Morgunblaðið - 07.03.1999, Síða 11
MORGUNBLAÐIÐ
SUNNUDAGUR 7. MARZ 1999 11
í frumvarpinu er lagt til að
allt svæðið frá vatnaskilum í
Hengli inn í Langjökul verði
sérstakt vatnsverndarsvæði
og fellur þannig Þingvalla-
vatn og mestur hluti vatna-
sviðs þess saman í órofa
heild með hinum menningar-
legu og náttúrufræðilegu
minjum.
íbúar svæðisins segjast ætl-
ast til þess að þeim verði
treyst til að lifa við almenn
lands- og stjórnsýslulög eins
og öðrum þegnum landsins.
Eignaumsýsla og verklegar
framkvæmdir
Frá lagasetningunni 1928 hefur
Pingvallanefnd, sem skipuð er
þremur alþingismönnum, farið með
yfirstjóm þess lands sem lögin um
fi-iðun Þingvalla ná til. Verkefni
Þingvallanefndar hafa einkum verið
umsýsla með eignir ríkisins á Þing-
völlum og nálægum jörðum og
framkvæmdir innan þjóðgarðsins til
að auðvelda fólki umferð og dvöl
innan þjóðgarðsins. Akvarðanir
nefndarinnar hafa því fyrst og
fremst lotið að eignaumsýslu og
verklegum íramkvæmdum, en ekki
hreinum stjómsýsluákvörðunum,
eins og segir í athugasemdum með
nýja frumvarpinu um þjóðgarðinn á
Þingvöllum. „Eðlilegt er, m.a. í
sögulegu Ijósi og með tilliti til hefð-
ar, að fela forsætisráðuneytinu að
fara með stjórnsýsluleg málefni
þjóðgarðsins á Þingvöllum, þar með
talið úrskurðarvald í tilefni af
stjómsýslukæmm vegna ákvarðana
nefndarinnar. Forsætisráðuneytið
er einnig sá bakhjarl sem Þingvalla-
nefnd getur þurft að leita til þurfi
hún stuðning við viðfangsefni sín
innan stjómkerfisins, enda fjallar
hún um málefni, sem í sumum til-
vikum snerta fleiri en eitt ráðu-
neyti,“ segir i athugasemdunum.
Telja almenn lög í
landinu nægja
íbúar og landeigendur á því
svæði, sem fellur undir friðlýsingu
eða vemd, hafa lýst áhyggjum sín-
um af fyrirhuguðum breytingum,
einkum vegna þess að þeim þykir
forræði sitt skert, þvi Þingvalla-
nefnd taki sér vald sveitarstjóma.
Þeir hafa lýst sig mjög fylgjandi
friðun Þingvalla og að allt sé gert
til að vernda náttúm svæðisins, en
vísa til þess að ekki sé þörf á sér-
stakri lagasetningu, þar sem skipu-
lagslög og önnur sérlög nái sama
árangri. Þegar árið 1994 mótmæltu
eigendur landa og jarða í Þingvalla-
og Grafningshreppum því að sett
yrðu sérstök lög til verndunar
Þingvallavatni og umhverfi þess,
þár sem þeir töldu almenn lög í
landinu á hverjum tíma veita land-
svæðinu næga vernd.
Á síðasta ári vom íbúar og land-
eigendur mjög ósáttir við það fram-
varp sem samið hafði verið og náði
bæði til þjóðgarðs og verndun
vatnasvæðis, til dæmis að Nesja-
vellir féllu ekki undir vatnsverndar-
svæðið og sögðu það óskiljanlegt,
þar sem mengunarhætta hlyti að
vera af starfsemi Hitaveitu Reykja-
víkur þar. Samkvæmt nýja fmm-
varpinu um vernd vatnasvæðisins
nær það hins vegar til Nesjavalla
og þykir íbúum það til mikilla bóta
og eins að sá hluti verndarinnar
skuli heyra undir umhverfisráð-
herra, svo ekki sé allt á sömu hendi.
Sem dæmi um afstöðu íbúa má
nefna umsögn ábúenda á Miðnesi
um frumvarpið sl. haust. Þar segir,
að hægt sé að taka undir háleit
sjónarmið laganna frá 1928 um að
Þingvellir skuli vera friðlýstur
Ihelgistaður, landið vera undir
vernd Alþingis og ævinlega eign ís-
lensku þjóðarinnar. Hins vegar sé
þessum sjónarmiðum ekki vel borg-
ið hjá Þingvallanefnd. Nefndin hafi
stuðlað að því að ábúendum hafi
fækkað í Þingvallahreppi og afsalað
jörðunum til annarra með sumar-
bústaðalóðum til persónulegrar
hagnýtingar. Flest þessara landa
séu girt í vatn fram og aðgangur
annarra íslendinga því ekki greið-
Iur. Með úthlutun sumarbústaða-
lóða, nær lungann úr tímabilinu frá
1928, hafi Þingvallanefnd gjörsam-
lega brugðist trausti landsmanna
og hafi ekki öðlast það á ný þar sem
hún virðist ekkert gera til þess að
ná til sín lóðum þegar leigutíma er
lokið og virðist heimila nýjar bygg-
ingar án nokkurs vanda. Þá ítreka
ábúendur að þeir telji almennar
stofnanir Islendinga fullfærar um
að annast stjórnsýsluleg málefni
þjóðgarðsins, þeir kæri sig ekki um
að fara undir stjórn annarra aðila
og telji það óþarft. Þarna er því enn
komið að,því atriði sem er eins og
rauður þráður í andstöðu heima-
manna.
