Morgunblaðið - 19.02.1998, Blaðsíða 46

46 FIMMTUDAGUR 19. FEBRÚAR 1998
MORGUNBLAÐIÐ
AÐSENDAR GREINAR
Mjólk - TVö glös á dag
ÞANNIG hljóða aug-
lýsingarnai- sem steyp-
ast yfir okkur í byrjun
nýs árs frá mjólkuriðn-
aðinum. Auglýsingar
þessar eru allar mis-
vísandi og hef ég hugs-
að mér að taka fram
nokkur atriði því tii
sönnunar. Einnig má
minnast á það að í The
New York Times frá
því í júní 1997 er sagt
frá fyi'stu málaferlun-
um sem mjólkuriðnaður
Bandaríkjanna fær
vegna sjúkdóma. Og
ein af kröfum einstak-
lingsins sem sækir mál-
ið er að það ættu að
vamaðarorðin á
vera somu
mjólkurfernunni
eins og á sígarettum vegna þess að
hann álítur mjólk álíka hættulega
og tóbakið.
Ekki er sama hvernig mjólk er
notuð ef hún á að koma að einhverju
gagni í fæðu okkar og eins og við
Vesturlandabúar notum hana er í
alla staði rangt og veldur okkur
miklu meira tjóni heldur en
nokkurn tíma einhverju gagni.
Ef við lítum til náttúrunnar sjálf-
ar þá sjáum við að það eru aðeins
ung dýr sem fá mjólk og þau hætta
að fá mjólk frá móður sinni þegar
þau stækka og eru fær um að borða
annan mat. Við vitum að þegar börn
eldast þá hverfur efnahvatinn lact-
asi úr meltingarveginum sem sýnir
okkur að við mannfólkið þurfum
ekki mjólk eftir fyrsta ár lífs okkar
frekar en kýr, tígrísdýr eða apar.
Ef við drekkum óunna mjólk þá
gefur hún okkur mjög góð eggja-
fhvítuefni, hún inniheldur líka fítu
sem gerir það að verkum að hún
meltist mjög illa með öðrum mat.
Við skolum öðrum mat niður með
glasi af kaldri mjólk. Þegar mjólkin
kemur niður í magann og verður
fyrir áhrifum af magasýrunum þá
ystir hún þannig að sá matur sem er
til staðar einangrast af
ystinu frá mjólkinni svo
meltingavökvinn kemst
ekki að matnum, það
seinkar mjög niðurbroti
og maturinn byrjar að
rotna í maganum og við
rotnun verða til alls
konar eiturefni sem
geta valdið okkur ein-
hverjum sjúkdómsein-
kennum. Þess vegna, ef
við drekkum nýja
óunna mjólk þá skulum
við gera það eins og
kálfurinn gerir það, ein-
„ „ _ göngu mjólkina eða að
Halignmur Þ. yið látum það algerlega
Magnusson yera
í dag er ástandið þó þannig að
mjólkin er gerð ennþá verri fyrir
okkur með svokallaðri gerilsneyð-
ingu, en gerilsneyðingin eyðileggur
alla efnahvata í mjólkinni og brejdir
hinum viðkvæmu próteinum þannig
að við getum ekki nýtt okkur þau til
uppbyggingar á vefjum líkamans.
Óunnin mjólk inniheldur efna-
hvatana lactasi lipasai sem gera það
að verkum að mjólkin meltir sig
sjálf, aftur á móti er gerilsneydd
mjólk ekki með þessa eða aðra efna-
hvata sem gerir það að verkum að
maginn í okkur á í erfiðleikum með
að melta hana, jafnvel smábörn eiga
í erfiðleikum eins og við sjáum á
þeim einkennum sem börn fá oft á
tíðum sem drekka kúamjólk, t.d.
magakrampa, útbrot, einkenni frá
öndunai'vegum, loftmyndun í þörm-
um og svo frv. Þessi skortur á efna-
hvötum og breytingin sem verður á
eggjahvítuefnunum gera það að
verkum að kalcíum og önnur stein-
efni nýtast mun ver úr mjólkinni
heldur en annars.
