Morgunblaðið - 19.02.1998, Blaðsíða 32

32 FIMMTUDAGUR 19. FEBRÚAR 1998
MORGUNBLAÐIÐ
LISTIR
EG HEITI Kasper Holten.
Ég er leikstjóri," voru
fyrstu orð danska leik-
stjórans þegar hann heils-
aði blaðamanni og þrátt fyrir að
fram undan væri frumsýning um
kvöldið virtist hann afslappaður eins
og Dönum einum er lagið. Það var
ekki laust við að hann væri ögn
montinn yfir íslenskukunnáttunni
eftir aðeins 3ja vikna dvöl hér á landi
þar sem hann sveif um ganga ís-
lensku ópeninnar og lék á als oddi
við iðnaðarmenn á lokaspretti undir-
búningsins. Hann hefur þegar geng-
ið frá 10 næstu leikstjórnarverkefn-
um og er bókaður allt til sumarsins
1999. Kasper segist þó gjaman vilja
koma aftur og leikstýra uppfærslu
hjá Islensku óperunni. I Gamla bíói
hafi hann fundið „falinn fjársjóð"
hæfileikafólks. Hann ber mikið lof á
aðstandendur Óperunnar fyrir að
ráðast í það þrekvirki að reka óperu-
hús í svo fámennu landi.
Kasper Holten hefur á skömmum
tíma náð undraverðum frama í
dönsku leikhúslífi. Hann er 24 ára og
uppfærsla hans hjá íslensku óper-
unni er sú 14. á leikstjómarferlinum.
A síðasta ári var hann ráðinn list-
rænn stjórnandi Sumaróperunnar í
Arhúsum og frá árinu 1995 og fram
til næsta árs á hann sæti i Tónlistar-
ráði ríkisins sem úthlutar styrkjum
til tónlistarmála. Kasper hefur leik-
stýrt ópemm og leikritum hjá Kon-
unglega leikhúsinu, Konunglegu óp-
emnni, Sumarópemnni í Arhúsum,
Alaborgarleikhúsinu, Jósku óper-
unni, Fjónsku óperunni og Hinni óp-
erunni (Den anden Opera). Hann
hefur einnig kennt við ýmsa danska
listaháskóla og starfað sem aðstoðar-
leikstjóri hjá mörgum þekktustu
leikstjórum Danmerkur. í ársbyrjun
frumsýndi Konunglega leikhúsið í
Kaupmannahöfn leikritið Fyrtárnet í
leikstjórn Kaspers.
Óperan er hans stóra ástríða. „Ég
hef, ef svo má segja, nálgast leik-
stjómarstai-fið úr öfugri átt,“ bendir
Kasper á. Óh'kt flestum óperuleik-
stjómm sem hafa bakgrunn í leik-
húsinu hóf Kasper feril sinn við óp-
erauppfærslur en hefur að undan-
fórnu starfað æ meir við leikhús. Það
liggur beinast við að spyrja Kasper
um bakgrunn hans í tónlist, hvaðan
þessi mikli óperuáhugi sé kominn og
hvort fjölskylda hans hafi ef til vill
einhver tengsl inn í þann heim. Svar-
ið kemur á óvart því hann segir að
foreldrar sínir séu báðir hagfræðing-
ar. Áhuginn fyrir óperatónlist kvikn-
aði þó snemma. Sjálfur nam Kasper
leikhús- og bókmenntafræði við
Kaupmannahafnarháskóla og fljót-
lega eftir að námi lauk var hann ráð-
inn í fyrsta starf sitt sem aðstoðar-
maður leikstjóra. „í íyrstu var mér
gjarnan slegið upp í fjölmiðlum sem
undrabarni. Nú þegar ég hef öðlast
meiri reynslu era verk mín ekki
lengur meðhöndluð sérstaklega af
gagnrýnendum. Ég er mjög ánægð-
ur með að hafa náð þeim áfanga þó
ég neiti því ekki að það er erfitt að
fara frá því að vera „þessi sérstaki"
til þess að verða einn af hinum leik-
stjóranum," segir Kasper.
Hvað er það við óperana sem hríf-
ur hann svo mjög? „Já, það er gaman
að velta því fyrir sér hvað það er sem
veldur því að óperan nýtur slíkra
vinsælda hvarvetna í heiminum. Því
það að fólk skuli standa á sviði og
syngjast á í tvo klukkutíma er í raun
frekar heimskulegt! Auk þess út-
heimta óperuuppfærslur bæði mikla
vinnu og peninga," segir Kasper.
