Morgunblaðið - 02.03.1999, Blaðsíða 35
34 ÞRIÐJUDAGUR 2. MARZ 1999
MORGUNBLAÐIÐ
MORGUNBLAÐIÐ
ÞRIÐJUDAGUR 2. MARZ 1999 35
STOFNAÐ 1913
UTGEFANDI
FRAMKVÆMDASTJÓRI
RITSTJÓRAR
Árvakui' hf., Reykjavík.
Hallgrímur B. Geirsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
STETTSKIPT BORG
ISLENDINGAR hafa löngum talið sig búa í stéttlausu þjóðfé-
lagi; hér hefur ekki verið neinn aðall og hér hefur tekjuskipt-
ing verið tiltölulega jöfn miðað við það sem gerist í mörgum öðr-
um vestrænum þjóðfélögum. Niðurstöður rannsóknar á sam-
bandinu milli menntunarstigs íbúa í skólahverfum Reykjavíkur
og meðaltals einkunna á samræmdum prófum í tíunda bekk
grunnskóla sýna hins vegar að stéttaskipting bundin menntun
og búsetu er að verða til í höfuðborginni. Rannsóknin sýndi að í
hverfum þar sem hlutfall háskólamenntaðra er hátt eru meðal-
einkunnir í skólum hærri en í hverfum þar sem hlutfallið er lágt.
Og af rannsókninni má ráða að íbúar safnist eða raðist að
nokkru leyti í hverfi eftir því hver menntunarlegur bakgrunnur
þeirra er.
Þessar niðurstöður koma kannski ekki á óvart en þær vekja
óneitanlega ýmsar vangaveltur. Eins og fram hefur komið er
ekkert hægt að álykta um það hvort innra starf í einstökum
skólum er betra en í öðrum út frá þessum niðurstöðum. Enn-
fremur má ljóst vera, að fræðsluyfirvöld geta lítið gert í stétta-
skiptingu milli borgarhverfa, eins og hefur verið bent á. Hins
vegar er það einnig ljóst að fræðsluyfirvöld verða að bregðast
við þessum niðurstöðum; skólarnir geta ekki sagt að þetta séu
hlutir sem þeir ráði ekki við og því sé þetta ekki á þeirra
ábyrgð. Þeir skólar sem koma illa út verða að laga sig betur að
aðstæðum og gera allt sem í þeirra valdi stendur til þess að
skila betur undirbúnum nemendum í próf. Það er þeirra hlut-
verk, þeirra skylda.
Jafnframt vekja þessar niðurstöður spurningar um það
hvernig staðið hafi verið að skipulagningu hverfa hér í borginni.
Augljóst er að íbúar skipa sér að nokkru leyti í hverfi eftir
menntun eða þjóðfélagsstöðu en í borginni eru líka stór blönduð
hverfi, ef svo má kalla. Til þess að forðast stéttaskiptingu og
ýmsa háskalega fylgifiska hennar hlýtur að vera æskilegt að
stefna að því að auka slíka blöndun í hverfum borgarinnar.
UMSKIPTI í NÍGERÍU
ÞRATT fyrir að Olusegun Obasanjo hafi í gær verið lýstur
sigurvegari forsetakosninganna í Nígeríu um helgina er
þegar farið að deila um framkvæmd þeirra og réttmæti sigurs-
ins. Mótframbjóðandi hans Olu Falae segir það farsakennt
hvernig staðið var að kosningunum og hefur lýst því yfir að
Obasanjo hafi ekki sigrað á heiðarlegan hátt. Jimmy Carter,
fyrrverandi Bandaríkjaforseti, sem fer fyrir liði alþjóðlegra eft-
irlitsmanna, segir eftirlitsmennina víða hafa orðið vitni að gagn-
rýnisverðum vinnubrögðum og ósamræmi á milli greiddra at-
kvæða og talna um greidd atkvæði. Evrópskir eftirlitsmenn
hafa þó tekið fram að þrátt fyrir að margt misjafnt hafi greini-
lega farið fram hafí það ekki haft áhrif á niðurstöður kosning-
anna.
