Morgunblaðið - 15.12.1998, Qupperneq 12

12 ÞRIÐJUDAGUR 15. DESEMBER 1998
MORGUNBLAÐIÐ
FRÉTTIR
Þorsteinn Pálsson um hugmynd um uppboð aflaheimilda á fundi ungra sjálfstæðismanna
Hætta á hruni
í mörgum
sj ávarbyggðum
Morgunblaðið/Árni Sæberg
ÞORSTEINN Pálsson í ræðustól. Frá vinstri raá sjá Bryndísi
Hlöðversdóttur alþingismann, Jón Steinar Gunnlaugsson lögfræðing
og Sigurð Kára Kristjánsson lögfræðing sem var fundarstjóri.
ORSTEINN Pálsson sjáv-
arútvegsráðherra sagði á
fundi SUS að hugmyndir
jafnaðarmanna um að ríkið
taki allar veiðiheimildir til sín og
selji á uppboði myndu orsaka tafar-
laust hrun í mörgum sjávarbyggðum
landsins. Bryndís Hlöðversdóttir,
þingmaður Alþýðubandalags, sagði
hins vegar að ríkisstjórninni væri
vandi á höndum að bjarga því
ófremdarástandi sem lögin um
stjóm fiskveiða hefðu að mörgu leyti
skapað.
Dómurinn óskýr
Jón Steinar Gunnlaugsson lög-
fræðingur brýndi fyrir gestum fund-
arins nauðsyn þess að skilja að lög-
fræðilega túlkun á dómi Hæstaréttar
og persónuleg viðhorf til fiskveiði-
stjórnunar. Sagði hann túlkun á
dómnum undanfarið hafa einkennst
af skoðunum manna á hvernig haga
beri stjórn fískveiða.
Jón Steinar gagnrýndi jafnframt
dóm Hæstaréttar og sagði hann óná-
kvæman. Meðferð hugtakanna veiði-
leyfi og veiðiheimild væri til dæmis
óskýr og gerði ekkert nema veikja
dóminn og draga úr fordæmisgildi
hans. Ónákvæmni gætti einnig í um-
ræðu um 1. grein laga um stjórn
fiskveiða. „Sagt er í dómnum að
svigrúm löggjafans til að takmarka
fískveiðar og ákveða tillögur til út-
hlutunar veiðiheimilda verði að meta
í Ijósi hinnar almennu stefnumörk-
unar í 1. grein laga um stjórn flsk-
veiða. Mér er nær að halda að maður
hefði fengið stóran mínus í prófi í al-
Lífleg skoðanaskipti
áttu sér stað á fundi
sem Samband ungra
sjálfstæðismanna stóð
fyrir í Valhöll í gær um
kvótadóm Hæstaréttar.
mennri lögfræði hjá Sigurði vini
mínum Líndal forðum daga, ef mað-
ur hefði gerst sekur um að setja
fram staðhæfmgu sem þessa,“ sagði
Jón Steinar, og bætti við: „vegna
þess, að almenn lög skerða auðvitað
ekki heimildir löggjafans. Löggjaf-
inn takmarkar ekki heimildir sínar
með lagaákvæðum sem hann setur
sjálfur."
Jón Steinar sagðist telja að lög-
gjafanum hafi verið það lögfræðilega
heimilt á sínum tíma að úthluta afla-
heimildum til ákveðinna aðila, og þar
með hafi ekki verið brotinn einstak-
lingsbundinn réttur annarra aðila,
eins og sumir hefðu viljað túlka dóm-
inn. Jón sagði jafnframt að ályktun
hans af dómi Hæstaréttar væri sú að
dómurinn hefði aðeins ómerkt 5.
grein laganna um stjórn fiskveiða, en
ekki þá sjöundu.
ísland með sérstöðu
meðal Evrópuþjóða
Þorsteinn Pálsson sjávarútvegs-
ráðherra tók undir gagnrýni Jóns
Steinars á dóm Hæstaréttar og benti
á að fremstu lögvísindamenn þjóðar-
innar hefðu komist að ólíkri niður-
stöðu í þeim efnum. „Þetta er býsna
undarlegt með dóm Hæstaréttar
vegna þess að að öðru jöfnu er það
hlutverk dómstólanna að setja niður
deilur, en þessi dómur hefur leitt til
hins gagnstæða, og hann hefur vakið
upp mikla óvissu í landinu," sagði
Þorsteinn.
