sölnuð lauf“ (2.) vora mjúkt en
skýrt leikin, og í „Hjarðljóðinu"
(5.) lýsti hann sveitakyrrðinni á
tæran og yfirvegaðan hátt. Nr. 6
býður upp á ragtime-hrynjandi
„Tertutipls“ (Cakewalk), svipað
og í kunnu lokanúmeri Children’s
Corner, og svingaði það þokka-
lega, en var leikið óþarflega sterkt
og skorti meiri elegans.
Hinsvegar dró Örn vel fram
hljómrænu litadýrð „Indversku
verandarinnar í tunglsljósi" (7.),
og „Hafgúan" (Ondine) og
„Canope“ (8. & 10.) urðu há-
punktar bálksins fyrir í senn dul-
magnaða og skýra túlkun. Á
móti hefðu fingurgómarnir
kannski mátt vera heldur vægn-
ari við strengina í t.d. nr. 3, 4
og 6, og dýnamíkin virtist full
óróleg í nr. 11 („Breytilegar þrí-
undir“). í heild var flutningur þó
glimrandi góður, og hafði augljós-
lega verið vel vandað til verks.
Hjálmar H. Ragnarsson hlýtur
seint að iðrast þess að hafa sain-
ið Prelúdíur sínar fimm fyrir píanó
(1983-84), þó ekki væri fyrir
annað en það - sem harla er
óvenjulegt um alvarlega nútíma-
tónlist - að hafa óvart orpið dæmi
gerðri „STEF-bollu“, eins og slan-
grið kallar mikið flutt stykki.
Nákvæmlega hvað veldur vin-
sældum og slitþoli er að vísu
sjaldnast á hreinu, en að Prelúd-
íurnar tilheyra nú óvefenglega
íslenzku meginverkavali sést
kannski bezt af því, að ekki liðu
nema 28 klukkustundir frá því
er Miklós Dalmay lék verkið í
Norræna húsinu þar til það var
leikið aftur í Listasafninu.
Hinn ágengi forte-stíll Arnar
Magnússonar naut sín víða mjög
vel í Prelúdíum Hjálmars, sem
taka ekki öllu silkihönzkum, sízt
nr. 2, þetta íslenzka Allegro Bar-
baro, þar sem frumstæð bylm-
ingshögg fengu að dynja ótæpi-
lega. En með fyrirvara um galdur
aukinnar viðkynningar gerðist
kannski merkilegast hvað nr. 3,
sem þar til fyrir skömmu virtist
a.m.k. þriðjungi of löng, naut sín
nú mun betur. Danssveiflan hjá
Erni var örlítið stirð í nr. 4, en
hið „stamandi" niðurlag kom á
hinn bóginn afar ljóðrænt og fal-
lega úr höndum hans.
Sízt var urinn krafturinn í loka-
prelúdíunni, sem eftir tónleikaskrá
að dæma virðist hugsuð sem eftir-
máli eða postlúdía fremur en sjálf-
stætt tónverk sem hægt er að
spila eitt og sér. Setti Örn Magnús-
son á eftirbrennara í þessu minn-
ingarljoði um mannlega grimmd
(maður sá fyrir sér slýgróna fall-
öxi á hafsbotni) og kvaddi með
kröftugum lokahljómi, svo jafnað-
ist á við dynjandi undirtektir
áheyrenda.
Ríkarður Ö. Pálsson
i
I
i
I
I
I
I
I
I
i
I
i
I
i
I