Óttast afdrif búskapar
Það ber hins vegar að hafa í huga
að „heimamenn" skiptast í þrjá
hópa, í fyrsta lagi bændur sem sitja
þar jarðir, í öðm lagi landeigendur,
sem eiga margir sumarhús á jörð-
um sínum en nýta þær í fæstum til-
vikum til hefðþundins búskapar og
í þriðja lagi sumarbúastaðaeigend-
ur. Þótt þessir hópar hafi verið
nokkuð samstíga í mótmælum sín-
um gegn stjórnskipulegum þætti
fmmvarpsins eiga þeir eðli máls
vegna ekki allir sömu hagsmuna að
gæta. Bændur á ríkisjörðum hafa
áhyggjur af að þeim verði gert
erfitt um vik að reka bú sín, vegna
rúmra heimilda Þingvallanefndar
til að banna ýmsar framkvæmdir.
Ragnar Jónsson, bóndi á Brúsa-
stöðum og oddviti Þingvallahrepps,
segir til bóta að fallið hafi verið frá
því að Þingvallanefnd réði öllu, bæði
innan friðaðs þjóðgarðs og á vatns-
vemdarsvæði. „Við vitum hins vegar
ekki hvað verður um búskap hér.
Brúsastaðir og Kárastaðir verða til
dæmis innan friðhelga svæðisins.
Ég fæ ekki séð að við megum girða
landið og samtímis er lausaganga
búfjár bönnuð, svo niðui'staðan hlýt-
ur að vera sú að það eigi að fjar-
lægja allt búfé út sveitinni. Því hefúr
verið lýst yfir að engin breyting eigi
að vera á búskaparháttum, en á
meðan hægt er að túlka lögin á ann-
an hátt get ég ekki séð að bændur í
sveitinni geti sætt sig við ný lög.
Hvað verður þegar ný Þingvalla-
nefnd tekur til starfa?“
Ragnar segir óeðlilegt ef þjóð-
garðurinn og nágrenni hans verði
mannlaus. „Ég sé heldur enga
ástæðu til þess að hrekja bændur á
brott. Hvorki Brúsastaðir né Kára-
staðir em heppilegt útivistarsvæði,
enda vill fólk fara niður í gjá en ekki
vera á opnu svæði hérna. Mér hefði
þótt eðlilegt að sleppa því að leggja
þessar jarðir undir lögin og stækka
frekar friðhelga landið í átt að
Skjaldbreið eða Langjökli, þar sem
þegar er eftirsótt útivistarsvæði."
Landeigendur telja umráðarétt
sinn á einkajörðum skertan og
verðgildi þeirra rýrt. Aðalfundur
félags þeirra, sem haldinn var í síð-
asta mánuði, krafðist þess enn á ný
að ríkisvaldið „hætti þegar í stað
áralangri viðleitni sinni til þess að
búa til sérstakt fyrirkomulag
stjómsýslu á svæðinu umhverfis
Þingvallavatn," eins og segir í
ályktuninni, sem fordæmir harð-
lega áframhaldandi tilraunir nefnd-
arinnar til afskipta af öllu vatna-
sviði Þingvallavatns.
Sumarbústaðaeigendur hafa ekki
haft sig jafn mikið í frammi og
bændur og eigendur einkajarða, en
þeir stofnuðu með sér félag í árs-
byrjun 1994 þegar skipulag svæðis-
ins var til umfjöllunar. Þá óttuðust
þeir að ætlunin væri að þrengja að
þeim með óþörfu ofskipulagi og
reglum. Þeir telja hins vegar að
vera þeirra við vatnið þurfi ekki að
skarast við dvöl annan-a lands-
manna sem vilji njóta þar náttúm-
fegurðar og útivistar.
Á fundi með íbúum Þingvalla-
sveitar fyrir rúmu ári lagði Bjöm
Bjarnason, formaður Þingvalla-
nefndar, á það áherslu að vemdun-
arsjónarmið réðu samningu fmm-
varps, en ekki stæði til að færa út
valdsvið Þingvallanefndar. Hún
væri ekki að auka völd sín heldur
stefndi hún að samvinnu við sveita-
stjórnir og náttúmvemdaryfirvöld.
Guðni Ágústsson, sem sæti á í
Þingvallanefnd, lagði á það áherslu
að vemd og friðun í sveitinni væri
ekki það sama og auðn og tóm og
þriðji nefndarmaðurinn, Ossur
Skarphéðinsson, sagði að ekki ætti
að hrekja neinn í burtu úr sveitinni,
hvorki núlifandi menn né afkom-
endur. Hann sagði ugg heima-
manna við stjómsýsluþáttinn skilj-
anlegan, en enginn ágreiningur
væri um meginmarkmið.
Framvörpin um þjóðgarðinn á
ÞingvöEum og vemdun Þingvalla-
vatns og vatnasviðs þess eiga án efa
eftir að fá töluverða umfjöllun á
þingi. Allir sem að málinu koma
styðja vemd þessa einstæða land-
svæðis, sem vekur vonir um að
hægt verði að ná sáttum um niður-
stöðuna.
\ k i
\ /
! I 1 .
I I -1 4 ' 't ml
-\ # ‘ 1 ieZi \ • w m
1 1 # .ml k\i
í f Jr I í I I
a \
. M \
kynntu þér máletni landsfundar
á IteimasíOu Sjálfstæöisflokksins
33. landsfundur Sjálfstæöisflokksins
Laugardalshöll 11. - H. mars 1999
1%