Morgunblaðið - 28.11.1996, Blaðsíða 30

30 FIMMTUDAGUR 28. NÓVEMBER 1996
LISTIR
MORGUNBLAÐIÐ
Islensku baraabókaverðlaunin
1996. Falleg þjóðsagnaperla
SIGRÚN Helgadóttir og Guðrún Hannesdóttir.
BOKMENNTIR
Barnabók
RISINN ÞJÓFÓTTI OG
SKYRFJALLIÐ
Texti: Sigrún Helgadóttir. Myndir:
Guðrún Hannesdóttir Vaka-Helga-
feU, 1996 - 29 bls.
ÍSLENSKU barnabókaverð-
launin hafa verið tvískipt undan-
farin tvö ár. í fyrra, á 10 ára af-
mæli verðlaunanna, voru í fyrsta
sinn veitt verðlaun fyrir myndabók
sem ætluð er yngstu lesendunum.
Árið 1995 fengu þær Herdís Egils-
dóttir og Eria Sigurðardóttir þessi
eftirsóttu verðlaun fyrir söguna
„Veislan í bamavagninum". í þetta
sinn fengu mæðgurnar Sigrún
Helgadóttir og Guðrún Hannes-
dóttir verðlaunin fyrir ævintýrið
um þjófótta risann og skyrfjallið.
Sigrún samdi söguna og Guðrún
myndskreytti.
Sigrún sækir efniviðinn í ís-
lenskar þjóðsögur og stíllinn er sá
sem við þekkjum best... „Einu
sinni voru kóngur og drottning í
ríki sínu ...“ Sagan segir frá risa
sem kemur og stelur öllu því verð-
mætasta sem kóngurinn á, öllum
kúnum, sauðunum, peningunum
og loks prinsessunni. Umgjörð sög-
unnar verður hins vegar nútímaleg
þegar til sögunnar er kynntur Pési
sem er óttalega mjór og rindilsleg-
ur vegna þess að hann er matvand-
ur og vill ekkert nema gosdrykki
og vínarbrauð! En Pési er ekki all-
ur þar sem hann er séður og hann
sér að orka risans kemur úr hollum
mat, lýsislæknum, stöðuvatninu
hvíta sem er reyndar úr mjólk og
loks fjallinu sem reynist vera úr
rúgbrauði og þar að auki með skyr-
topp. Þegar hann er búinn að ná
tökum á leyndarmáli risans er leið-
in greið að sigra hann og bjarga
kóngsdótturinni.
Texti þessarar sögu flæðir vel
en þegar saga sem verður til sem
munnleg frásögn er sett á prent
verða útgefendur að gæta þess að
hreinsa ekki út úr henni það sem
gerir sögumanninn að þátttakanda
í sögunni. í ævintýri er sögumaður
mikill þátttakandi í allri frásögn-
inni.
Myndir Guðrúnar eru ákaflega
fallega unnar og vandaðar. Þær
eru fullar af gáska og svipbrigði
sögupersónanna geta komið hug-
myndafluginu á fullt. Með litaval-
inu undirstrikar hún einnig vel
ævintýrablæ sögunnar. Blái litur-
inn sýnir nóttina, risinn er í jarðar-
litum, Pési fallegar bláklæddur og
bleiki liturinn yfir hjónasænginni
segir sína sögu.
Islenskar þjóðsögur eru enda-
laus uppspretta hugmynda þar sem
form þeirra er notað til skemmtun-
ar og ekki síður til að beina börn-
um inn á æskilegar brautir. Upp-
eldisgildi sagnanna er ótvírætt þar
sem hið góða sigrar undantekning-
arlaust. Sá sem er snjall, sá sem
hverfur frá slæmum siðum, kemur
ætíð úr ævintýrinu með pálmann í
höndunum.
Sigrún Klara Hannesdóttir
Til hvers að þjást?
BOKMENNTIR
Minningar
LÍFSKRAFTUR
Séra Pétur og Inga í Laufási.
Friðrik Erlingsson skráði.
Vaka-HelgafeU 1996.255 bls.
SÉRA Pétur Þórarinsson í Lauf-
ási varð þjóðkunnur þegar norð-
lenskt listafólk tók sig saman í
ársbyrjun 1995 og hélt tvenna tón-
leika á Akureyri og síðan aftur
tónleika á Grenivík og Svalbarði
til söfnunar á fé svo hægt væri
að kaupa sérútbúna dráttarvél sem
fótalaus maðurinn gæti notast við.
í desember 1994 hafði hægri fótur
hans verið tekin af en hann hafði
þá þegar misst vinstri fótinn fyrr
um árið. Pétur hefur þjáðst af syk-
ursýki allt frá unglingsárum, truf-
lanir á æðakerfinu eru fylgifískur
hennar og ekki óalgengt að sykur-
sýkissjúklingar sem komnir eru á
efri ár missi tær eða fætur þótt
sjaldgæfara sé að nema þurfi burt
báða fætur eins og í tilfelli Péturs.