Þetta varpar þó óneitanlega skugga á kosningarnar sem
vissulega marka tímamót í sögu Nígeríu. Herinn hefur farið
með stjórn í landinu lungann úr þeim tíma sem liðinn er frá því
landið fékk sjálfstæði frá nýlenduherrum sínum árið 1960. Níg-
eríuher hefur verið tregur til að láta völd sín af hendi og
Obasanjo, sem var yfir herstjórninni á árunum 1976-1979, var
raunar fram að þessu eini herstjórinn sem sjálfviljugur hafði
gefið völdin eftir og boðað til kosninga. Þrívegis, árin 1966, 1983
og 1993, hefur herinn hins vegar gripið völdin í landinu og kom-
ið á herstjórn á ný. Eftir skyndilegt fráfall Sani Abacha her-
stjóra í júní í fyrra hafa hlutirnir hins vegar gengið hratt fyrir
sig. Arftaki hans, Abdusalami Abubakar, breytti þegar um
stefnu, sleppti pólitískum föngum lausum og boðaði fljótlega til
frjálsra kosninga.
Margir hafa þó óttast að herinn hafi ekki í hyggju að hætta
alfarið afskiptum af stjórnmálum landsins en að sama skapi var
Obasanjo af flestum talinn sá maður sem líklegastur væri til að
fá að stjórna óáreittur án afskipta hersins. Flestum er enn ofar-
lega í minni hvernig herinn kom í veg fyrir að Moshood Abiola
tæki við völdum eftir kosningar árið 1993, sem fullvíst er talið
að hann hafi sigrað í.
Obasanjo hefur notið virðingar jafnt heima fyrir sem á al-
þjóðavettvangi og er talinn með hæfustu stjórnmálamönnum Níg-
eríu. Sterk tengsl hans við herinn eru hins vegar tvíbent vopn.
Annars vegar ætti það, líkt og áður sagði, að tryggja að herinn
sætti sig við stjórn hans. Hins vegar verður ekki litið fram hjá
þeirri staðreynd að herinn er rót flestra vandamála, sem Níger-
ía á við að etja. Nígería ætti undir eðlilegum kringumstæðum að
vera með auðugustu ríkjum Afríku vegna olíuauðs síns. Þeim
auði hefur hins vegar verið sóað að verulegu leyti með óstjórn
og spillingu. Þrátt fyrir að vera sjötti mesti olíuframleiðandi
heims eiga óbreyttir Nígeríubúar í erfiðleikum með að fá elds-
neyti á bifreiðar sínar. Obasanjos, sem segist ætla að gera Níg-
eríu að „mikilfenglegu" ríki á ný, bíður erfitt verkefni. Hann
verður að reisa við efnahag landsins og koma í veg fyrir að deil-
ur þjóðflokka leiði til átaka. Það er ekki öfundsvert verkefni og
óheppilegt að kosningarnar, sem veita honum umboð til að
takast á við þessi verkefni, skuli ekki vera óumdeildar.
Hátíðarstemmning; við setningu hundraðasta Búnaðarþings
Nauðsynlegt
að skapa ný
störf á lands-
byggðinni
Hátíðarbragur var á setningu Búnaðar-
þings í Súlnasal á Hótel Sögu um helgina
enda jafnframt sérstök dagskrá í tilefni
af aldarafmæli þingsins, með kórsöng,
sýningu og hátíðarræðu. Geir Svansson
fylgdist með dagskránni.
Morgunblaðið/Árni Sæberg
ÁBÚENDUR tveggja býla fengu viðurkenningu fyrir árangursrík störf í þágu íslensks landbúnaðar. Frá vinstri:
Jón Guðmundsson og Málfríður Bjarnadóttir að Reykjuin í Mosfellssveit, Sigurgeir Hreinsson og Bylgja Bjarna-
dóttir að Hríshóli í Eyjaíjarðarsveit og Guðmundur Bjarnason landbúnaðarráðherra.
