Morgunblaðið - 07.03.1999, Page 34
34 SUNNUDAGUR 7. MARZ 1999
SKOÐUN
MORGUNBLAÐIÐ
♦
VAR OFVEIÐI1983?
VAR OFVEIÐI orsök minnkunar
þorskstofnsins 1983? Geta ráðgjafar
Hafrannsóknastofnunar rökstutt of-
veiði? Er veiðiráðgjöf, um að draga
úr veiði þegar þorskstofn minnkar
vegna fallandi vaxtarhraða, (fæðu-
skortur) - hættuleg ráðgjöf? Hér á
. eftir koma tvö dæmi um mis-
heppnaða veiðiráðgjöf, óvænta
stækkun stofnsins ‘75-’80 og óvænta
minnkun hans strax í kjölfarið. Eg
hef farið yfir hvað ráðgjafar sögðu -
og hvað svo gerðist. Tölur um stofn-
stærðir, veiði og vaxtarhraða hef ég
fengið úr skýrslum frá Haf-
rar.nsóknastofnun, Alþjóðahaf-
rannsóknaráðinu og Fisheries of
Oceans í Kanada. Rannsóknir og
gagnasöfnun ráðgjafa tel ég góða.
Veiðiráðgjöf virðist hins vegar fela í
sér áhættu á hruni þorskstofnsins,
þegar niðursveifla verður óvænt í
umhverfisskilyrðum. Þetta virðist
reynslan hérlendis og annars staðar í
N-Atlantshafi.
Óvænt stækkun þorskstofnsins
„Svarta skýrslan" vai- nefnd
veiðiráðgjöf Hafrannsóknastofnun-
ar í október 1975. Nafnið varð til
vegna þess hve ráðgjafar töldu út-
litið svart varðandi þorskstofninn.
Veiðiálag á þorskstofninn árin
1972-1976 var 43% af stofnstærð.
Reynslan sýndi að þetta mikla
veiðiálag virtist auka veiði. (Mörg
dæmi eru til!) Ráðgjöf í svörtu
skýrslu kvað á um að minnka yrði
veiði úr 360 þús. tonn í 230 þús.
tonn 1976. Þorskstofninn stækkaði
eftirfarandi við meinta ofveiði:
Stækkun stofnsins vai'ð 657 þús.
tonn eftir fimm ára „ofveiði“.
Grænlandsganga kom 1980, en það
breytir ekki þeim staði-eynd að
stofninn stækkaði við „ofveiðina".
Veiðiálag hafði lækkað úr 43%
‘72-’75, niður í 28% 1980 og
ráðgjafar hresstust og spáðu þá
mikilli veiði. Nú skyldi stofninn líka
„byggður upp“. Útgerðarmenn
tráðu (ég líka!) og fjárfest var í
fiskiskipum á forsendum ráðgjafai'.
Islandsmet varð í mælingu
þorskseiða sumarið 1976 og spáð
var því miklum afla upp úr 1980 úr
þeim árgangi en sú spá stóðst ekki.
Óvænt minnkun þorskstofnsins
Frá 1980 fór þorskstofninn óvænt
að minnka öfugt við spár ráðgjafa:
Frávikið varð í reynd meira en
þetta, (sjá skýrslur) ráðgjafar höfðu
reiknað með mun meiri „raunvöxt-
um“ af sparaðri veiði úr hafinu. Eink-
um úr árganginum 1976 en hann
týndist! Hvað um þann árgang varð
er á huldu. Veiðistofn þorsks minn-
kaði óvænt úr 1.547 tonnum 1980 í
795 þús. tonn 1983, þvert ofan í spár
ráðgjafa. Þá hrópuðu ráðgjafar „of-
veiði“ og stjórnmálamenn og hags-
munaaðilai' voru í fyrsta sinn hrædd-
ir til hlýðni! Alþingi samþykkti svo
lög um stjórnun fiskveiða 1983 byggð
1 á því að ofveiði væri staðreynd.
Var minnkunin ofveiði?
Ef við lítum í skýrslur Haf-
rannsóknastofnunar, kemur í ljós að
vaxtarhraði þorskstofnsins féll um
40% 1980-1983. Minnkun þorsk-
stofnsins í tonnum vegna minnkandi
vaxtarhraða er því sömu 40%, sem
við getum kallað skekkju nr 1.
(Hvers vegna skýrðu ráðgjafar ekki
rétt frá þessu?)