Þorsteinn sagði að ríkisstjórnin
hefði kosið að túlka dóminn svo að
dómurinn hefði aðeins fellt 5. grein
laganna úr gildi, en ekki 7. grein
þeirra eins og sumir hefðu viljað
túlka hann. Máli sínu til stuðnings
benti hann á sérstöðu Islands meðal
annarra Evrópuþjóða: „í öllum Evr-
ópuríkjum þar sem stundaður er
sjávarútvegur er aðgangur að fiski-
miðum takmarkaður við tiltekna
hópa. Hvergi nokkurs staðar hefur
jafnréttisákvæði stjórnarskrárinnar
verið túlkað með þeim hætti sem hér
liggur fyrir. En þetta er niðurstaða
hæstaréttar sem nauðsynlegt er að
bregðast við,“ sagði Þorsteinn.
Þorsteinn sagði að ef ríkisstjómin
hefði valið að líta svo á, að hin óljósu
ummæli í forsendum dómsins hefðu
fellt 7. grein laga um stjórn fiskveiða
líka úr gildi, eins og talsmenn jafnað-
armanna á Alþingi hefðu haldið
fram, hefði hún staðið frammi fyrir
því að taka veiðiréttinn af öllum
þeim sem hafa hann í dag. Síðan
hefði verið hægt að fara þrjár leiðir:
„í fyrsta lagi að hafa ólympískar
veiðar með heildaraflamarki. Með
því móti hefði sjávarútvegur á ís-
landi ekki lengur verið raunveruleg-
ur þáttur í íslensku efnahagslífi.
Hann hefði orðið fullkomlega óarð-
bær og hér hefði orðið mikil efna-
hagskreppa.
Annar kosturinn er sá að taka
veiðiheimildirnar allai’ og úthluta
þeim til sérhvers Islendings og láta
það svo ráðast hverjir veiða sinn
kvóta og hverjir selja hann á upp-
boði. Þriðji kosturinn er sá að ríkið
taki allar veiðiheimildir til sín og
selji á uppboði. Þetta er sú leið sem
forystumenn jafnaðarmanna hafa
bent á að þeir vilji fara.“ Þorsteinn
gagnrýndi harkalega þessar hug-
myndir og sagðist telja að líklega
myndu þær hafa miklar efnahagsleg-
ar afleiðingar.
„Ætli aðstaða manna sé ekki
býsna mismunandi til að keppa á
uppboðsmarkaði? Og ætli þetta
myndi ekki leiða til þess að þau
byggðarlög sem eru veikust fyrir
myndu hrökkva upp af standinum á
einu augabragði? Eg held að öllum
ætti að vera það ljóst að ef þessi leið
yrði farin yrði tafarlaust hrun í
mörgum sjávarbyggðum hringinn í
kringum landið," sagði Þorsteinn.
Ekki heimilt að lögbinda
mismun
Bryndís Hlöðversdóttir alþingis-
maður sagðist vera ósammála því
mati ríkisstjórnarinnar að dómur-
inn næði aðeins til úthlutunar veiði-
leyfa, heldur teldi hún hann ótví-
rætt ná einnig til úthlutunar veiði-
heimilda. Bryndís sagðist draga
tvær skýrar ályktanir af dómi
hæstaréttar: „I fyi-sta lagi stenst
núverandi kerfi við úthlutun veiði-
heimilda ekki umrætt ákvæði
stjórnarskrárinnar, og í öðru lagi er
ekki heimilt að lögbinda mismunun
á borð við þá sem núverandi fyrir-
komulag gerir ráð fyrir í lögum um
ókomna tíð,“ sagði Bryndís.
