Morgunblaðið - 04.03.1999, Page 30

30 FIMMTUDAGUR 4. MARZ 1999
MORGUNBLAÐIÐ
LISTIR
Hver nóta er
eins og perla
Edda Erlendsdóttir píanóleikari brá sér
heim frá París til þess að leika píanó-
konsert nr. 27 K 595 eftir Mozart á tónleik-
---------------------------y,---------------
um Sinfóníuhljómsveitar Islands í kvöld.
Margrét Sveinbjörnsdóttir hitti Eddu að
lokinni æfíngu í Háskólabíói og fékk að
heyra undan og ofan af konsertinum og
fjölbreyttum verkefnum einleikarans.
EG VILDI spila Mozart-
konsert en var reyndar
upphaflega með annan í
huga. Núna er ég mjög
þakklát þeim hjá Sinfóníunni, sem
lögðu til að ég spilaði þennan,“ segir
Edda þegar hún er spurð um verk-
efni kvöldsins, síðasta píanókonsert
tónskáldsins, sem frumflutti hann
reyndar í eigin persónu á veitinga-
húsi í Vínarborg í marsmánuði 1791.
Það voru jafnframt síðustu tónleikar
Mozarts á píanóið.
„Mér fannst einhvern veginn að
ég væri ekki orðin alveg nógu gömul
til þess að spila þennan konsert, en
ég vona það nú samt. Þetta er mjög
þroskað verk, þó að Mozart hafí ekki
verið nema tæplega 35 ára þegar
hann samdi það. Mér finnst hann
vera búinn að sameina alla sína
hæfileika í þessu verki. Þetta er líka
eitt af hans allra síðustu verkum,
samið síðasta árið sem hann lifði.
Það er svo margt í bréfum hans sem
bendir til þess að hann hafí fundið
fyrir því að dauðinn væri að nálgast,
og það er líka greinilegt í þessu
verki, hann er orðinn svo innilega
sáttur við sjálfan sig og lífíð,“ segir
hún.
„Það er mikil birta yfir þessu
verki, það eru kannski ekki svo
margar nótur, en hver nóta fínnst
mér vera eins og perla. Þessi
konsert er ekki eins hlaðinn og
konsertarnir sem hann skrifaði áð-
ur, þeir voru meiri virtúósaverk og
stærri, en þama er hann kominn inn
á aðra braut. Hann þarf ekki lengur
að nota svo mörg orð. Einfaldleikinn
er gegnumgangandi í öllum köflun-
um, syngjandi, og líka í raun og veru
léttleiki. Hann er sáttur, maður
fínnur ekki fyrir hugarangri hans
lengur, en um leið er þetta alvarlegt
verk,“ segir Edda.
Hún segist hafa fengist töluvert
við að spila verk frá þessum tíma.
„Þetta er tímabil sem ég á auðvelt
með að nálgast,“ segir hún og heldur
áfram: „Eg hef til dæmis spilað Ha-
ydn og Carl Philipp Emanuel Bach,
en sá síðarnefndi er talinn hafa haft
mikil áhrif á þá félaga Mozart og
Haydn. Ég spilaði t.d. verk eftir
Carl Philipp Emanuel Bach inn á
geisladisk fyrir einum átta árum og
vonandi verður næsti einleiksdiskur-
inn minn með verkum eftir Haydn.“
Kennir í næsta húsi
við höllina
Edda er búsett í París og gegnir
nú prófessorsstöðu við tónlistarskól-
ann í Versölum. Þar hefur hún verið
síðan 1996. „Ég kenni í næsta húsi
við höllina," segir hún. Aður kenndi
hún í Lyon í 11 ár. ,Annars eru verk-
efnin mjög fjölbreytt og ég vil gjarn-
an hafa það þannig. Ég geri mikið af
því að spila kammermúsík og er
alltaf öðru hverju með einleikstón-
leika. Ég verð t.d. með einleikstón-
leika í París í júní, á árlegri listahátíð
í Sorbonne-háskólanum, þar sem að
þessu sinni verður eingöngu leikin
norræn píanótónlist. Þar verð ég með
þrjú íslensk verk; eftir Jón Leifs,
Sveinbjöm Sveinbjömsson og Pál ís-
ólfsson. Svo spila ég á tónlistarhátíð í
Frakklandi í maí.
í vor kem ég heim og tek þátt í
tónlistarhátíðinni Bjartar sumarnæt-
ur í Hveragerði og svo er ég auðvitað
á kafi í að undirbúa og setja saman
efnisskrá íyrir mína eigin kammer-
tónlistarhátíð sem verður á Kirkju-
bæjarklaustri 13.-15. ágúst. Mér
finnst líka afskaplega gaman að spila
EDDA Erlendsdóttir lítur sem snöggvast upp frá hljóðfærinu.