Upp úr 1930 gerði dr. Franz
Pottinger 10 ára tilraun á því
hvemig áhrif það hefði á ketti að
gefa þeim nýja mjólk eða geril-
sneydda. Þeir sem fengu óunnu
mjólkina þrifust vel og nutu lífsins
út í gegn um lífíð, en þeir sem fengu
gerilsneyddu mjólkina urðu fljótt
lystarlausir, stirðir í skapi, þeir
fengu fullt af sjúkdómum sem við
þekkjum hjá mannfólkinu í dag, t.d.
hjartasjúkdóma, nýi-nasjúkdóma,
lungnasjúkdóma, þeir beinbrotn-
uðu, misstu tennur, fengu lifrabólgu
og svo frv. En það sem sló dr. Pott-
inger mest var það þegar hann sá
kettina í öðrum og þriðja ættlið. Af-
komendur þeirra sem fengu geril-
sneyddu mjólkina fæddust með
slæmar tennur, voru minni og þeir
höfðu lítil og veik bein, en það er
einmitt skýi’ merki um kalcíum-
Við vitum að þegar
börn eldast þá hverfur
efnahvatinn lactasi úr
meltingarveginum, seg-
ir Hallgrímur Þ. Magn-
ússon, og það sýnir
okkur að við mannfólk-
ið þurfum ekki rnjólk
eftir fyrsta ár lífs okkar
frekar en kýr, tígrisdýr
eða apar.
skoi-t vegna lélegrar upptöku á
kalcíum frá gerilsneyddu mjólkinni.
Afkomendui' þeirra sem fengu
óunnu mjólkina fæddust allir eðli-
legir og voru heilbrigðir eins og for-
eldrarnir. Afkomendur þeirra katta
sem fengu gerilsneyddu mjólkina
fæddust mai'gir andvana í þriðja
ættlið en hinir sem komust á legg
voru ófrjóir og voru þannig ófærir
um að fjölga sér. Tilrauninni var
sjálfhætt þar sem engir kettir voru
til í fjórðu kynslóð þeirra sem fengu
gerilsneyddu mjólkina þó svo að
hinir höfðu þrifíst eðlilega. Ef þetta
er ekki nóg sönnun fyrir því að ger-
ilsneydd mjólk er slæm fyrir okkur
þá getum við einnig skoðað það að
kálfar sem fá gerilsneydda mjólk
lifa í tæpa sextíu daga og ættu
svona upplýsingar í raun og veru að
koma fram í auglýsingum frá
mjólkuriðnaðinum.
Þrátt fyrir að mikil vísindaleg vit-
neskja sýni að óunnin mjólk geti
verið góð fyrir okkur þá er það
bannað með lögum að selja okkur
hana. Það er miklu meiri gróði fyrir
mjólkuriðnaðinn að gerilsneyða
mjólkina til þess að auka tímann
sem hún getur verið í hillum búð-
anna, þó svo að slík mjólk valdi
mannfólkinu eingöngu vandræðum.
Annað sem kemur þarna inn í
myndina er að gerilsneyðing á
mjólk gerir það að mjólk frá sýktum
kúm getur verið skaðlaus fyrir okk-
ur, því við gerilsneyðingu drepst
eitthvað af þeim bakteríum sem eru
í mjólkinni. Gerilsneyðing drepur
þó ekki allar tegundir af bakteríum
og þetta minnkar kostnaðinn fyrir
mjólkuriðnaðinn.
Það þurfti aðeins þrjár kynslóðir
af köttum í tilraunum Pottingers til
þess að þeir gætu ekki aukið kyn
sitt. I dag hafa þrjár kynslóðir
manna í Ameríku og Evrópu drukk-
ið gerilsneydda mjólk. Hver eru
vandamálin í dag? Ofrjósemi fólks
er að verða helsta heilbrigðisvanda-
málið í þjóðfélaginu. I Bandaríkjun-
um er talið að mikill meirihluti
barna hafí tannskemmdir eins og
kettirnir fæddust með.