„Það er auðvitað rétt sem oft er sagt
að óperan feli í sér öll önnur listform.
Hins vegar myndi ég ekki segja að
óperan væri yfir öll önnur listform
hafin. Ég hef séð illa skrifaðai- óper-
ur og ég hef séð leikrit sem gagntaka
mig gersamlega, t.d. hljómar texti
Shakespeares oft eins og fegursta
tónlist. Það sem heillar mig við óper-
una og ég held að hún geri betur en
önnur listfonn era rannsóknir á til-
finningum manneskjunnar. Vissu-
lega er margt spennandi að gerast í
leikhúsheiminum um þessar mundir.
Áhorfendum er ögrað og gjaman
reynt að ganga fram af þeim. En að
tala um tilfinningar, það þykir alger
klisja og er þess vegna nokkuð sem
ögrandi leikstjórar forðast eins og
heitan eldinn. Tilgangurinn með óp-
eranni er hins vegar sá að tjá og
túlka mannlegar tilfinningar. Tíminn
er stöðvaður og í gegnum tóna og
til í tíma og rámi verður að þjóna
ákveðnum tilgangi fyrir söguna sem
verið er að segja. Leikstjórum hætt-
h' til að falla í þá gryfju að vera að
setja sjálfa sig á svið hvað eftir ann-
að í stað þess að þjóna boðskap verk-
anna. Þeir verða ýmist þekktir fyrir
að færa sögusvið allra sinna leikrita-
og óperauppfærslna fram til samtím-
ans eða þeir verða þekkth- fyrir fast-
heldni sína við ritunartíma verka.
Hvora tveggja finnst mér jafnslæmt.
Ég vil ekki verða þekktur fyrh-
„minn stfl“ í uppfærslum. Fyrir mér
snýst leikhúsið ekki um leikstjórann
sjálfan heldur verkið sem fært er
upp hverju sinni. Hlutverk mitt sem
leikstjóra er fyrst og fremst að þjóna
verkinu sem best hverju sinni. Og ég
myndi bregðast ókvæða við ef gagn-
rýnendur færu einn daginn að tala
um uppsetningai’ mínar sem „Ka-
sper Holten-stflinn". Á síðasta ári
leikstýrði ég uppfærslu á Don
Giovanni og kaus að færa sögusviðið
til samtímans því ég vildi leggja
áherslu á að óperan væri tímalaus. I
uppfærslu á La Traviata gerði ég
hins vegar engar slíkar breytingar
því mér finnst að óperan tilheyrði
mjög ákveðið þeim tíma sem hún er
skrifuð á og ef sögusviðið yi-ði fært
til samtímans myndi verkið tapa
merkingu sinni. Því miður finnst mér
eins og fólk telji það sjálfkrafa gæða-
stimpil á leiksýningar ef verkið er
látið gerast í samtímanum, - eða öf-
ugt ef fólk kýs heldur fastheldnari
uppfærslur. Við verðum hins vegar
alltaf að igranda vel hvort sú leið
sem leikstjórinn hefur valið hverju
sinni hæfi verkinu í stað þess að
dæma uppfærslur annaðhvort gam-
aldags eða nýstárlegar. Það er fyrir
öllu að persónur verkanna lifni við á
sviðinu og þá er sögusviðið algert
aukaatriði."
Listin er í eðli sínu
einræðisleg
Kasper segir að stai-fi leikstjóra
megi líkja við áttavita uppfærslunn-
ar. Starf hans sé fólgið í öllu og
engu. „Fyiir um 20 árum áttu mjög
lýðræðislegar hugmyndir í listum
upp á pallborðið í Danmörku. Allir
áttu að hafa sitt að segja um hvaða
leiðir voru farnar í leikhúsuppfærsl-
um. Ég held að það sé algert bull.