Ætla má að aukin affóll vegna
fæðuskorts á þessum árum sé mjög
líkleg skýring skekkja nr 2. (Fallandi
vaxtarhraði er sönnun á fæðuskorti).
Einnig er líklegt að sjálfát hafi
vaxið vegna fæðuskorts. Skekkja nr.
3. Samheiti yfir skekkjur 1,2 og 3
virðist, niðursveifla í umhverfisskil-
yrðum á þessum árum. Niðurstaðan
getur ekki orðið önnur en sú að
ráðgjafar hafi vanmetið aðstæður.
■. Skilyrði til „uppbyggingar" stofnsins
virðast ekki hafa verið fyrir hendi.
Hrun í vaxtarhraða og ofveiði ffetur ekki
farið saman, segir Kristinn Pétursson.
Þessu grundvallaratriði í fískilíffræði hafa
ráðgjafar og talsmenn þeirra alltaf hafnað.
Fall í vaxtarhraða gefur
sterklega til kynna hvað
vanmat ráðgjafa á fæðu-
framboði var alvarlegt
vanmat á aðstæðum.
Loðnustofninn og aðrir
uppsjávarstofnar sem
þorskur lifir á voru í
lægð. Ekki getur niður-
sveifla sjávarskilyrða
verið fiskimönnum að
kenna? Hvernig er fiski-
hagfræði um „of stóran
flota“ sem orsök að
minnkun fiestra fiski-
stofna á þessum árum
rökstudd á vitrænan
hátt? Verða fiskarnir þá Kristinn
svo hræddir við „stóran Pétursson
flota“ að þeir hætta að
vaxa vegna hræðslu? Er ekki líklegra
að fæðu hafi skort og mistökin séu
því röng veiðiráðgjöf. Tilraunir
ráðgjafa til að þvinga fram stækkun i
þorskstofninum með „uppbyggingu“
- virðast alltaf hafa leitt til sömu nið-
m-stöðu; - fallandi vaxtarhraða, -
aflataps og minnkunar viðkomandi
stofns í nýtt lágmark! Meira
veiðiálag á þorskstofninn með meiri
veiði eins og áður var, virðist hafa
verið langtum betri nýtingarstefna,
því vaxtarhraði var mun meiri í
stofninum þá. „Sjálfbær nýting fiski-
stofna“ getur varla falist í að svelta
fiska til hlýðni við misheppnaða töl-
fræði.
Hvað varð um ofveiðina?
Ef ráðgjafar ætla að standa fast á
fyrri skýringum um „ofveiði" verða
þeir að upplýsa nákvæmlega hvað
varð um áðurnefnd 846 + 120 = 966
þúsund tonn af ofveiddum þorski ár-
in 1981, 1982 og 1983. Orðið „ofveiði"
merkir að þorskurinn sem týndist -
hafi verið veiddur! Hvar var þessu
landað til viðbótar þeim afla sem
vitað er að var veiddur þessi ár?
Verðgildi 966 þúsund tonna upp úr
sjó er um 100 milljarðar. Hafi þessu
verið landað fram hjá vigt og fram-
leiddar afurðir eru verðmætin 150
milljarðar! Var þessi ofveiði líka svik-
in undan skatti? Ráðgjafar verða
annaðhvort - að upplýsa hvað varð
um fiskinn og verðmætin - eða koma
út úr skápnum og viðurkenna að „of-
veiði“ hafi verið röng skýring 1983!
Við verðum að gera hreint í fortíðinni
ef við eigum að komast á rétt spor í
framtíðinni. Það eiga engir að geta
týnt verðmætum fyrh- 150 milljarða
án þess að gefa skiljanlegar skýring-
ar.
Sé ofveiði röng skýring hefur
löggjöfin um stjórn fiskveiða frá 1983
(með síðari breytingum) verið sett á
fólskum forsendum. Atvinnufrelsi er
stjórnai'skrárvarin grundvallar-
mannréttindi (75. gr. stjórnarskrár).
Atvinnufrelsi má einungis takmarka
með lögum (ekki reglugerð). Laga-
setning sem takmarkar atvinnufrelsi
í mikilvægustu atvinnugrein þjóðar-
innar verður að byggjast á ótvíræð-
um staðreyndum! Sé ofveiði röng
forsenda 1983 er löggjöfin fúsk.