Hún gagnrýndi ríkisstjómina fyr-
ir að hafa litið svo á að dómurinn
ómerkti aðeins 5. grein laganna:
„Það er að mínu mati fráleitt að telja
að slíkt yfirklór sé nægilegt til að
koma til móts við gagnrýni Hæsta-
réttar, því eftir sem áður er mismun-
unin enn við lýði á úthlutun veiði-
heimilda. Nú er ríkisstjórninni vissu-
lega vandi á höndum að bjarga því
ófremdarástandi sem lögin um
stjórn fiskveiða hafa að mörgu leyti
skapað, þó að þau vissulega hafi sína
kosti eins og sjávarútvegsráðherra
rakti áðan,“ sagði Bryndís.
Að lokum vísaði hún því á bug að
Hæstiréttur væri að skapa vand-
ræði, heldur væru vandræðin til
komin vegna þeirra ólaga sem lögin
um stjórn fiskveiða væru, varðandi
umræddan þátt.
Sigurður Líndal prófessor á fundi ungra framsóknarmanna um kvótadóm Hæstaréttar
KRISTINN H. Gunnarsson, einn frummæl-
enda, sagði á fundinum, sem fram fór á Kaffi
Reykjavík, að í kjölfar dóms Hæstaréttar yrði
óhjákvæmilegt að takmarka sóknargetu og
stærð fískiskipaflotans með einhverjum hætti.
Kristinn varpaði því fram að ef til vill mætti
ná því takmarki með óbeinum hætti á þann
hátt að leggja gjald á hin almennu veiðileyfi,
verð sem gæti tekið mið af núverandi kostnaði
á úreldingu. Þetta taldi hann að gæti haft þau
áhrif að halda aftur af stærð flotans andspæn-
is þeii-ri stöðu, sem upp er komin í kjölfar
dómsins.
Þá lýsti Kristinn andstöðu sinni við að jafn-
ræðisregla stjórnarskrárinnar yrði túlkuð á
þann hátt að allir væri jafnir að öllu leyti.
Sumir ættu sína hagsmuni undir sjávarútvegi
og kvaðst Kristinn ekki geta fallist á að fólk í
sjávarbyggðum skyldi ekki hafa sömu stöðu
gagnvart nýtingu auðlindarinnar og fólk í öðr-
um byggðum og öðrum atvinnugreinum.
Sigurður Líndal prófessor sagði að margir
hefðu túlkað dóm Hæstaréttar rýmra en efni
stæðu til. „í fyrsta lagi, samkvæmt kröfugerð
og málflutningi aðila, snerist málið um 5.
greinina og það er synjað um leyfi með
skírskotun til hennar. Urslitarökin í dómnum
eru reist á þeirri grein.
Grágás, Jónsbók og almenningar
í öðru lagi, og þar kem ég að grundvaliarat-
riði, sem aldrei hefur verið minnst á í allri
þessari umræðu; þeir sem stundað hafa út-
gerð hafa öðlast atvinnuréttindi, sem einnig
njóta verndar stjómarskrár, sem eignarrétt-
indi, samkvæmt 72. grein stjórnarskrár,"
sagði Sigurður. „Halda menn að einungis
jafnræði og atvinnufrelsi njóti vemdar í
stjórnarskránni?“
Hann sagði að samkvæmt ákvæðum Grá-
gásar og Jónsbókar, nytu þeir forgangs um-
fram aðra menn, sem nýtt hafa almenningana
umhverfis landið. „Þessum stjómarskrár-
vörðu réttindum hagga engar yfirlýsingar um
sameign þjóðarinnar né heldur fyrirmæli um
að úthlutun veiðiheimildir myndi ekki eignar-
rétt eða óafturkallanlegt forræði einstakra
Ákvæði um sameign
fiskistofnanna
merkingarlaust
Fjörlegar umræður urðu á fundi á vegum ungra
framsóknarmanna í Reykjavík í gær um kvótadóm
Hæstaréttar og afleiðingar hans.
aðila yfir eignarheimildum," sagði Sigurður.