Til þess að gera alla þessa hluti
miklu verri þá er mjólkin einnig
fítusprengd til þess að hindra að
rjóminn setjist til. Þetta breytir fít-
unni í mjólkinni mikið þannig að
hún á léttara með að komast í gegn
um þarmaveggina og eykur það
magn af ónothæfri fitu sem kemst
inn í líkamann, þannig að fitan sem
við fáum í okkur úr fitusprengdri
mjólk er miklu meiri en ef við
drykkjum óunninn rjóma.
Konur hafa miklar áhyggjur af
beineyðingu, þær ættu þó að líta á
eftirfarandi staðreyndir í sambandi
við gerilsneydda mjólk. Gerilsneydd
mjólk gefur okkur ekki nóg kalcíum
til þess að hindra beinþynningu, það
sem sannar þetta er að konur í
Bandaríkjunum sem nota mest af
mjólkurmat í veröldinni og hvergi
er beinþynning jafn mikið vandamál
eins og þar. Hrátt kál gefur okkur
mikið betra og nýtanlegra kalcíum
heldur en nokkur mjólkurmatur.
Nýlegar rannsóknir sem komu frá
Norður-Dakota benda á að snefil-
efnið boron er nauðsynlegt til þess
að við getum nýtt okkur kalcíum úr
matnum, til þess að við getum
byggt upp bein okkar. Annað sem
kom einnig í ljós í þessari rannsókn
var að magn estrogens í blóði hjá
þeim konum sem fengu nóg boron
tvöfaldaðist sem gerði það að verk-
um að enga meðferð þurfti til eins
og mikið er notuð nú til dags vegna
beinþynningar. Hvar er helst að
finna þetta efni boron, í ferskum
ávextum, gi-ænmeti, t.d. eplum, per-
um, gi’ape, hnetum, káli og öðru
blaðgrænmeti, þ.e.a.s. alls staðar
þar sem við fínnum kalcíum hefur
náttúran sett boron með. Þannig er
að finna í náttúrunni öll þau efni
sem við þurfum á að halda í réttum
hlutföllum til þess að það verði auð-
velt fyiir okkur að nýta þau. En við
mannfólkið eldum matinn og með-
höndlum hann þannig að hann deyr
og þess vegna er engin furða þó
matur virki ekki eins og hann ætti
að gera.
Allir, bæði börn og fullorðnir
ættu alvarlega að íhuga að hætta
notkun á gerilsneyddri mjólk sem
hluta af daglegri fæðu sinni. Eina
sem gerist er að mjólkin setst inn á
þarmaveggina og veldur skánmynd-
un og hindrar eðlilega upptöku á
næringarefnum og greiðir þannig
götuna fyrir alvarlegum veikindum
á seinni árum.
Regla: Losið ykkur við allan
mjólkurmat sem er gerilsneyddur.
Ef þið getið fengið óunna mjólk þá
drekkið hana eins og kálfar, eina
sér með engu öðru.
Höfundur er læknir.
Varstu eitthvað að fíkta
í nefínu á þér?
•*, TITILL þessarar
greinar er fenginn úr
nýlegum íslenskum út-
varpsþætti þar sem
miðill nokkur reyndi að
greina ástand viðmæl-
enda sinna.
Ég hef orðið var við
að sumu fólki þykir
„dulargáfa" slíkra út-
varpsmiðla merkileg.
Rök þeirra eru að miðl-
arnir séu svo klárir að
finna út hvað ami að
viðmælendum sínum.
Mig langar að ræða
þetta atriði því ég held
að meintir hæfíleikar
,jniðla að greina ástand
viðmælenda sinna séu í raun ekki
neitt yfírskilvitlegir. Skoðun mín er
t.d. rökstudd með eftirfarandi út-
tekt.
Til að meta hvort miðlar hafa dul-
argáfu í þessu sambandi er sú leið
fær að brjóta til mergjar samtöl
þeirra við viðmælendur sína. Sam-
tölin snúast oft um heilsufar við-
mælandans. Miðillinn spyr, ályktar
eða fullyrðir um líkams- eða sjúk-
dómsástand eða útlit viðmæland-
ans. Samtalinu lýkur gjarnan með
að miðillinn segist munu senda við-
*'mælandanum einhverslags lækn-
ingakrafta.
