Morgunblaðið - 19.02.1998, Blaðsíða 30

30 FIMMTUDAGUR 19. FEBRÚAR 1998
MORGUNBLAÐIÐ
LISTIR
„NÓTNABORGIR", uppstilling eftir Sissú.
Veröld smárans
Tilbúinn expressjónismi
MYNDLIST
Iiáðliús Reykjavfkur
LÁGMYNDIR OG SKÚLPTÚRAR
SIGÞRÚÐUR, SISSÚ,
PÁLSDÓTTIR
Opið mán.til fös. frá 8-19, lau. og
sunn. 12-18. Aðgangur ókeypis. Til
27. febrúar.
ÞAÐ er auðvelt að heillast af
dvergasmíð tölvunnar, sem fram-
kvæmir flóknustu útreikninga á of-
urhraða með hjálp nokkurra svartra
kubba. „Minn-is-borgir fortíðar og
framtíðar“ er yfirksrift sýningar Sig-
þrúðar Pálsdóttur, öðru nafni Sissú,
sem beinir sjónum okkar að örveröld
tölvunnar. Sissú hefur sankað að sér
tölvuspjöldum og kortum alsettum
minniskubbum, örgjörvum og raf-
rásum. Mörg spjöldin eru römmuð
inn óbreytt eins og fullbúnar myndir,
og verða fyrir vikið eins og líkön eða
kort af ævintýralegu stórborgar-
landslagi. Rammamir eru ýmist
þungir og dökkir gluggakarmar, eða
álprófílar, og mynda andsvar við ör-
fína drætti rafrásanna.
Sissú lærði í New York á árunum
1977 til 82, og síðasta stóra einka-
sýning hennar var á Kjarvalsstöðum
árið 1988. Það er nokkuð um liðið
síðan ég sá síðast verk eftir Sissú, en
ef ég man rétt þá málaði hún litrík
og lífleg málverk, allfrábrugðin þeim
verkum sem hún sýnir nú.
Margir listamenn hafa spreytt sig
á því að skerpa sýn okkar á hvers-
dagslega hluti, og stillt þeim upp
meira eða minna óbreyttum. En ef
tölvuhlutir eiga að gefa okkur innsýn
í falið skipulag mennsks hugvits,
sem Sissú gefur til kynna að sé
markmið sýningarinnar, þá þarf að
setja hlutina í þannig samhengi að
þeir bjóði upp á slíkar hugrenningar.
Flestar myndirnar birta okkur tölvu-
spjöldin, hins vegai', sem glitrandi og
hálfgegnsæ djásn með svörtum
steinum. Það er einna helst í skúlpt-
úrverkinu „Nótnaborgir" sem tekst
að setja tölvukubbana í slíkt sam-
hengi með samlíkingu við nótna-
skrift og samhljóm laglínunnar.
Það er greinilega ekki auðvelt að
setja upp sýningar í Tjarnarsal, lítið
er um eiginlegt veggpláss. Á einni
hlið eru geysistórir gluggar, á
annarri er opið inn í salinn sem
geymir Íslandslíkanið, gegnt glugg-
anum eru stigar upp að ganginum,
og fjórða hliðin er aðeins hálfur
veggur, þar sem efri hluti hans er
opinn inn í kaffistofu. Flekamir, sem
notaðir hafa verið til að auka vegg-
pláss, eru ekki nógu góð lausn. Sissú
reynir að nota salinn eins og hann
kemur fyrir, sem gengur ágætlega
með írístandandi skúlptúrverkin, en
síður með minni myndimar, því fín-
legri drættir eiga til að tapa sér í víð-
áttunni, og gagnvart hinni miklu
birtu sem streymir inn um gluggana,
og þeim byggingarefnum sem salur-
inn er gerður úr, steini, málmi og
gleri. Ef ætlunin er að nota salinn
framvegis sem sýningarsal þá þyrftu
húseigendur, í samvinnu við arki-
tekta hússins, að finna einhverja
snjalla lausn á fyrirkomulagi sýn-
inga.
Gunnar J. Árnason
MYMILIST
Hafnarborg, Hafnarfirði
MÁLVERK
Verk eftir Kristján Jónsson. Til 23.
febrúar. Opið alla daga nema þriðju-
daga frá kl. 12-18. Aðgangur 300 kr.