Morgunblaðið/Golli
með söngvurum, ég mun t.d. spila
með Signýju Sæmundsdóttur í
Hveragerði í sumar og með Sólrúnu
Bragadóttur á Klaustri. Svo er ég ný-
búin að taka upp geisladisk með
Ólöfu Kolbrúnu Harðardóttur með
íslenskum einsöngslögum, en hann
kemur út í ágúst.
Þátttakendur í hátíðinni á Kirkju-
bæjarklaustri í ágúst era, auk Eddu,
Sólrún Bragadóttir sópransöngkona,
Gerrit Schuil píanóleikari, Guðni
Franzson klarinettuleikari, fiðluleik-
ararnir Sigrún og Sigurlaug Eðvalds-
dætur, Helga Þórarinsdóttir víólu-
leikari og belgíski sellóleikarinn Luc
Toten. Hátíðin er nú haldin í níunda
sinn og skipar orðið fastan sess í tón-
listarlífí sumarsins. Edda fagnar
mjög þeirri grósku sem orðin er í
tónlistarhátíðum hér á landi. „Aheyr-
endahópurinn breikkar og það sem
mér fínnst sérstaklega mikilvægt er
að þetta er atvinnuskapandi fyrir
tónlistarmenn yfir sumartímann, sem
Sinfóníur kenndar við
París og Skotland
Á EFNISSKRÁ tónleika Sinfóníu-
hljómsveitarinnar í kvöld eru, auk
píanókonsertsins, sinfónía nr. 31 K
297 eftir Mozart, sem einnig hefur
verið nefnd Parísarsinfónían, og
sinfónía nr. 3 í a-moll eftir
Mendelssohn, einnig nefnd Skoska
sinfónían.
I tónleikaskrá segir að vart sé
hægrt að hugsa sér tvö tónskáld
sem hafi átt ólíkari ævi en þá Moz-
art og Mendelssohn, þó að báðir
hafi þeir verið undrabörn á tóniist-
arsviðinu. Ævi Mozarts hafi verið
stormasöm og oft þyrnum stráð en
Mendelssohn hafi aíla tíð verið
lukkunnar pamffll; virtur, vinsæll
og sterkefnaður.
Parísarsinfóníuna skrifaði Moz-
art eins og nafnið gefur til kynna á
Parísarárum si'num 1777-1778.
Hún er í þremur köflum. Sá fyrsti,
Allegro assai, er hraður og (jör-
legur og greinilega saminn undir
áhrifum frá Mannheim. Annar
kafiinn, Andante, er frekar hægur
og angurvær. Sinfóman er óvenju-
leg að því leyti að í hana vantar
hefðbundinn menúett. Orstuttur
lokakafiinn, Allegro, er glaðlegur
og tilþrifamikill og þar nýtur
strengjasveitin sín í ríkum mæli.
Mozart samdi fáein verk í París
á þessu tímabili en aðeins eitt
þeirra jók á hróður hans hjá París-
araðlinum, sinfónían K 297, sem
frumflutt var 18. júní 1778. í tón-
Ieikaskránni segir að fiutningur
þessa verks hafi sennilega verið
það eina jákvæða sem fyrir tón-
skáldið kom meðan á Parísardvöl-
inni stóð en í bréfi til föður síns
skrifaði hann um sinfóm'una:
„... hún mun vafalaust falla þeim
örfáu greindu Frökkum sem hana
heyra í geð og jafnvel hálfvitarnir
munu finna þar eitthvað við sitt
hæfi.“
Gönguferð um skosku hálöndin
Sinfóm'a nr. 3 í a-moll eftir
Mendelssohn, sem einnig hefur ver-
ið nefnd Skoska sinfónían, er síð-
asta sinfónía tónskáldsins, sem lauk
við að skrifa hana árið 1842. Um
verkið segir m.a. í tónleikaskrá:
„Sumarið 1829 kom Mendelssohn í
fyrsta sinn til Bretlandseyja. Ferð-
inni lauk með gönguferð um
skosku hálöndin. Hann heimsótti
Sir Walter Scott, fór til Invemess,
Perth, loch Lomond og skoðaði
hafa þá jafnvel meii'a næði til þess að
æfa kammertónlist," segir hún.
Eins og sjá má af ofantöldu þarf
Edda Erlendsdóttir síst að kvíða
verkefnaleysi og enn síður tilbreyt-
ingaleysi. Eitt er þó enn ótalið, sem
hún grípur í inn á milli annarra verk-
efna. „Mér til upplyftingar er ég svo
að spila tangó - með því móti fæ ég
súrefni," segir hún.
meðal annars rústir kapellu Maríu
Stuart. Sú upplifun varð kveikjan
að hátíðlegu upphafsstefi fyrsta
kafia (Allegro con moto - Állegro
un poco agitato - Assai animato).
Aðalstef kaflans byrjar hljóðlega
og er náskylt upphafsstefinu en
þriðja stefið birtist svo fljótlega.