Ég gerði nýlega úttekt á samtöl-
um miðils og viðmælenda hans í ein-
um tveggja tíma löngum útvarps-
þætti frá í desember síðastliðnum.
Viðmælendur miðilsins voru 13 og
yrðingarnar sem ég greindi voru 82.
Ég tók allar spurningar, ályktanir
og fullyrðingar miðilsins sem sner-
ust um staðreyndir eða
líkams- og sjúkdóms-
einkenni viðmælenda
hans og annarra sem
miðillinn nefndi og
flokkaði þær eftir því
hversu auðvelt væri að
ganga úr skugga um
hvort miðillinn hefði
rétt fyrir sér.
Úr þessu urðu fjórir
flokkar:
f fyrsta flokki eru
spurningar, ályktanir
eða fullyrðingar miðils-
ins þar sem tiltölulega
auðvelt væri að ganga
úr skugga um hvort
miðillinn hafði rétt fyrir
sér sem og að sannreyna svör við-
mælandans. Dæmi: „Ertu í ein-
hverju bláu núna?“
Af 32 slíkum yrðingum miðilsins
fengu aðeins 7 jákvæð viðbrögð við-
mælendanna en 25 neikvæð sem
hlýtur að teljast slakur árangur hjá
miðli sem telur sig vera fjarskyggn-
an.
í öðrum flokki eru spurningar,
ályktanir eða fullyrðingar miðilsins
um ástand viðmælandans, þar sem
þyrfti sennilega læknisrannsókn til
að meta hvort þær væru sannar.
Dæmi: „Hefurðu fengið brjósklos?"
Af 8 slíkum yrðingum fékk miðill-
inn jákvætt svar við 4 og neikvætt
við 4. í þriðja flokknum eru spurn-
ingar, ályktanir eða fullyrðingar
miðilsins sem enginn gæti staðfest
hvort væru sannar nema viðmæl-
andinn. Dæmi: „Ertu búin að vera
með sting undir hægra herðablað-
inu?“
Af 14 slíkum yrðingum fékk mið-
illinn jákvæð svör við 7 og neikvæð
svör við 7.
í fjórða flokknum eru spurning-
ar, ályktanir eða fullyrðingar mið-
ilsins sem voru annaðhvort gildis-
hlaðnar, eða kröfðust gildishlaðinna
svara. Dæmi: „Mér finnst maginn
þinn ekki góður.“
Af 28 slíkum yrðingum, fékk mið-
illinn jákvæð svör við 14 og neikvæð
svör við 14 yrðingum.
Heildarniðurstaðan er sú, að af
yrðingunum 82 sem ég greindi
fengu 50 neikvæð viðbrögð viðmæl-
endanna eða 61% og 32 jákvæð eða
Eg hvet fólk sem er
að velta fyrir sér
spurningum um „dul-
ræn fyrirbæri“, segir
Ragnar S. Ragnarsson,
að nálgast slíkt með
gagnrýna hugsun að
leiðarljósi.
39%. Árangur miðilsins var slakast-
ur þegar hann ályktaði um stað-
reyndir, en skárri þegar ályktanir
hans voru gildishlaðnar, óljósar eða
almennai'. Geta miðils að álykta rétt
um staðreyndir ætti að vera próf-
steinn á meinta dulargáfu hans
vegna þess að lítil áhöld eru um
túlkun slíkra yrðinga og svara við
þeim. Ég tel að miðill sem fær að-
Ragnar S.
Ragnarsson
eins 7 sinnum jákvæð viðbrögð
vegna 32 ályktana um staðreyndir,
hafi ekki sýnt fram á hæfíleika sem
falla undir fjarskyggni.
Þessi slaki árangur miðilsins er
einnig athyglisverður vegna þess að
í umræddum útvarpsþætti hafði
miðillinn einstakt tækifæri til að
sýna fram á meinta dulargáfu sína
því að mörg mikilvæg skilyrði eru
honum í hag. Rökin fyrir því eru
þessi:
í 1. lagi var lungi viðmælenda
miðilsins líklega trúaður á orð hans.