En það er ekki nóg með að sykur-
sýki hafi hrjáð hann heldur hafa
hjartveiki og sálrænar sveiflur
einnig tekið sinn toll og svo til að
kóróna allt veikist eiginkona hans,
Inga Siglaugsdóttir, af krabba-
meini, en hún hafði verið sakka
eiginmanns síns og fjölskyldu í
þeim erfiðleikum sem að steðjuðu.
Fólk sem gefið hefur sig allt að
sálusorgun og félagsmálum, að því
að miðla af sér til annarra, verður
að takast á við áföllin og yfirstíga
þau og það gera þau fyrir tilstyrk
traustra banda sem binda þau og
fjölskylduna saman en ekki hvað
síst fyrir tilstyrk samfélagsins.
Bókin lýsir því hve miklu samtaka-
mátturinn fær orkað
og hve mikilvægt það
er að vera hluti af
samfélagi þar sem fólk
þekkist og aðstoðar
hvað annað.
Friðrik Erlingsson
rithöfundur skráir
ævisögu þeirra hjóna
og eins og framan-
greind lýsing ber með
sér er sú saga fyrst
og fremst saga af
þjáningunni, af því
hvemig þjáning sem
virðist óskiljanleg og
óviðunandi fær merk-
ingu. Viðtalsbækur
eru formsins vegna
nátengdar fjölmiðlum og því
hvemig fjölmiðlar vinna úr „efn-
inu“ og því er ástæðan fyrir tilurð
bókanna oft á tíðum fremur óljós.
Oftar en einu sinni hef ég spurt
mig eftir lestur viðtalsbóka til
hvers í ósköpunum hér hafi verið
farið af stað nema til þess eins að
svala forvitni um annarra hagi.
Auðvitað er „Lífskraftur" ekki
hvítþvegin þeim grun en þjáningar-
stefið gefur henni samt vægi sem
hefur hana upp yfir að vera eintóm
kjaftabók þar sem sjálf viðmæl-
andans, sleggjudómar hans og
órökstuddar fullyrðingar eru blásin
út á kostnað bitastæðari þátta.
Pétur og Inga eru grandvör en um
leið mjög heiðarleg í frásögn sinni,
og þótt ævi þeirra sé á engan hátt
mörkuð miklum ytri sviptingum -
þau alast upp á Akureyri, læra í
Reykjavík og flytja svo norður í
Fnjóskadal og síðan þaðan aftur á
Eyjafjarðarsvæðið - þá eru
skoðanir þeirra hertar í persónu-
legum erfiðleikum sem eiga sér
vissulega samhljóm hjá mörgum.
Bókin er því styrkur
þeim sem eiga um sárt
að binda. Hún er leið-
beining þeim sem
reyna að sjá vit í vit-
leysu þjáningarinnar.
Sem betur fer tran-
ar skrásetjarinn sér
alla jafna ekki mikið
fram. Hann lætur Pét-
ur og Ingu um að tala
og þau viðtöl eru skrif-
uð í þægilegum, alþýð-
legum og eilítið tal-
málsskotnum stíl sem
hentar vel þeirri mynd
sem þau bregða upp
af sér, mynd jarðbund-
inna prestshjóna sem
búa á gamalli kostakjörð. Bæði
sækja þau sér styrk í sveitina, í
ræktun og búskap og þau nánu
kynni sem verða með presti og
sóknarbörnum í dreifbýlinu. Þetta
verður ekki hvað síst ljóst þegar
Pétur tekur að sér hið annasama
Glerárprestakall á Akureyri sem
gengur nærri því af honum dauð-
um. Þar skortir hann það mótvægi
sem líkamleg vinna bóndans gefur
honum. Hins vegar bætir Friðrik
litlum smálýsingum frá eigin bjósti
í upphafi hvers bókarhluta sem
fengu undirritaðan til að roðna og
blána. Ég hélt að enginn skrifaði
lengur í stíl Guðrúnar frá Lundi
án þess að vera að grínast. Að
minnsta kosti var Guðrún að skrifa
um það sem hún þekkti en Friðrik
er hér að upphefja einhveija sveita-
ímynd sem er hol og fölsk núna á
þessum beingreiðslutímum. Þessar
litlu bókmenntafalsanir setja
leiðinlegan blett á bók sem annars
er prýðileg lesning.
Kristján B. Jónasson
Friðrik
Erlingsson
Nýjar bækur
Viðburðaríkur
ferill sendiherra
EYVINDUR Erlendsson og Júrí Resetov.
BÓKIN Júrí úr Neðra
er komin út. Hún fjallar
um viðburðaríkan lífs-
feril rússneska sendi-
herrans Júrís Resetovs.