HVERT samfélag hefur sinn
djöful að draga í listinni. Hér
heima er það pjattið sem flækist
fyrir og gerir mörgum málaranum
lífið leitt. Það er eins og sumum
listamönnum sé það mest í mun að
taka sem minnsta áhættu, ef til vill
til að fæla ekki burt kúnna sem
hugsanlega gætu hlaupið undir
með leigunni á salnum. Þeir leyfa
sér að slá af metnaði og kröfum í
von um að afla sér stundlegra vin-
sælda. Eða hví skyldi Kristján
Jónsson, sem nú sýnir yfir tuttugu
verk í aðalsal Hafnarborgar, taka
upp á þeiiri ósvinnu að mála opin-
berar byggingar ofan á ex-
pressjónískan bakgrunn og mylgra
þannig kraftinum úr eigin hand-
verki?
Nú skal tekið fram að ex-
pressjónismi Kristjáns er ekk-
ert sérstaklega spennandi. Til
þess er hann of líkur ýmsum
evrópskum fyrirmyndum frá
byrjun síðasta áratugar, eink-
um þýskum og spænskum. En
þar sem það virðist ekki vera
ætlun Kristjáns að vera of per-
sónulegur má horfa framhjá
skyldleikanum og telja honum
til tekna að undirlagið er út af
fyrir sig nokkuð heiðarlega
unnið. Þannig er margt vitlaus-
ara en grunnur sem virðist
N^jar bækur
• KVÆÐI er ljóðabók eftir Karl ís-
feld.
Karl ísfeld fæddist á Sandi í Að-
aldal 8. nóvember 1906. Stúdents-
prófi lauk hann frá Menntaskólan-
um á Akureyri 1932 og lagði síðan
stund á blaðamennsku og ritstjóm.
Jafnframt var hann mikilvirkur
þýðandi fjölda erlendra öndvegis-
rita, þar á meðal Kalevalakvæðanna
gjósa eins og Geysir gerði í
Haukadal þegar oddvitinn
brengdi í hann grænsápunni.
En það er sem Kristjáni nægi
ekki þessi ágæta náttúrulýsing því
hann þarf að bæta um betur. Allt í
einu mótar fyrir stórhýsi Nathans
& Olsens á móti Pósthúsinu á yfir-
borði expressjónismans, og viti
menn; hverinn er kominn þar sem
Morgunblaðshöllin ætti að standa
fyrir endanum á Austurstræti.
Hvort hér er um óskhyggju að
ræða veit ég ekki en eitt er víst að
með slíku yfirklóri fer einlægnin
veg allra vega. Myndin verður að
finnsku. Gísli
Halldórsson las í
útvarpið Góða
dátann Svejk
eftir Jaroslav
Hasek í þýðingu
Karls ísfelds.
Eina Ijóðabók
gaf Karl út,
Svartar morgun-
frúr, þýdd ljóð og frumkveðin, 1946.
Karl Isfeld lést árið 1960.
ódýrum auglýsingareffekt og
áhorfandinn kemst að því að heil-
indin náðu bara hálfa leið. Þannig
er hvert málverkið af öðru af
þekktum stofnunum í höfuðborg-
inni; einmitt stofnunum sem hafa
að geyma menn sem gjarnan sjá
aumur á peningalitlum listmálur-
um.
Það er engin alvara í svona
vinnubrögðum. Þótt margar mynd-
anna séu blessunarlega lausar við
stofnanir á yfirborðinu nægir það
ekki til að gera heildina sannfær-
andi. Betur má ef duga skal.
Bókin Kvæði hefur einkum að
geyma átján frumort kvæði, sem öll
eru tileinkuð fulltrúum hinna ýmsu
starfsgreina eða atferlis í þjóðfélag-
inu, kveðin í léttum dúr.
Flest kvæðin í bókinni hafa legið
óprentuð í handriti höfundarins
fram til þessa.
Bókin er gefin út af fyrirtækinu
Thorarensen Lyf ehf. Nokkur ein-
tök verða til sölu í Bókavörðunni,
Vesturgötu 17, Reykjavík.
Halldór Björn Runólfsson
Karl ísfeld
Vandinn að skrifa sögu
BÆKLR
Sagnfræði
LEIKFÉLAG REYKJAVÍKUR -
ALDARSAGA
eftir Þórunni Valdimarsdóttur og Eg-
gert Þór Bernharðsson. Leikfélag
Reykjavíkur og Mál og menning,
1997, 503 bls.
í TILEFNI af hundrað ára afmæh
Leikfélags Reykjavíkur á nýliðnu ári
réðst félagið í að láta skrá aldarsögu
sína og voru ráðin til verksins sagn-
fræðingarnir Þórunn Valdimarsdótt-
ir og Eggert Þór Bemharðsson.
