Morgunblaðið - 11.11.1997, Blaðsíða 47

MORGUNBLAÐIÐ
AÐSEIVIDAR GREINAR
ÞRIÐJUDAGUR 11. NÓVEMBER 1997 47
Norræni menningarsj óðurinn -
sjóður með einstakt framtak
staða hans var sem sagt sú að ef
kommúnistar hefðu haft meirihluta
á þinginu hefðu þeir komið á al-
ræði öreiganna og grámi kúgunar
Kremlarbænda lagst yfir landið
okkar bjarta líkt og gerðist í Pól-
landi nokkru síðar. Hann sá fyrir
sér iandið hulið slæðu fátæktar og
örbirgðar, hann sá mengunina yfir
Stéttín leggjast yfir Reykjavík og
gott ef hann sá ekki einnig glitta
í Auschwitz.
Myndin af Póllandi sem birtist í
martröð hæstaréttarlögmannsins er
sennilega sú mynd sem flestir ís-
lendingar hafa af Póllandi; mynd
sem er ekki merkileg fyrir neitt
annað en það hversu algeng hún
er og röng. Reyndar hafði ég þessa
mynd einnig eftir fyrstu ferð mína
til Póllands í febrúar 1979. Við fór-
um saman fjögur ungmenni sem
öll vorum við nám og hugðumst lifa
eins og kóngar í Stéttín. Þar var
ég þuklaður af fögrum sígauna-
stúlkum sem kynntu mig fyrir
fornri list þjóðar sinnar „hokkano
baro“, með þeim afleiðingum að ég
hef ekkert til peningaveskis míns
spurt síðan þá. Þar kynntist ég einn-
ig pólskum svartamarkaðsbröskur-
um sem höndluðu með pólsk sloty
fyrir krónur á tíföldu opinberu
gengi. Svo fimir voru þeir í íþrótt
sinni að oftar en ekki hirtu þeir
bæði sloty og krónur.
Síðan þá hef ég fengið slíka ást
á pólskri þjóð, sögu og menningu
að jaðrar við ástríðu. Þess vegna
þykir mér illt að vita ef Pólland
birtist í martröð, jafnvel þótt aðeins
ein borg í þvísa iandi hafi komið
við sögu í draumförum hæstaréttar-
lögmannsins. Ástríða mín og löngun
að kynna pólska sögu, menningu
og þjóðhætti fyrir íslendingum hef-
ur leitt til samstarfs um ferðir til
Póllands. í því kynningarstarfi sem
þegar hefur átt sér stað hefur kom-
ið í ljós að hæstaréttarlögmaðurinn
er ekki einn um að tengja Póiland
eða pólskar borgir við kolareyk og
niðurníðslu, svart kóf og Ausch-
witz. Þeirri mynd vil ég breyta svo
Pólland muni aldrei birtast í mar-
tröð Islendings, en þeim mun oftar
í draumum.
Pólsk þjóðhátíð
Saga pólsku þjóðarinnar er vafa-
laust einhver dramatískasta saga
evrópskrar þjóðar. Á umliðnum öld-
um hafa landamörk í álfunni verið
undirorpin stöðugum breytingum,
hvergi þó jafn miklum og Póllands
sem hefur náð á milli Estrasalts og
Svartahafs, horfið og birst aftur.
Eitt sinn var þetta land sem Hail-
dór Laxness vildi nefna „Sléttu-
mannaland" stórveldi og sögulegu
andartaki síðar var það bitbein stór-
velda og gleypt með húð og hári.
I Póllandi hófst seinni heimstyijöld
og þar fæddist Samstaða, þar komu
fyrstu rifurnar i járntjaldið, sem nú
er víst aðeins minning.
Sjálfsmynd þjóðar með slíka
sögu hlýtur að vera lithvörfótt. Ef
til vill lýsir það sér í því að hún á
sér tvo þjóðhátíðardaga. Annar
þessara daga er þriðji maí, stjórn-
arskrárdagurinn. Þá minnast Pól-
veijar þess að þann dag árið 1791
fengu þeir stjórnarskrá sem lö-
gleiddi þingbundna konungsstjórn
í fyrsta sinn í sögunni. Þá hafði
aðeins eitt ríki, Bandaríki Norður-
Ameríku, lögtekið stjórnarskrá.