Listin er í eðli sínu einræðisleg, því
án persónulegrar sýnar verður hún
einfaldlega óáhugaverð. Leikstjórinn
stýrir því hvaða heildarstefnu sýn-
ingin á að taka. Ég gef söngvurunum
fyrirmæli um að stefna í norð-austur
og þá kunna einhverjir í fyrstu að
leita til suðurs eða vesturs, jafnvel
hringsóla um stund á meðan aðrir
taka beina stefnu í rétta átt. Mitt
hlutverk er að sjá til þess að hver og
einn söngvari finni sína leið að settu
marki en ég á ekki að þvinga þá til
að fylgja mínum hugmyndum án
þess að þeir finni sig sjálfir í hlut-
verkunum. Ég er mjög ánægður með
samvinnu mína við íslenska söngvara
í þessari uppfærslu, þau Diddú, Loft,
Bergþór og Hrafnhildi. Þau sýna
sjálfstæði og framkvæði sem ég
kann vel að meta. Þau voru fljót að
grípa þráðinn eftir að ég hafði skýrt
þeim frá hugmyndum mínum og
spunnu síðan út frá því sínar eigin
persónur. Að sama skapi hafa félajg-
ar kórsins staðið sig frábærlega. Ég
verð að segja að það kom mér á
óvart hversu mikið kórinn gaf sig í
þessa vinnu.
Allt er þetta fólk í fullu starfi ann-
ars staðar en engu að síður mættu
þau alltaf öll, - á hverju kvöldi og um
helgar! Þegar ég hef unnið með fast-
ráðnum kórum við óperuna í Dan-
mörku hefur það iðulega verið svo að
daglega boða einn til tveir kórfélag-
anna forföll. í þær þrjár vikur sem
æfingar stóðu yfir hjá Islensku óper-
unni forfallaðist ekki einn einasti
kórmeðlimur. Þetta hljóta að vera
bestu hlutfoll vinnuframlags hjá óp-
erukór í heiminum! Ég dáist mjög að
ákafa og metnaði alls þess fólks sem
ég hef kynnst hér hjá Islensku óper-
unni.“
Kasper verður önnum kafinn
næsta árið, næstum um of segir
hann. „Hins vegar get ég ekki kvart-
að undan vinnuálagi því það era mik-
il forréttindi að hafa atvinnu af
ástríðu sinni. Hver uppfærsla hefur
verið mér dýnnæt reynsla, bæði fag-
leg og persónuleg. Ég vona að svo
eigi alltaf eftir að vera.“
Morgunblaðið/Kristinn
DANSKI leikstjórinn Kasper Holten dvaldi nýverið hér á landi þegar
hann leikstýrði uppfærslu Islensku óperunnar á Ástardrykknum eftir
Donizetti. Hann hefur ákveðnar skoðanir á því hvaða leiðir séu heilla-
vænlegastar í leikstjórn, segir listina í eðli sínu einræðislega því án
persónulegrar sýnar verði hún óáhugaverð.
songvurum.
söng era tengsl ólíkra tilfinninga
rannsökuð, hver með sínu blæbrigði.
Óperan snýst því ekki bara um tón-
list heldur er hún n.k. rannsóknar-
stofa tilfinninga og sem slík höfðar
hún mjög sterkt til mín. Ég hef
heyrt óperur gagnrýndai- fyrir að
vera langdregnar. Ein ástarjátning
geti tekið allt að fimm mínútur í
flutningi. Ég verð að segja að mér
finnst það nú bara nokkuð gott! Það
getur tekið manneskjuna hálft ár,
tólf ár eða alla eilífð að játa hið sama.
Og að það taki hetjuna langan tíma
að stynja því upp að hún sé dauð-
vona. Þó það nú væri! Viðfangsefni
óperunnar er oftast háalvarlegt og
dramatískt. Það er ekki eins og verið
sé að rétta fram bolla og biðja um að
meira kaffi! Ég held að þessi gagn-
rýni stafi íyrst og fremst af því að
við höfum vanið okkur á mikinn
hraða. Óperan verður hins vegar að
fá að hafa sinn gang.“
Ástardrykkinn segir hann gríp-
andi ópera og aðgengilega þeim sem
ekki era vanir að hlýða á óperutón-
list. „Það er í raun ótrúlegt að sami
höfundur skuli vera að jafn ólíkum
óperum og Ástardrykknum og Luciu
di Lammermore. Donizetti hefur
sennilega aldrei verið metinn að
verðleikum og einungis fáar af mikl-
um fjölda ópera sem eftir hann
liggja era færðar upp reglulega,"
segir Kasper. „Að vissu leyti mætti
líkja Ástardrykknum við e.k. klass-
ískt popp. Hún er ótrúlega grípandi
og mér finnst ég sífellt vera að læra
að meta hana betur. Á meðan á æf-
ingum stóð í íslensku óperunni deildi
ég íbúð með þeim Steffen Aarfing,
leikmyndahönnuði, og Mariu Gyllen-
hoff, búningahönnuði. Sú regla var
viðhöfð á heimilinu að það okkar sem
fyrst byrjar að söngla stef úr óper-
unni væri skyldugt til að bjóða hin-
um upp á bjórglas. Og þú mátt trúa
því að það gerðist allnokkrum sinn-
um!“
fslenska óperan verðskuldar
betri umgjörð
Leikstjóm hjá Islensku óperanni
er fyrsta stóra verkefnið sem Kasper
tekst á við utan heimalandsins. Áður
hafði hann unnið við uppfærslu í
Noregi og síðar á þessu ári fer hann
til Svíþjóðar til að leikstýra óperu-
uppfærslu. „Það er mjög lærdóms-
ríkt að kynnast nýju umhverf.