Verkið kom út hjá Máli og menningu
í lok afmælisársins og er bókin öll hin
veglegasta: rúmlega 500 blaðsíður í
stóru broti, prentuð á þykkan glans-
andi pappír, skrýdd fjölda mynda úr
starfi Leikfélagsins (sem margar
hafa hvergi birst áður) og er útlits-
hönnun öll til fyrirmyndar.
í bókinni rekja þau Þórunn og
Eggert Þór sögu LR allt frá stofnun
félagsins snemma árs 1897 fram á
mitt afmælisár 1997. Þau skipta með
sér verkum þannig að Þórunn skrif-
ar fyrri hlutann sem nær yfir tíma-
bilið 1897-1950, og er um 155 blað-
síður, og Eggert Þór skrifar síðari
hlutann, um tímabilið 1950-1997, og
er hans hluti um 240 síður. Höfundar
hafa greinilega haft nána samvinnu
um verkið því varla er hægt að
greina mikinn mun á efnistökum eða
stfl, lítið er um endurtekningar og er
því heildarsvipur á verkinu samfelld-
ur og góður. Áuk meginmálsins er að
finna í bókinni viðauka, sem Sigurður
Karlsson tók saman, annars vegar
yfir leikverk sem félagið hefur sett
upp á sínum hundrað ára ferli og hins
vegar skrá yfir höfunda, bæði ís-
Þórunn Eggert Þór
Valdimarsdóttir Bernharðsson
lenska og erlenda. Þar eru skráð
nöfn tæplega 250 erlendra höfunda
og 66 íslenskra. Einnig er í viðaukan-
um skrá yfir hlutverkafjölda nokk-
urra leikara, svo og skrá yfir leik-
stjóra sem starfað hafa hjá félaginu.
Eins og við má búast geymir verk
þetta mikinn fróðleik um sögu Leik-
félags Reykjavíkur og nálgast höf-
undar viðfangsefnið frá ýmsum sjón-
arhornum. Meðal annars er fjallað
um einstaka leikara (sérstaklega þá
sem við sögu koma í upphafi), um
uppsetningar á einstökum verkum,
um samskipti Leikfélagsmanna inn-
byrðis og við utanaðkomandi aðila.
Þá er fjallað ítarlega um húsakost og
aðstöðuna - eða öllu heldur aðstöðu-
leysið - sem Leikfélagið bjó við í
Iðnó, svo og aðdraganda og sögu
byggingar Borgarleikhússins og að
lokum um flutninginn þangað. Fjall-
að er um umskiptin sem stofnun
Þjóðleikhúss hafði í fór með sér íyrir
Leikfélag Reykjavíkur, um listræna
stefnu, um miðaverð o.s.frv., o.s.frv.
Það vakti fljótlega athygli undirritr
aðrar að höfundar bókarinnar vinna
eingöngu með ritaðar heimildir, að
mestu leyti prentaðar heimildir en
einnig nokkuð með óprentaðar heim-
ildir úr skjalasöfnum í einkaeign og á
söfnum. Þetta eru auðvitað hefð-
bundnar aðferðir sagnfræðinga sem
oft og tíðum eiga ekki kost á öðrum
efniviði við rannsóknir sínar og úr-
vinnslu. En í þessu tilviki finnst mér
að Þórunni og Eggerti Þór hafi yfir-
sést mikill brunnur upplýsinga, skoð-
ana og mats á ólíkum þáttum í starf-
semi LR með því að takmarka sig við
ritaðar heimildir. Eða með öðrum
orðum að nýta ekki þann brunn
þekkingar og upplýsinga sem þeir
einstaklingar sem starfað hafa með
LR í gegnum ár og áratugi hljóta að
búa yfir. Eg er þess fullviss að með
því að tala við einhverja þessara ein-
staklinga - sem svo margir eru enn í
fullu fjöri - hefði verið hægt að draga
upp meira spennandi mynd, til að
mynda af listrænni stefnu Leikfé-
lagsins í gegnum tíðina. Því þó að
fjallað sé að einhverju leyti um þenn-
an þátt starfseminnar þá er sú um-
fjöllun furðanlega yfirborðsleg á köfl-
um og beinlínis tilviljanakennd.