Aðeins ijórum árum síðar var lokið
síðustu skiptingu landsins á milli
Rússlands, Prússlands og Austur-
ríkis. Hinn dagurinn er 11. nóvem-
ber, en þá minnast Pólverjar þess
að þann dag árið 1918 komst Pól-
land aftur á kort í samfélagi Evr-
ópulanda.
Rúsínan í pylsuendanum
I tilefni dagsins mun „Polonia",
menningarfélag Pólverja og íslend-
inga efna til fagnaðar í Gerðubergi
kl. 20-22. Boðið verður uppá léttar
veitingar á vægu verði. Þá mun
hinn góðkunni tónlistarmaður
Szymon Kuran spila á fiðlu og ljóð-
skáldið Geirlaugur Magnússon lesa
ljóðaþýðingar. Allir eru velkomnir
svo lengi sem húsrúm leyfir.
NORRÆNT menningarlíf á að
standa föstum fótum í baráttunni
um athygli á alþjóða vettvangi,
einnig eftir árið 2000. Norðurlönd-
in fimm og sjálfstjórnarsvæðin
þijú, Álandseyjar, Færeyjar og
Grænland, eru áhugavert svæði,
því mál og menning eru þeim að
miklu leyti sameiginleg. Við vitum
einnig að umheimurinn sér okkur
þeim augum. Og við verðum að
hafa gagn af þessum sameiginlegu
menningarverðmætum, svo við get-
um áfram í okkar eigin augum og
umheimsins verið fulltrúar menn-
ingarlegra gæða og fjölbreytni. í
þessu samhengi er Norræni menn-
ingarsjóðurinn einstakt verkfæri.
Hann var stofnaður af ríkisstjórn-
um Norðurlanda 1967.
Á þessum tímamótum getur
sjóðurinn horft til baka yfir þetta
tímabil eftir að hafa úthlutað næst-
um 300 milljónum danskra króna
til margs konar menningarstarf-
semi á og utan Norðurlandanna.
Mörg verkefnanna hafa vakið verð-
skuldaða athygli, nú síðast rokkó-
peran Pétur Gautur, sem var flutt
á menningarviku Norðurlandanna
og Eystrasaltslandanna í Litháen.
En það væri einnig hægt að nefna
fjölda annarra verkefna, því sjóður-
inn afgreiðir árlega um þúsund
umsóknir og styrkti á síðasta ári
um 250 verkefni með 25 milljónum
danskra króna. Sjóðurinn sér fram
á tímabil, þar sem menningarásýnd
Norðurlandanna verður enn skýrari
og menningarátak þeirra verður enn
öflugra Norðurlöndunum og áhorf-
endum utan þeirra til gagns.
Menning er oft efni í harðar
umræður, bæði heima í héraði og
á þjóðarvísu. „Á sjóður eins og
Norræni menningarsjóðurinn nokk-
urn rétt á sér?“ er vísast spurt.
Svar sjóðsins er skýrt já. Reynd-
ar verður að viðurkennast að í
menningarlífinu gengur margt af
sjálfu sér, þegar listamenn hafa
öðlast viðurkenningu og þegar
Takmark Norræna
menningarsjóðsins er að
styrkja góð verkefni,
segir Gunilla Hellman,
gædd norrænni
skírskotun.
ákveðin listræn tjáning er orðin
hluti af hvunndeginum.
En það gildir líka í menningarlíf-
inu að uppskeran kemur ekki fyrr
en eftir að sáð hefur verið. Opinber-
ir styrkir eru mikilvægir yrir unga
listamenn og tilraunakennda list-
tjáningu, sem enn hefur ekki skot-
ið rótum í samfélaginu. Hér verða
yfirvöld, hvort sem er í héraði, á
þjóðarvísu eða alþjóðavísu, að vera
framsýn. Stjórnmálamenn og yfir-
völd verða að hafa kjark til að
leggja eitthvað undir. Það gerist
oft að menningarþróun hefur eflt
hag einstakra bæja, landa eða
svæða.