Þeir töldu oft að það sem miðillinn
sagði um þá gæti passað þegar mið-
illinn notaði mjög almennt og óná-
kvæmt orðalág. Dæmi: „Ertu búin
að vera með kvíða?“ Viðmælendur
miðla virðast ógjarnan biðja um út-
skýringu á slíkum spurningum,
enda óþarft því hún á svo vel við þá.
Reyndar á hún líka við flest annað
fólk þannig að líkurnar á jákvæðu
svari viðmælendanna eru geysilega
miklai'.
í 2. lagi bar nokkuð á sefnæmi
viðmælenda. Sefnæmur viðmælandi
getur gefíð svör sem þóknast miðl-
inum, en þau eru ekki alveg sann-
leikanum samkvæm. Dæmi um
þetta var þessi spurning miðilsins:
„Ertu að vinna mikið með höndun-
um núna?“ Viðmælandinn: „Já það
hefur komið fyrir." I umræddum út-
varpsþætti gerði miðillinn enga at-
hugasemd við þetta svar, enda þótt
það passi illa við spurninguna.
í 3. lagi voru spurningar miðilsins
stundum mjög opnar og gáfu því
mikla möguleika á jákvæðu svari.
Dæmi: „Hvernig ertu búinn að vera
í neðri hlutanum, allt í kringum
magann og móðurlífíð og allt það?“
I 4. lagi virtust margir viðmæl-
endur miðilsins komnir nokkuð yfír
miðjan aldur. Af öllu fólki glímir
þessi aldurshópur sennilega við
mesta vanheilsu, sem birtist í verkj-
um eða sjúkdómum, enda var mjög
algengt að miðillinn spurði um höf-
uð-, maga-, bak- eða fótaverki.
Ágætur læknir hefur tjáð mér að
kannanir hafí sýnt að það séu a.m.k.
90% líkur á að manneskja hafí ein-
hverntíma fundið til höfuð-, maga-
eða bakverks sl. 1-2 mánuði.
í 5. lagi voru sumar „sýnir" mið-
ilsins settar þannig fram, að það
voru yfirgnæfandi líkur á að svör
viðmælendanna staðfestu „sýnirn-
ar“. Eitt besta, og jafnframt
skemmtilegasta dæmið um þetta
var svohljóðandi fullyrðing miðils-
ins sem hann fékk að sjálfsögðu já-
kvætt svar við: „Ég sé að þú ferð
reglulega fram og til baka, á ákveð-
inn stað og svo alltaf heim.“ Flestir
nema hvítvoðungar og karlægt fólk
gætu jánkað þessu.
I 6. lagi gáfu viðmælendurnir
miðlinum stundum það miklar upp-
lýsingar um sig að það reyndist
honum auðvelt, í framhaldinu, að
koma með ályktanir um þá sem
pössuðu.
1 7. lagi dró það enn úr meintum
dulargáfum miðilsins að honum
tókst stundum ekki að fínna hvað
amaði að viðmælendunum, og í eitt
skipti hafði hann rangt fyrir sér
varðandi kyn manneskju sem hann
hafði þá rætt við um stund.
Ég hvet fólk sem er að velta fyrir
sér spurningum um „dulræn fyrir-
bæri“ að nálgast slíkt með gagn-
rýna hugsun að leiðarljósi. Sé það
gert, kemur oft í ljós að það sem við
yfirborðslega skoðun virtust ákaf-
lega merkilegar sannanir fyrir til-
vist yfírskilvitlegra fyrirbæra, reyn-
ast ekkert annað en mýraljós og
hillingar.
Jafnframt ætti fjölmiðlafólk að
taka upp gagnrýna umræðu við fólk
sem kveðst búa yfir dulrænum
hæfileikum, í stað þeirrar óheftu og
ógagnrýnu sýningar- og auglýsinga-
mennsku sem „dulspakt" fólk
stundar í yfírborðslegum spjallþátt-
um.
Höfundur er atferlissálfræðingur á
Seifossi.