Morgunblaðið - 28.11.1996, Qupperneq 44

44 FIMMTUDAGUR 28. NÓVEMBER 1996
MORGUNBLAÐIÐ
AÐSEIMDAR GREINAR
Mikilvægi
nemendafélaga?
ÞRIÐJUDAGINN 22. október
horfði ég á þáttinn „Ó-ið“ og sá
Björn Bjarnason menntamálaráð-
herra svara spurningum ungmenna
varðandi yfirvofandi niðurskurð í
menntakerfinu. M.a. var hann
spurður út í fijálsa félagaaðild, sem
gengur í gildi nú strax eftir ára-
" mót. Að mati Bjöms teljast nem-
endafélög ekki til þeirra félaga sem
hægt er að hafa skylduaðild að.
Engu að síður er skólum skylt að
hafa starfandi nemendafélag. Þeg-
ar Birni var bent á þetta og spurð-
ur hvort að það væri ekki skekkja
að nemendafélögum væri skylt að
starfa en hefðu með fijálsri félaga-
aðild engan öruggann rekstar-
grundvöll lengur, svaraði hann að
það þyrfti nú ekki mikla peninga
til þess að gæta hagsmuna nem-
enda. Að hans áliti er hlutverk nem-
endafélaganna aðeins það að sitja
á fundum með stjórnendum skólans
(með nýju framhaldsskólafrumvarpi
er reyndar búið að takmarka rétt-
indi nemenda til slíkrar fundarsetu
stórlega).
Þetta kann að vera rétt að vissu
leyti. Það er, samkvæmt lagabók-
stafnum. En í raun er hutverk nem-
endafélaganna þó miklu meira. Þau
sjá um og borga allt það félagslíf
sem fram fer innan veggja skólans
og það er ekki svo lítið. Stutt upp-
talning hljómar eitthvað á þessa
leið:
ÖIl böll sem fram fara á vegum
skólans.
Öll íþróttamót (framhaldsskóla-
mót í fijálsum, fót-
bolta, körfu o.fl. og
ýmis innan- og milli-
skólamót).
Alla klúbbastarf-
semi skólanna s.s.
ljósmyndun, kvik-
myndun, leiklist,
ræðumennsku, lista-
starfsemi, tölvustarf-
semi, íþróttastarf,
kóra, og óteljandi
önnur áhugasvið.
Öll skemmtikvöld,
listakvöld og aðrar
uppákomur í skólum.
Söngvakeppni fram-
haldsskólanna.
I mörgum skólum
reka nemendafélög litlar sjoppur
þar sem nemendur geta nært sig.
Flest nemendafélög sjá um félags-
aðstöðu fyrir nemendur.
Nemendafélög reyna að auðga
menningarlíf nemenda með uppá-
komum ýmsum, fyrirlestrum merks
fólks og fleiru.
Nemendafélög gefa út símaskrár
skólanna, skólablöð, fréttapésa og
annað slíkt.
Leikuppfærslur nemendafélaga
eru oft á landsmælikvarða.
Nemendafélög sjá um svokallaða
„opna daga“, þar sem kennslu er
vikið til hliðar fyrir allskonar menn-
ingarstarfsemi nemenda, haldin eru
námskeið, fyrirlestrar og allskyns
listalíf nær að blómstra.
Starfsemi Félags Framhalds-
skólanema.
Ótal margt fleira
mætti nefna í þessari
upptalningu en þetta
ætti að gefa nokkra hug-
mynd um starfssvið
nemendafélaga.
Þótt að allir þessir lið-
ir séu ekki nefndir í lög-
um um framhaldsskóla,
er það augljós staðreynd
að í dag verða nemenda-
félögin í raun og veru
að sjá um allt þetta.
Krafan frá nemendum
er skilyrðislaus, og
skólayfirvöld gera ráð
fyrir því. Eru „Opnir
dagar“, sem ég nefndi
hér að ofan, gott dæmi
um slíkt.
Á svona dögum fer fram gríðar-
leg starfsemi sem er einnig mjög
Vonandi verður hausts-
ins 1996 ekki minnst,
segir Unnur María
Bergsveinsdóttir, sem
síðustu annar almenni-
legs félagslífs í fram-
haldsskólum.
dýr, og borgar sig ekki upp vegna
þess að stefnan er að leyfa öllum
nemendum að njóta þessarar góðu
Unnur María
Bergsveinsdóttir
tilbreytingar í skólastarfinu burtséð
frá því hvort pabbi þeirra er banka-
stjóri eða kennari. Þar sem svona
dagar fara fram er gert ráð fyrir
þeim í starfsáætlun skólans og í
kynningarbæklingum skólanna eru
þessir dagar lofaðir í hástert líkt
og önnur nemendafélagsstarfsemi
skólans. í sumum skólum er þátt-
taka í þessum dögum skylda.