BÆNDUR hljóta að spyrja
hvað valdi því að vinna bú-
vöruframleiðandans sé
verðlögð svo miklu lægra en
vinna annarra þjóðfélagsþegna,"
sagði Ari Teitsson, formaður Bænda-
samtaka Islands, meðal annars í
ávarpi sínu við setningu búnaðar-
þings á sunnudag. Formaðurinn
gerði m.a. tekjur bænda að umtals-
efni og sagði nauðsynlegt að skapa ný
og arðbær störf á landsbyggðinni ef
ná ætti markmiðum um breytta
byggðaþróun.
Margt var á dagskrá við setningu
Búnaðarþings og að loknum söng
Karlakórs Bólstaðarhlíðarhrepps
bauð Ari Teitsson forseta, þing-
menn og gesti velkomna og setti
þingið. I upphafi ræðu sinnar minnt-
ist formaðurinn fyrrverandi þing-
fulltrúa sem látist höfðu á liðnu ári,
þeirra Stefáns Valgeirssonar, Sig-
urðar Elíassonar, Þorsteins Jónas-
sonar, Teits Björnssonar og Ingvars
Guðjónssonar.
I ræðu sinni sagði hann frá fyrstu
Búnaðarþingunum en það fyrsta var
haldið 7. júlí 1899. Fram kom að því
hafi um 80% þjóðarinnar búið í sveit-
um og stundað búskap, ásamt útræði,
nú búi hins vegar um 8% þjóðarinnar
í dreifbýli og innan við 5% stundi bú-
skap.
Formaðurinn fjallaði um búferla-
flutninga af landsbyggðinni, ástæður
og leiðir til að stemma stigu við þeim.
Orsakir fækkunar í sveitum rakti
hann til skorts á tekjumöguleikum og
félagslegri þjónustu. Ný arðbær störf
verði að koma til. I þessu sambandi
greindi hann frá nýjum samningi sem
Bændasamtökin og ríkisvaldið vinna
nú að en í honum er m.a. lögð áhersla
á ýmis verkefni varðandi nýbreytni
og þróun landbúnaðarins.
Aukin þekking lykill að
framgangi í landbúnaði
Benti formaðurinn m.a. á að sveit-
arfélög hljóti að taka þátt í umræð-
unni um landbúnaðarmál með aukn-
um þunga. Aukin þekking sé lykill-
inn að framgangi landbúnaðar í
landinu svo og „sátt við samfélags-
heildina". Vísaði hann til þess að
bændur hafi „sem vörslumenn lands-
ins haft forgöngu um uppgræðslu
landsins".
Ari Teitsson sagði að fækkun og
stækkun fyrirtækja á matvælamark-
aði kallaði á viðbrögð búvörufram-
leiðenda. Bændur í nági'annalöndum
hefðu brugðist við með því að fylkja
sér um framleiðendafélög um vinnslu
búvara. Hann sagði að samvinna
framleiðenda hérlendis og áhrif
þeirra í afurðasölu hljóta að verða
með mikilvægustu viðfangsefnum
búnaðarsamtaka héraðanna á kom-
andi árum. Hann sagði bændur víða
erlendis hafa reynt að nýta sér hag-
kvæmni stærðarinnar og stækkað bú
sín til að auka sem mest framleiðsl-
una, m.a. til útflutnings. Þá væri beitt
hvers kyns tækni og hjálparefnum,
sumum óhollum umhverfinu. Það
hefði skapað umhverfisvandamál við
að ráðstafa úrgangi frá búum. Sagði
Ari að hér væri á ferð vítahringur eða
tímasprengja sem fyrr eða síðar
springi með smáum eða stórum hvell-
um og nefndi að Evrópusambandið
hefði við mótun nýrrar landbúnaðar-
stefnu lagt til að umhverfismálum
verði gert verulega hærra undir höfði
en áður. Hann sagði íslenskan land-
búnað vera hluta af alþjóðlegum
landbúnaði, viðskipti og verð á heims-
markaði hefði víðtæk áhrif á búrekst-
ur á íslandi.
Taktu sjálfur
fyrsta skrefið
Formaðurinn lofaði þá sátt og vin-
samlegu samskipti sem bændur ættu
við ríki og þakkaði Guðmundi Bjarna-
syni landbúnaðarráðherra, sem nú
fer til annarra starfa, gott samtarf.