Bókin varð til í sam-
starfi tveggja vina,
Resetovs og Eyvindar
Erlendssonar, sem
komst að því „að Júrí
er ekki aðeins brand-
arakarl heldur magn-
þrunginn sagnameist-
ari og er honum tamt
að grípa til íslenskra
orðtækja, furðusagna
og fornsagna. Af þeim
sagnabrunni hefur Ey-
vindur, sem annars er kunnur leik-
stjóri, ausið og fært bókina í let-
ur.“
Bókin skiptist í ellefu megin-
kafla. Hún hefst á mótmælum við
sovéska sendiráðið í Garðastræti
vegna Ungveijalandsmálsins, en
þá var Júrí ungur piltur og starf-
aði sem túlkur en þá strax voru
að vakna með honum efasemdir
um málstað kommúnísmans, ekki
aðeins vegna valdbeitingarinnar í
Ungveijalandi, heldur höfðu
skýrslur um Katyn-morðin í Pól-
landi djúp áhrif á hann.
í síðari hluta bókarinnar er því
lýst hvernig Resetov varð trún-
aðarmaður Sévardnadses utan-
ríkisráðherra og gerðist baráttu-
maður fyrir Iýðfrelsi og mannrétt-
indum í Sovétríkjunum.
í lokakafla lýsir Resetov
ákvörðun sinni að gerast sendi-
herra á íslandi. Mest var það
vegna íslenskrar tungu sem hann
elskar og dáir umfram önnur
tungumál.
Utgefandi er Fjölvaútgáfan.
Bókin er 320 bls. Resetov og Ey-
vindur teljast sameiginlegir höf-
undar og lýsa þeir bók sinni svo
að þeir viti ekki hvort hún sé frem-
ur „sönn frásögn sem vill vera
skáldskapur eða skáldskapur sem
vill vera sönn frásögn. “ Helgi Sig-
urðsson hannaði kápu, filmugerð
annaðist PMS í Súðarvogi, Prent-
un og bókband Grafík og Oddi.
Verð 3.680 kr.
Uppþvottatæknir
og galdramenn
BOKMENNTIR
Barnabók
SÓL YFIR DIMMUBJÖRG-
UM
Eftir Úlfar Harra Elíasson. Mál og
menning, 1996 -100 bls.
ÁLFAR er upp-
þvottatæknir á Hótel
Valadal og er orðinn
leiður á uppvaskinu.
Hann svarar auglýs-
ingu og vill gerast
aðstoðarmaður hjá
seiðkarlinum Galdráði
Vandarsyni. Þeir
mæla sér mót á dular-
fullri krá og allt í einu
gætum við verið kom-
in inn í kvikmynd úr
villta vestrinu. Þegar
Galdráður gengur inn
slær þögn á krána en
þegar hann biður um
mjólkurglas slappa
allir af og allt fellur í
ljúfa löð enda þótt komumaður sé
klæddur í bláan kufl, mynstraðan
með hvítum stjörnum og með kúst
í hendi. Álfar á að verða fylgdar-
maður Galdráðs og snattast fyrir
hann. Ferðinni er heitið í kastala
Ásgeirs konungs í Grænaríki að
hitta Söku, dóttur Galdráðs. Með
þeim í för er Lóma, vinkona Galdr-
áðs.
Ferðalagið er strembið á stund-
um. Úlfar verða á vegi þeirra, þau
laumast í gegnum Tindagöng und-
ir fjöllin og eru hætt komin vegna
jarðskjálfta en galdrakústurinn
bjargar þeim á síðustu stundu. Á
leiðinni hitta þau Ónar dverg sem
segir þeim að Sólartoppu prinsessu
hafí verið rænt. Hún og fylgdarlið
hennar mun nú vera niður komið
í kastala hinnar illræmdu Dimm-
ínu. Þar með tekur sagan nýja
stefnu því auðvitað verður að
bjarga prinsessunni.
í upphafí er sagan sögð frá sjón-
arhóli Álfars sem rifjar upp fyrir
sér atburði liðinna daga. En í þess-
ari upprifjun er hann einhvers
staðar í miðju ævintýrinu. Eftir
þessa upprifjun skiptir
um svip og sagan er
eftirleiðis sögð af al- j
sjáandi sögumanni
sem kemur fram í lo-
kakaflanum og segir
lesanda hvernig sagan
í raun endaði.
„Sól yfír Dimmu-
björgum“ er hugverk
ungs manns sem er
að byija rithöfunda- I
feril sinn. Hann hefur |
greinilega gaman af ;
að segja sögu og hefur f
mikið hugmyndaflug.
Um það bera t.d. nöfn
söguhetjanna vitni.
Hins vegar er sögu-
sviðið óljóst, margs konar staðir
blandast hver inn í annan svo að
lesandi sér enga skýra mynd af
umhverfinu, hvorki leiðinni né ,
kastalanum. Frásögnin af ævin-
týrunum nær ekki að skapa neina 1
verulega spennu því í hvert skipti I
sem eitthvað bjátar á veit les-
andinn að Galdráður tekur til sinna
ráða. Þó um galdrasögu sé að
ræða verður sumt í frásögninni
beinlínis asnalegt eins og t.d. þeg-
ar uppþvottatæknirinn, sem er
hræðilega lofthræddur, klifrar upp
beran kastalavegginn og síðan nið-
ur hann aftur með kóngsdótturina 1
um hálsinn.
Sigrún Klara Hannesdóttir
Úlfar Harri
Elíasson