Hingað til hefur verið skylduaðild
að nemendafélögum og þau hafa
því haft öruggan starfsgrundvöll
og þetta því mögulegt. En með
frjálsri félagaaðild er hætt við að
skólar verði að taka öll loforð um
góða og skemmtilega félagsstarf-
semi út úr glansbæklingunum sín-
um. Eins og málin líta út núna verð-
ur nefnilega engu hægt að lofa.
Lista- og menningarlíf er eitt af
því sem stjórnmálamenn lofa og
prísa í ræðum sínum við hátíðleg
tækifæri. Með fijálsri félagaaðild
er hætt við því að lista- og menning-
arlíf framhaldsskólanna verði eitt-
hvað sem maður les um í gömlum
skólablöðum og andvarpi svo þung-
an með nostalgíuglampann í augun-
um. Og hvað ætli gerist ef ekki er
lögð rækt við listir og menningu í
framhaldsskólum?
Þá held ég að það sé eins gott
að sjónvarpið geymi vel og vandlega
alla þætti um Halldór Laxness þvi
Nóbelsverðlaun hans verða þá lík-
lega að eilífu einstakur viðburður í
Islandssögunni.
Klúbbastarfsemi framhaldsskóla
gefur fólki tækifæri til að þroska
með sér áhugamál og vinna að
þeim. Klúbbarnir eru kostaðir af
nemendafélögununum. Er það ekki
hluti af anda hverrar heilsteyptrar
persónu að eiga sér áhugamál?
Ef nemendafélögin geta ekki
kostað þessa starfsemi hver á þá
að gera það? Varla gera skólarnir
það þegar verið er að skera þá nið-
ur inn að beini. Eða ætlast ríkið
kannski bara til þess að félagsstarf-
Jafnaðarstefna
sósíalismi
MOTTÓ: „Endur-
tekning sögunnar,
fyrst sem harmleiks
og síðan sem skrípa-
leiks.“ Karl Marx.
Hugtakið ,jafnað-
arstefna“ kemur fyrst
fyrir í íslenskum texta
í Skírni 1865, bls. 42
- Orðabók Háskólans.
Þetta orð er þýðing á
hugtakinu sósíalismi,
sem tekið er að nota
í Evrópu um og fyrir
1830. Kenningin er
uppkomin í frönsku
stjórnarbyltingunni
meðal róttæklinga -
Buonarotti, Babeuf
o.fl. Um svipað leyti skýtur hug-
takinu „kommúnismi" upp á yfir-
borðið, uppruninn sá sami. Stefn-
an var sameign þjóðarinnar á öll-
um framleiðslutækjum og jöfn
skipting framleiðslunnar milli
þegnanna. Eignarréttur og einka-
eign var bannfærð og þar með
helgun eignarréttarins, sem var
eitt megin baráttumál frönsku
byltingarinnar sbr. Mannréttinda-
yfirlýsingin. Þegar leið á 19. öldina
efldust þeir flokkar sem töldu sig
boðbera sósíalismans, og skiptust
í sósíalista og kommúnista. Þeir
fyrri viðurkenndu leikreglur lýð-
ræðisins en þeir síðari ekki og
unnu að valdatöku með byltingu.
Þegar kemur fram á 20. öld magn-
ast áhrif þessara afla, einræði
kommúnista og nasista og aukin
áhrif sósíalista, með stórauknum
áhrifum ríkisvaldsins sem mótandi
í efnahagsgeiranum og menn-
ingarmálum. Þjóðemisjafnaðar-
menn, kommúnistar og maoistar,
unnu að stefnumálum sínum með
aðferðum, sem vestræn menning-
ar- og siðferðishefð
fordæmdi. Útþurrkun
ákveðinna stétta og
þjóðflokka og heilla
þjóða varðaði sögu
róttækari arms sósíal-
ista frá Eystrarsalti
og austur að Kyrra-
hafi. Það má rekja slóð
morða og nefna tölur
- gyðingamorðin und-
ir stjórn þjóðernissós-
íalista - 6 milljónir,
morð Leníns, Stalíns
og arftakanna, áætluð
vægt af rússneskum
sagnfræðingum 40
milljónir og hungur-
Með rýrnandi forsjár-
hyggju ríkisvaldsins,
segir Siglaugxtr Bryn-
leifsson, losnaði um
frelsi einstaklingsins til
frumkvæðis og athafna.
morð Maós á tímum „Stökksins
framávið“ 46 milljónir og í Menn-
ingarbyltingunni 60 milljónir, auk
þjóðarmorðsins í Tíbet sem enn er
í fullum gangi.