Óperaheimurinn í Danmörku er lítill
og þar, líkt og hér á landi, þekkja all-
ir alla. Það hefur því verið góð til-
breyting að koma á nýjan stað og
kynnast nýju fólki. Samvinnan hefur
verið mjög góð og í raun vinnui- fólk
hér eins og ein stór fjölskylda," segir
Kasper. „Mér finnst ég hafa fundið
mikinn fjársjóð í íslensku óperanni.
Það er með ólíkindum hvflíkt þrek-
virki Garðar Cortes og aðrir frum-
herjar Islensku óperunnar hafa unn-
ið. Mönnum má jafnframt vera ljóst
að með svo metnaðarfullri starfsemi
verður ekki lengur litið fram hjá
húsnæðisvanda óperunnar. Gæði
sýninganna sanna að íslenska óper-
an verðskuldar betri umgjörð íyrii-
uppfærslur sínar.“ Hann segir að
kröftugt menningarlíf hér á landi
hafi komið sér á óvart. „Með það í
huga hversu fámenn þjóð íslending-
ar era þá er það er með ólíkindum
hversu margar leiksýningar og
hversu margir tónleikar eru haldnir
hér í viku hverri. Og fólk virðist ekki
líta á menninguna sem einhvern
munaðarvarning heldur finnur mað-
ur hve eðlislægur menningaráhugi
þess er.“
Ástardi-ykkur Islensku óperunnar
gerist á ferðamannastað við Garda-
vatn upp úr 1960. Kasper hefur kosið
að draga persónurnar skýrum drátt-
um og ýkja einkenni hveraar um sig
með meðulum á borð við hárkollur
og tilbúna ístru. Söngvararnir „leika
stórt,“ nánast í skopmyndastfl og
hann Jeggur áherslu á kímni sögunn-
ar. „Ég er þó ekki bara að reyna að
vera fyndinn heldur er ég fyrst og
fremst að segja sögu. Leikhúsið er
stærra en lífið og þess vegna held ég
að það geti verið gott að fara aðeins
yfir strikið. Ég vil að áhorfendur
þekki sjálfa sig í persónunum. Að
þeir skilji þær á einhvern hátt. Og
það skilar sér oft betur til áhorfand-
ans ef persónurnai’ eru dregnar
skýram dráttum.“ Um ástæður þess
að hann kýs að flytja sögusvið óper-
unnar rúma öld fram í tímann segir
Kasper að það hafi hann gert til að
gera persónurnar tráverðugri við
samtímann. „í fyrstu hafði ég hug-
myndir um að flytja sögusvið Ástar-
drykksins allt til dagsins í dag en sá
mig fljótt um hæl því þá hefði verkið
tapað ævintýraljóma sínum og orðið
hversdagslegt. Litagleðin og fjörug
tíska áranna í kringum 1960 þótti
mér hæfa vel kímni og léttleika óper-
unnar. Þetta tímabil stendur áhorf-
endum nógu nærri ti! þess grínið
skili sér og tilheyrir fortíðinni að því
leyti að ímynd þess er líkust ævin-
týri,“ segir Kasper.
„Það að færa óperur eða leikverk
ÚR Ástardrykknum í Islensku óperunni. Bergþór Pálsson og félagar í óperukórnum.
„Operan er rannsókn-
arstofa tilfinninga44
íslenska óperan sýnir
um þessar mundir óp-
eruna Astardrykkinn
eftir Donizetti. Leik-
stjórinn er ungur
Dani, Kasper Holten,
sem vakið hefur athygli
í heimalandi sínu fyrir
óperu- og leikrita-
uppfærslur sínar.
Hulda Stefánsdóttir
forvitnaðist um viðhorf
hans til óperu- og leik-
listar og reynsluna af
starfi með íslenskum