Hann sagði að upphrópanir um gjafakvóta
með löggjöfinni stæðust ekki. „Með lögunum
um stjórn fískveiða var enginn eignarréttur
myndaður. Atvinnuréttindi, sem þegar voru
fyrir hendi og stjórnarskráin verndaði, voru
skilgreind og ákveðin. Það er allt og sumt.“
í framhaldi ræddi hann um þá spurningu
hvort fiskimiðin væru ekki sameign þjóðar-
innar, samkvæmt 1. grein laga um stjóm fisk-
veiða nr. 38/1990. „Því er til að svara að þessi
orð hafa enga merkingu í eignarréttarlegum
skilningi. Þjóðin hefur engar þær heimildir,
sem eignarrétti fylgja samkvæmt löggjöf okk-
ar og lagahefð; nýtur engrar stöðu sameig-
enda. Ætti ég kannski að fara upp í ráðuneyti
og heimta slit á sameign? Á þá að bjóða fiski-
miðin upp?“ sagði Sigurður.
Þriðji frummælandinn, Halldór Ásgrímsson
utanríldsráðheiTa, sagði að margt í dóminum
kæmi á óvart. „Það er ekkert við því að segja;
við sem störfum á löggjafarsamkomu þjóðar-
innar verðum að aðlaga okkur þessum dómi
og reyna að ráða í það hvaða viðbrögð eigi að
vera við honum.“
FRUMMÆLENDUR á fundi ungra fram-
sóknarmanna. Kristinn H. Gunnarsson al-
þingismaður, Sigurður Líndal prófessor
og Halldór Ásgrímsson utanríkisráðherra.
Hann sagði að ráða mætti af dóminum að
heimilt væri að takmarka fjölda fiskiskipa
með öðrum hætti en gert hefur verið í lögum
um stjórn fiskveiða. „Þá erum við í vanda,
vegna þess að við sjáum enga aðra skynsam-
lega leið til að takmarka þennan fjölda,“ sagði
Halldór.
Halldór sagði að dómurinn vekti óvissu um
að hvaða marki löggjafinn gæti metið al-
mannaheill og sagði að það hefði vakið spurn-
ingar hjá sér að dómurinn segði að stefndi
hefði ekki sýnt fram á að aðrar leiðir væru
ekki færar til að ná því lögmæta markmiði að
vernda fiskistofna við Island. Að vísu væri
óljóst við hvei’n væri talað en ef Alþingi Is-
lendinga tæki þetta til sín væri ljóst að þar
hefðu menn undanfarin ár reynt að meta
hvaða aðrar leiðir væru færar; gert ýmsar til-
raunir en komist að því að aðrar leiðir væru
ekki færar.
Aldrei dottið í hug að
breyta jafnræðisreglu
Halldór sagði að snúið hefði verið út úr
ummælum sínum um hugsanlegar stjórnar-
skrárbreytingar á þann hátt að hann hefði
hug á að breyta jafnræðisreglu stjórnar-
skrár vegna dómsins. „Ég hef aldrei látið
mér detta það í hug,“ sagði hann. „En ég sé
hins vegar þörf á því, ef ætti að túlka þennan
dóm víðan, að koma á einhverri meiri vissu
um hvað löggjafinn megi gera og megi ekki
gera. Það hefur hingað til verið talið að lög-
gjafinn hafi allfrjálsar hendur um að vernda
atvinnuréttindi manna og að hann ætti að
taka tillit til hagrænna sjónarmiða í ákvörð-
unum sínum. Því kunni að vera nauðsynlegt,
ef menn vilja túlka dóminn eins víðan og
margir hafa viljað, að koma á meiri vissu í
stjórnarskrá. En maður hlýtur að spyrja þá
sem vilja túlka þennan dóm þannig að hann
gildi jafnframt um 7. grein: hver eiga þá að
vera viðbrögðin?“
Hann sagði að þá væru þrír möguleikar í
stöðunni og nauðsynlegt að þeir, sem vilja
túlka dóminn vítt, segi skoðun sína á því hvort
þeir vilji heldur gefa allar veiðar frjálsar,
b.jóða aflaheimildir á frjálsum markaði, eða
úthluta aflaheimildum til hvers og eins Is-
lendings. „Það vita allir, sem þekkja til, að ef
einhver þessara leiða væri farin myndi blasa
við mikil upplausn í þessu samfélagi."