Formaðurinn endaði ræðu sína á
„dönsku“ heilræði, „taktu sjálfur
fyrsta skrefið“ og sagði að „ekkert
nema eigin frumkvæði og kraftur
getur flutt okkur fram á veginn".
Guðmundur Bjarnason landbúnað-
arráðherra ávarpaði því næst þingið.
Hann benti á að Búnaðarþing væri
elst þeirra landsþinga sem vinna að
framfaramálum og bættum kjörum
stétta. Landbúnaðarráðherra fjallaði
um framfaravilja og bjartsýni sem
hefði ávallt einkennt Búnaðarfélög og
þá virðingu sem Búnaðarþing hefði
áunnið sér í upphafi og „haldið henni
æ síðan“.
Jón Helgason, fyrrum landbúnað-
arráðherra, ávarpaði þingið fyrir
hönd íyri-verandi búnaðarþingsfull-
tnla, sem voru gestir á þinginu. Hann
lagði áherslu á að þörfín fyrir að
halda starfi Búnaðarfélagsins áfram
væri enn brýn og mikilvægt að leið-
beiningarþjónustan, sem hafi verið
starfssvið Búnaðarfélagsins frá upp-
hafi, verði öflug áfram.
Að lokinni ræðu Jóns steig Ari
Teitsson í pontu og frestaði fundi
Búnaðarþings fi-am til mánudags-
morguns en opnaði jafnframt hátíð-
ardagski-á í tilefni aldarafmælisins.
Karlakór Bólstaðarhlíðarhrepps und-
ir stjórn Sveins Árnasonar flutti þrjú
lög en að því loknu flutti Matthías Jo-
hannessen skáld og ritstjóri hátíðar-
ræðu.
Matthías kom víða við í ræðu sinni
sem fjallaði m.a um geymd ai-fleifðar-
innar frá öndverðu til okkar daga og
þær ályktanir sem við getum dregið
af reynslu okkar.
Eftir ræðu Matthíasar lék Tríó
Ólafs Stephensen léttan djass á með-
an fram fór glæsisýning á íslenskum
loðfeldum frá Eggerti feldskera. Síð-
asta atriði hátíðardagskrár var síðan
veiting landbúnaðarverðlauna 1999.
Þau voru nú veitt í þriðja sinn en
Guðmundur Bjarnason landbúnaðar-
ráðherra kom þeim á fyrir tveimur
árum.
Myndarskapur
í búskap
Fyrir valinu að þessu sinni urðu
ung hjón, þau Bylgja Sveinbjörns-
dóttir og Sigurgeir Hreinsson, sem
reka hefðbundinn, blandaðan búskap
á Hríshóli í Eyjafirði, og hjónin Mál-
fríður Bjarnadóttir og Jón M. Guð-
mundsson sem eru með alifuglarækt
á Reykjum í Mosfellssveit.
Þau fyrrnefndu fengu verðlaunin
fyrir „myndarskap í búskap, frum-
kvæði á fleiri sviðum og farsæla fé-
lagsmálaþátttöku". Hjónunum á
Reykjum voru veitt verðlaunin,
m.a. fyrir að hafa „búið um langt
skeið myndarlegum frumherjabú-
skap“ og fyrir foringjastörf Jóns „í
félagsmálum nýrrar og vaxandi bú-
greinar".
Kynnir þingfundar og hátíðardag-
skrár, Sigurgeir Þorgeirsson, las að
lokum ljóð, þakkaði öllum komuna og
sleit samkundunni.
Góð stemmning ríkti í lok dag-
skrár og gerður var góður rómur að
því sem fram hafði farið. Aðspurður
lýsti Jón Helgason fyrrum landbún-
aðarráðherra ánægju sinni. „Þetta
var mjög skemmtilegt og sannarlega
afmælishátíð. Það er auðvitað aug-
ljóst að mörg verkefni og mikilvæg
bíða þingsins. Þar af leiðandi er
brýnt að taka vel á málum. En mér
fannst formaðurinn gefa tóninn í
sinni ræðu, að það verði gert. Ég er
því bjartsýnn á að þingið muni skila
góðum árangri."