Niðurlag kaflans er viðamikið og
stormasamt. Það er líkt og vindur-
inn gnauði um rústir kapellunnar
og endar kaflinn óvænt á upphafs-
stefinu. Stuttur annar kaflinn (Vi-
vace non troppo) er leifturhratt og
hugvitssamlegt skersó. Klarínettan
kynnir þar aðalstefið sem er ef til
vill það í verkinu sem helst má telja
skoskt í anda. Þetta er ekki þjóð-
lag, enda hafði Mendelssohn Iítinn
áhuga á þeim og hafði að sögn
megnustu andúð á sekkjapípuleik.
Þriðji kafli (Adagio) er blíðlegur og
Ijóðrænn söngur sem nokkrum
sinnum er rofinn af hátíðlegu her-
göngustefi. Lokakaflann (Allegro
vivacissimo - Allegro maestoso
assai) nefndi Mendelssohn fyrst Al-
legro guerriero, þ.e. „hemaðar-al-
legro“, og ekki er erfitt að ímynda
sér ættflokkaeijur fyrri alda þegar
hlýtt er á kaflann."
Island-Orkn-
eyjar, báðar leiðir
BÆKUR
Skáldsögur
LANGSKAILL
eftir Gregor Lamb, Birgisey,
Orkneyjum, 1998, 326 bls.
GREGOR Lamb er Skotum að
góðu kunnur, ekki síst Orkney-
ingum, en hann hefur skiáfað
margt um þjóðleg og sagnfræði-
leg efni, ritað orðabók
orkneyskrar mállýsku og lagt
stund á rannsóknir á örnefnum
Orkneyja og uppruna manna-
nafna, svo eitthvað sé nefnt.
Orkneyinga saga er að sönnu
(bókmenntalegi) þráðurinn sem
tengir Island og Orkneyjar frá
fornu fari, en reyndar má geta
þess að nýverið komu út þýðing-
ar Aðalsteins Ásbergs Sigurðs-
sonar á ljóðum orkneyska skálds-
ins George MaeKay Brown; Veg-
urinn blái nefnist bókin. Og
Langskaill, sem er fyrsta skáld-
saga Lambs, er uppfull af ís-
lenskum þráðum: raunar má sjá
glitta í íslenska orðið „Langskáli"
í titlinum.
Langskaill er rómansa, ekki á
alveg ósvipuðum slóðum og sögu-
legar skáldsögur Torfhildar
Hólm eða sveitasögur Guðrúnai-
frá Lundi. Söguleg skáldsaga úr
orkneyskri sveit á 15. öld. I for-
mála og eftirmála er notuð kunn-
ugleg brella þeirrar bókmennta-
greinar: handrit kemur í leitimar
(á íslandi). Handritið skrifar ís-
lendingurinn Erlendur Erlends-
son, sögumaður verksins. Hann
segir frá því er hann kemur að
bænum Langskála í grennd við
Marwick á Birsay til fundar við
gamlan vopnabróður sinn, Har-
ald af Moar-ætt. Örlögin haga því
svo til að Erlendur sest að á bæn-
um og tengist Moar-fjölskyld-
unni. Við tekur fjölskyldusaga
sem er víðfeðm: fjölskyldumeð-
limir leggjast í víking eða lenda í
deilum við nábúa, lifa, elska og
deyja. Samfélagsskipan byggist á
lögréttumönnum og þingum og
afskiptalausum nýlenduherrum
en sjá má eins konar leifar af lög-
málum fæðardeilunnar auk þess
sem Skotar seilast jafnt og síg-
andi til yfirráða. Sagan er látin
líða áreynslulaust um einkasvið
og opinber mál. þetta er við-
burðarík saga („Saga“ eins og
enskan skilur það orð), uppfull af
hættum og óvæntum frásagnar-
legum snúningum og missir því
aldrei dampinn. Leiðarljós verks-
ins er listin að segja sögu („sögu“
eins og íslenskan skilur það orð).
I formála segir höfundur það til-
gang verksins að endurskapa
daglegt líf dæmigerðrar bænda-
fjölskyldu á Orkneyjum miðalda
með siðum sínum og átrúnaði.
Orðskýringar í þessum dúr fylgja
hverjum kafla, skýringar á venj-
um og siðum annars vegar (lúta
að þjóðháttafræði fremur en
þjóðfræði) og upprana og merk-
ingu orða hins vegar. Sumar síð-
arnefndu skýringanna eru óþarf-
ar fyrir íslenskan lesanda, orð
eins og „bondi“, „skyr“, „noust“
og „horse-gokk“ era gagnsæ en
gaman og orðsifjafræðilega fróð-
legt að sjá í þessu samhengi.
LangskaUI er vel heppnuð æv-
intýrasaga í hefðbundnum og
raunsæislegum stíl, fróðleg fyrir
þær sakir að hún á sér stað á
menningarlegum mörkum, bæði í
tungumáli, sögu, hugmyndaheimi
og þjóðskipulagsmálum. Ekki
þarf að vera íslendingur til að
njóta hennar - en það sakar ekki.
Hermann Stefánsson