Þannig er t.d. ítrekað oftar en einu
sinni að LR hafi ætíð haft mikinn
metnað til þess að setja upp íslensk
verk og styðja við bakið á íslenskri
leikritun, en ansi yfirborðslega er
fjallað um þennan mikilvæga þátt að
öðru leyti. Til að taka eitt dæmi má
nefna að ekki er minnst á uppsetn-
ingu á verki Birgis Sigurðssonar,
Degi vonar, sem sýnt var tvö leikár á
fjölum Iðnó (1986-1988) og hlýtur að
teljast með merkilegri verkum ís-
lenskrar leikritunar. Hvemig er
hægt að fjalla um uppfærslur LR á
íslenskum verkum án þess að nefna
þetta magnaða verk? Fleiri dæmi um
merkilegar sýningar (á íslenskum
jafnt sem erlendum verkum) sem
enga umfjöllun fá í bókinni mætti
nefna en ég læt þetta nægja.
Gagnrýni mín snýr aðallega að
þessum tveimur þáttum: I fyrsta lagi
að umfjöllun um einstaka sýningar
LR í gegnum tíðina; hérna finnst
mér sem tilviljun ráði umfjölluninni
fremur en þekking og yfirsýn. I öðru
lagi að aðferðum höfunda við öflun
heimilda, eins og ég bendi á hér að
ofan. Það kemur ekki síst spánskt
fyrir sjónir hvernig hægt er að skrifa
sögu LR án þess að tala við leikhús-
stjóra félagsins: Svein Einarsson,
Vigdísi Finnbogadóttur, Þorstein
Gunnarsson, Stefán Baldursson,
Hallmar Sigurðsson, Sigurð Hróars-
son, Viðar Eggertsson og Þórhildi
Þorleifsdóttur. Að sjálfsögðu nýta
höfundar þekkingu þessa fólks þar
sem hún fyrirfinnst í rituðu máli (að-
allega bækur Sveins Einarssonar),
sitthvað það sem eftir þeim er haft í
dagblöðum o.s.frv., en fróðlegra hefði
verið að fá þeirra persónulega mat á
hinum ýmsu þáttum sem varða starf
félagsins í gegnum tíðina.
En hvaða heimildir vinna þau Þór-
unn og Eggert Þór þá aðallega með?
I fyrsta lagi aðrar útgefnar bækur
um tengt efni, svo sem bækur Sveins
Einarssonar: Leikhúsið við Tjömina
(gefin út í tilefni af 75 ára afmæli
LR), Níu ár í neðra og Islensk leiklist
II, og doktorsritgerð Jóns Viðars
Jónssonar Genitet och vágvisaren.
Einnig fjölda annarra bóka sem
tengjast íslenskri leiklist á einn eða
annan hátt, t.a.m. afmælisrit, greina-
og leikdómasöfn og ævisögur leikara.
Þá nota þau mikið efni dagblaða í
gegnum allt tímabilið: viðtöl, greinar
og leikdóma. Einnig visa þau gjarna í
leikskrár, fundargerðir og skýrslur
um málefni LR.
Nú er það gott og blessað að hafa
allt þetta efni undir í rannsókn á
sögu LR og ljóst er að þau Þórunn og
Eggert Þór hafa lagt á sig mikla
rannsóknarvinnu. Það er hins vegar
hægt að finna að úrvinnslu gagna í
ýmsum tilvikum; þannig tel ég víst að
margt leikhúsfólk í dag myndi sætta
sig illa við ef stakir leikdómar dag-
blaða yrðu notaðir sem endanlegir
mælikvarðar á leiksýningar í riti sem
gefið væri út eftir 50 ár eða svo (og
það án þess að höfunda þeirra sé get-
ið, nema í undantekningartilvikum).
Þrátt fyrir þessi umdeilanlegu at-
riði sem varða fyrst og fremst að-
ferðir höfunda og mat þeirra á mikil-
vægi efnisþátta situr það eftir að
Aldarsaga Leikfélags Reykjavíkur er
eiguleg bók sem segir athyglisverða
sögu af aðdáunarverðum krafti og
ötulu hugsjónastarfi fjölmargra fé-
laga LR í gegnum árin, ekki síst á
upphafsárum félagsins. Þetta er saga
vona, væntinga og vonbrigða; saga af
misjöfnu gengi Leikfélagsins sem oft
hefur þurft að berjast fyrir lífi sínu
og tilverurétti en þekkir einnig góð-
æri og rífandi velgengni. Upprifjun á
þeirri sögu gæti virkað hvetjandi
bæði á innanbúðarfólk í LR sem og á
hinn almenna áhorfanda, núna þegar
Leikfélagið berst í bökkum eina ferð-
ina enn og skortir jafnt fé til rekstrar
og að því er virðist velvild sam-
borgaranna í sinn garð.
Soffía Auður Birgisdóttir