í alþjóðavæddum heimi skipta
styrkir, sem ná yfir landamæri
miklu máli. Með málasamfélagi
sínu eru Norðurlöndin eðlilegt land-
fræðilegt svæði fyrir sjóð, sem
styður listir, er höfða til allra er
hafa innsýn og einnig til almenn-
ings. Norðurlöndin eru hvert fyrir
sig smá, en svið þeirra samanlagt
fyrir listir og menningu er stærra
heldur en svið einstakra landa.
Aflið verður meira og meira og um
leið verður samkeppnin meiri. Þetta
kemur ekki aðeins listamönnunum
til góða, heldur öllum þeim sem
láta sig listir og menningu ein-
hveiju varða.
Opinberir styrkir nú snúast í
vaxandi mæli um að vera samflot
fleiri aðila og það gildir einnig fyr-
ir Norræna menningarsjóðinn, sem
æ oftar styrkir verkefni í samvinnu
við aðra aðila. Ráðgjöf verður æ
stærri hluti af verksviði sjóðsins.
Við munum ekki aðeins veita ráð
um eigin styrki, heldur einnig geta
bent á samstarf við aðra sjóði og
styrktaraðila.
Æ fleiri umsóknir til sjóðsins
hafa bæði norræna og evrópska
vidd. Það er gott, því norrænt
menningarlíf fer ekki fram á ein-
angraðri eyju, heldur er greinilega
hluti af stærra og víðfeðmara evr-
ópsku menningarlífi.
Þegar verkefnin teygja sig út
yfír hið norræna svæði, styrkjum
við gjarnan verkefni, sem eru skýr-
lega norræn, til dæmis sprottin af
norrænu frumkvæði eða eru undir
norrænni stjórn. Gott dæmi er nor-
ræna alþjóðlega verkefni Mare
Balticum-Mare Nostrum, styrkt
með 125 þúsund dönskum krónum
og miðar að því að skapa tengsl
milli skólanemenda við Eystrasaltið
og Miðjarðarhafið.
Norræni menningarsjóðurinn er
í opnu sambandi við umheiminn.
Líkt og í menningarsamvinnu ESB
förum við fram á að aðrir aðilar
styðji einnig verkefnið. Þar sem
menningarlífið skortir oft lindir að
ausa af, er samvinna og samræm-
ing sjóða og styrktaraðila mikil-
væg. Norræni menningarsjóðurinn "
vinnur því að því að koma á fundi
milli tvíhliða sjóða og styrktaraðila
einstakra landa á menningarsvið-
inu.
Gæði eru lykilorð í menningarlíf-
inu. Norræni menningarsjóðurinn
mun einnig í framtíðinni fá margar
umsóknir. Einasta takmark okkar
er að styrkja góð verkefni, gædd
norrænni skírskotun. Einnig eftir
árið 2000 verðum við að sjá til
þess að norrænar menningaruppá-
komur veki stöku sinnum verð-
skuldaða athygii úti í hinum stóra
heimi.
í tilefni af þrítugsafmælinu opn-
um við heimasíðu á alnetinu til að ,*
auðvelda aðgang að upplýsingum:
www.nordiskkulturfond.dk. Net-
fang okkar er: info@nordiskkultur-
fond.dk. Upplýsingar um framtak
og verkefni, sem sjóðurinn styður,
verða lagðar á vefinn, auk þess sem
þar verða að sjálfsögðu einnig upp-
lýsingar um aðra styrktaraðila og
tengsl við norrænar heimasíður um
listir og menningu.
Höfundur er framkvæmdastjóri
Norræna menningarsjóðsins.
avegiun
umland allt
Frá Keykjavik til Selfoss:
þrisvar á dag, alla virka daga.
Daglega til Vestmannaeyja.
Hvern virkan dag ekur fjöldi bíla með vörur frá Reykjavík
fyrir verslanir og fyrirtæki á þéttbýlisstöðum á Suðurlandi
og íVestmannaeyjum. Þeim er dreift samdægurs ffá dreif-
ingarmiðstöð FMS á Selfossi og FV. Hlutverk okkar er að
hjálpa viðskiptavinunum — við leggjum metnað okkar í
skjóta, persónulega þjónustu og góða vörumeðferð.
Höfundur er sagnfræðingur.