HELGI Áss Grétarsson stórmeistari er aðeins 22 ára að aldri en hefur náð góðum árangri á alþjóðlegum stórmótum.
I mikilli sókn að undan-
förnu en hyggst
hætta innan tveggja ára
Helgi Áss Grétarsson stórmeistari hefur
verið í mikilli sókn sem skákmaður að
undanförnu og náð góðum árangri á alþjóð-
7 ———
legum mótum. I viðtali Helga Þorsteins-
sonar við Helga Ás kemur þó fram að
hann hefur ekki trú á að skákin verði
hans lifíbrauð í framtíðinni.
HELGI Áss, sem náð hefur
mjög góðum árangri á al-
þjóðlegum mótum að und-
anförnu, segist að öllum
líkindum munu hætta atvinnu-
mennsku í skák innan næstu tveggja
ára.
Helgi varð heimsmeistari skák-
manna tuttugu ára og yngri árið 1994
og um leið stórmeistari og atvinnu-
maður í skák. Hann er nú 22 ára að
aldri og segist ekki hafa unnið neina
aðra vinnu síðan hann var fimmtán
ára.
Á undanfórnum vikum hefur hann
náð góðum árangri á tveimur alþjóð-
legum mótum. Hann varð annar á
sterku skákmóti á Bermúda þar sem
franska undrabarnið Etienne Bacrot
vann sigur, og í 4.-10. sæti á einu
sterkasta opna skákmóti heims í Ca-
pelle la Grande í Frakklandi. Þar
sigraði Norðmaðurinn Simen Ag-
destein en þátttakendur voru 617, þar
af á annað hundrað stórmeistara.
„Ég kom frá Bermúda til Prag á
miðvikudegi, eftir tólf tíma ferðalag,
og fór á föstudagsmorgni til Frakk-
lands. Ég var því alveg uppgefínn
þannig að það var mjög ánægjulegt
hversu vel gekk,“ segir Helgi.
Þessi árangur dugar þó ekki til
þess að Helgi sjái fyrir sér að starfa
eingöngu að skákíþróttinni í framtíð-
inni. „Eg geri ráð fyrir að ég fari í há-
skóla eftir eitt eða tvö ár, og þá hugsa
ég að ég láti af atvinnumennsku, ef
ekkert annað kemur til,“ segir Helgi.
Afkoma atvinnumamia
í skák hefur versnað
Það eru meðal annars fjárhagsá-
stæður sem ráða því að Helgi hefur
tekið þessa ákvörðun. „Stórmeistarar
í skák fá að vísu laun frá ríkinu en
kjörin á alþjóðavettvangi eru frekar
bág. Menn þurfa að vera ansi sterkir
til að eitthvert vit sé í þessu. Það hef-
ur reyndar gengið ágætlega hjá mér
upp á síðkastið. Þegar ég hef ferðast
á milli landa hef ég því ekki komið út í
mínus, en það er ekkert allt of al-
gengt. Kjör skákmanna eru fremur
slæm, enda hefur það sýnt sig hér á
landi. Fjárhagsafkoman er ein aðalá-
stæða þess að Jón L. Árnason, Mar-
geir Pétursson og Jóhann Hjartarson
hættu í atvinnumennskunni."
Helgi segir að skáklistinni vegni
vel á Islandi en staða atvinnumanna
hafi versnað. „Eftir fall Berlínar-
múrsins og járntjaldsins hafa fjár-
hagslegar aðstæður vestrænna skák-
manna breyst gríðarlega. Skákmenn
frá fyrrverandi lýðveldum Sovétríkj-
anna eru mjög margir og yfirleitt
sterkari en vestrænii- skákmenn.
Lífskjörin þar eru mun lakari en hjá
okkur. Þeir sætta sig því við mun lak-
ari kjör en vestrænir skákmenn.