í vestrænum lýðræðisríkjum
jukust áhrif og afskipti ríkisvalds-
ins mjög fyrir áhrif „Lýðræðis-
jafnaðarmanna". Módel var búið
til og nefnt „velferðarþjóðfélagið"
en forsenda þess var aukið ríkis-
vald og afskipti af skólakerfinu
og uppeldi barna og unglinga, og
jafnframt atvinnuhagsmunir
þeirra sem unnu að breyttu samfé-
lagi í átt til sameignar og algjörr-
Siglaugur
Brynleifsson
semi í framhaldsskólum verði lögð
niður?
Það er nú einu sinni svo að það
sem dregur nemendur í framhalds-
skóla eru ekki eingöngu hinir ómót-
stæðilegu töfrar stærðfræðibók-
anna eða þýsku málfræðinnar. Stór
hluti þess að vera í skóla felst í því
að læra að starfa með öðru fólki,
læra að umgangast annað fólk, taka
þátt í félagsstarfi og skemmta sér
með öðru fólki. Þessi hluti skólalífs-
ins er að langmestu leyti í höndum
nemendafélaganna. Þeir sem taka
þátt í stjórnun félagsstarfs læra að
taka ábyrgð, stjórna, þroska skipu-
lags- og stjórnunarhæfileika og
læra að vinna með öðru fólki. I
framhaldsskóla byggir maður sér
grundvöll að mannlegum samskipt-
um og býr að honum alla ævi.
Þetta er mikilvæg staðreynd sem
ekki má gleyma.
Ég ætla ekki að fara að dæma
um hvort skylduaðild að nemenda-
félögum sé réttlætanleg eða ekki.
Mörg rök mætti þó færa að því að
svo væri.
Hinsvegar vona ég að þessi grein
hafi gert fólki betur grein fyrir því
hvert starfssvið nemendafélaganna
er og hvílíkan vanda við eigum eft-
ir að eiga við að etja í byijun næsta
árs. Ef 30% nemenda ákveða að
fara frekar í „Ríkið“ en að borga
nemendafélagsgjaldið, þá eru nem-
endafélögin strax lent í erfiðleikum.
Nemendafélögin eru nefnilega rekin
af mikilli útsjónarsemi. Og það er
öruggt að þessir einstaklingar
munu samt ætlast til þess að nem-
endafélögin þeirra standi fyrir öll-
um þeim atburðum sem þau hafa
hingað til gert.
Vonandi verður haustsins 1996
ekki minnst sem síðustu annarinnar
sem almennilegt félagslíf fannst í
framhaldsskólum landsins.
Höfundur situr í
aðgerðanefnd F.F.
ar félagshyggju. Einkalíf, vestræn
menning og einkarekstur og
einkaeign voru höfuð blórabögglar
„lýðræðisjafnaðarmanna“ og fé-
lagshyggju„aflanna“. Það kom að
því að stefna sósíalista mistókst,
ekki síst vegna menningarlegrar
lágkúru og efnahagslegra orsaka,
sem teppti grundvöll fijálsra við-
skipta og jafnvægi fijáls markað-
ar. Horfið var frá forsjárhyggju
ríkisvaldsins víðast hvar í vestræn-
um ríkjum, skólakerfið var víða
tekið til endurskoðunar þar sem
gjörlegt var að beita endurskoðun,
en sums staðar höfðu sósíalistar
hreiðrað svo um sig innan skóla-
kerfisins að erfitt var að koma á
endurbótum og bættum kennslu-
háttum vegna andstöðu þeirra sem
virtust og virðast telja, að skóla-
kerfið sé rekið vegna kennaranna
en ekki vegna nemendanna.
Með rýrnandi forsjárhyggju
ríkisvaldsins losnaði um frelsi ein-
staklinga til frumkvæðis og at-
hafnasemi. Hin vestræna kristna
menningararfleifð var enn mót-
andi afl, menn fundu glöggt fyrir
lausninni undan þeim sósíölsku
álögum. Þessi lausn tók mismun-
andi langan tíma en „uppreisn
einstaklingsins“ varð höfuðein-
kennið. Þrátt fyrir ótvíræðni þess-
ara breytinga til farsældar, þá eru
hagsmunaöfl forsjárhyggju-
manna innan stofnana ríkisins
enn mjög sterk eins og hér á landi
innan skólakerfisins og ríkis-
fjölmiðla og menn eru enn altekn-
ir, ekki síst vegna eigin hags-
muna, af draumsýn sameignar-
sinna og hyggjast nú ásamt pólit-
ískum spekúlöntum endurtaka
söguna frá árum ríkiseinokunar
og að því er virðist feta þá slóð
sem lá frá Eystrasalti að Kyrra-
hafi. Þeir vilja hefja endurtekn-
ingar og framhaldið í gervi
skrípaleiks „sameiningar jafnað-
ar- og félagshyggjuaflanna". Þá
vantar greinilega gáfur Karls
Marxs.
Höfundur er rithöfundur.