Skipuleggjendur skákmóta sjá sér
hag í því að lækka kostnað og bjóða
nánast ekkert fjárhagslega. Þúsunda
marka verðlaunafé er til dæmis mikill
peningur í Rússlandi en á íslandi
nánast ekki neitt.“
Helgi segir að núverandi aðstæður
séu eins konar afturhvarf til þess
tíma sem var fyrir heimsmeistaraein-
vígi Spasskys og Fischers 1972. „Áð-
ur en Fischer kom til skjalanna sem
heimsmeistari voru öll verðlaun mjög
lág og það var mjög erfitt að lifa ein-
göngu á þvi að vera skákmaður.
Menn voru því yfirleitt menntaðir í
einhverju öðru. Fischer vakti gríðar-
lega athygli og það varð unnt að
markaðssetja skákina sem eins konar
pólitískt stríð milli risaveldanna.
Mótshaldarar í Vestur-Evrópu voru
áhugasamir um að sjá hvernig vest-
rænir skákmenn stæðu sig gegn Sov-
étmönnum. Á þeim tíma var aðeins
takmarkaður fjöldi Sovétmanna sem
fékk að fara til Vestur-Evrópu.“
Helgi segir að ekki sé útilokað að
ástandið lagist eftir nokkur ár, en
skáklistin á íslandi geti vel þrifist
þrátt fyrir þessar aðstæður. Hann
segir að þótt honum sjálfum sýnist
skynsamlegast að hætta séu aðrir
sem vilji halda áfram, til dæmis
Hannes Hlífar Stefánsson, Þröstur
Olafsson og Helgi Olafsson.
Ekki gott starf
fyrir fjölskyldumenn
Helgi segist meðal annars hafa haft
það í huga að erfitt sé fyrir atvinnu-
menn í skák að lifa eðlilegu fjöl-
skyldulifi vegna tíðra fjarvista. „Þess-
ir þrír stórmeistarar sem hafa hætt,
Jón L., Margeir og Jóhann, eiga allir
konu og börn. Það er geysilega erfitt
fyrir fjölskyldumenn að vera í atvinnu
sem er þannig að þeir þurfa að ferð-
ast mikið og leggja að auki lítið til
búsins. Til lengdar er því varasamt að
hafa eingöngu skákina að lifibrauði,
ekki nema maður sé þeim mun betri.
Ég held að ég sé ekki í það miklum
heimsklassa að ég geti staðið í þessu.“
Helgi hefur á síðastliðnum mánuð-
um flakkað milli landa en hefur þó
undanfarið haft aðalaðsetur í Prag í
Tékklandi, en þaðan segir hann gott
að komast á skákmótin. I Prag býr
einnig unnusta hans, Lenka
Ptaeníkova, sem er reyndar sterk
skákkona og hefur verið í ólympíuliði
heimalands síns.
Helgi segist ekki hafa tekið neina
ákvörðun um hvar hann ætli að búa
næsta árið, erfitt sé fyrir hann að
gera áætlanir lengra en þrjá mánuði
fram í tímann.
Islandsmeistari í atskák
Helgi hefur verið á íslandi í rúma
viku og meðal annars tekið þátt í ís-
landsmeistaramóti í atskák þar sem
hann vann sigur eftir bráðabana í úr-
slitaeinvígi gegn Jóhanni Hjartar-
syni. „Þetta var mjög ánægjulegur
sigur, þetta er í fyrsta sinn sem ég
næ þessum titli. Ég hef ansi oft tekið
þátt í þessu áður en yfirleitt staðið
mig illa,“ segir Helgi.
Hann tekur þátt í deildakeppni
Skáksambands Islands, sem haldin
verður um næstu helgi. „Eftir það
geri ég ráð fyrir að ég fari til Tékk-
lands og tefli þar fyrir skákklúbb. Um
20. mars fer ég sennilega til Svíþjóðar
til að tefla þar fyrir skákklúbb sem ég
er í. Svo kem ég sennilega aftur til
landsins fyrir 27. mars þegar forráða-
menn veitingahússins Grandrokks
ætla að halda skákmót með öllum ís-
lensku stórmeisturunum. Það verður
mjög sögulegur atburður, ef allt
gengur upp.“