Löggjöfin verður jafn sterk og for-
sendurnar. Þeir sem vilja að lögin
standi, ættu að hugleiða þetta. Það
verður engin keðja sterkari en
veikasti hlekkurinn sbr. nýfallinn
Hæstréttardóm!
Reynsla annars staðar
Aðdi-agandi að hruni þorskstofna í
Norður-Atlantshafi hefur yfirleitt
orðið með eftirfarandi hætti:
Friðun og smáfiskavernd hafin
samkvæmt tillögum ráðgjafa „um að
byggja upp stofninn", veiði jókst
fyrst - vaxtarhraði féll svo -
reiknilíkan ráðgjafa
túlkaði minnkun stofns
vegna fallandi vaxtar-
hraða sem „ofveiði“. -
Aftur var „dregið úr
veiði til að byggja upp
stofninn“. Þegar um-
hverfisaðstæður voru
slakar féll vaxtarhraði
áfram og - aftur túlkað
„ofveiði“ o.s.frv.! Dæm-
in frá Kanada og Græn-
landi eru talandi tæmi
um svona þróun, þar
sem afrakstur þorsk-
stofna er enginn orðinn!
I Barentshafi hafa orðið
tvær hrikalegar niður-
sveiflur í vaxtarhraða
sem rekja má að öllum
líkindum til rangrar veiðiráðgjafar
um „að draga úr veiði til að byggja
upp stofninn". Við Færeyjai' féll
vaxtarhraði um helming. A íslandi
Endurskoðun?
Flest virðist því benda til þess að
almættið hafi afstýi't hruni þorsk-
stofnsins á Islandsmiðum síðustu ár
með, óvæntri uppsveiflu sjávarskil-
yrða. Með þeiiri uppsveiflu virðist
hafa skapast rými til tímabundinnar
stækkunar þorskstofnsins vegna
aukins fæðuframboðs. En - stæiri
þorskstofn þarf enn meiri fæðu og
þar virðist vanmetinn áhættuþáttur.
Túlkun ráðgjafa og talsmanna þeh-ra
um að „ábyrg fiskveiðistjóm sé að
skila árangri“ virðist á mörkum þess
hæpnasta sem fagmenn hafa látið frá
sér fara. Geta örfáir menn eignað sér
uppsveiflú sjávarskilyrða? Er um að
ræða nýja gerð af göldrum? Þorsk-
stofninn hér við land er að skila
50-60% af þeirri veiði sem áður var
hérlendis. Að fagmenn mæli slíkt
sem „árangur" er nýtt innlegg í
merkingu þess orðs! Hvað hefði
gerst hefði niðursveifla orðið í um-
hverfisskilyrðum? Vill nokkur hugsa
það til enda?
Veiði í Norður-Atlantshafi er nú
minni en þriðjungur (á niðurleið) af
því sem veiðin var þegar veiðar voru
frjálsar (stjómlausar) og ekki
hrundu fiskistofnar þá. Þegar fært
var út í 200 mílur fullyrtu ráðgjafar
Töflur meðnr.: 5300, Var i?
Höfundur Pétursson.
Tafla 1 Stækkun stofns
Ár Veiði Veiðistofn þús tonn '75-'80
þús. tonn þús. tonn
1975 370 890 60
1976 350 950 264
1977 340 1214 - 9
1978 330 1205 85
1979 370 1290 257
1980 434 1547 657 þús tonn
Tafla 2 Óvænt minnkun stofns
Ár Veiði Veiðistofn þús. tonn
þús. tonn þús. tonn
1980 434 1547 374
1981 468 1267 288
1982 388 979 184
1983 300 795 846 (minnkun stofns)
Samtals
+ 120 ( veiddist ekki )
966 (þús. tonn)
féll vaxtarhraði um 40% eins og áður
sagði 1980-1983. Vaxtarhraði náðist
ekki upp hérlendis samfara vaxandi
friðun, möskvastækkun og svæðalok-
unum. Ráðgjöfin mistókst og veiðin
minnkaði sífellt! Vaxtarhraði hér-
lendis náði svo sögulegu lágmarki
1991. Þetta túlkuðu ráðgjafar sem of-
veiði hérlendis 1992. Fjölmiðlaáróður
ráðgjafa um meinta ofveiði hérlendis
1992 var ótrúlega vel skipulagður -
og stjórnmálamenn - enn hræddir til
hlýðni! Snemma árs kom Alþjóðahaf-
rannsóknaráðið með vikusenu í
fjölmiðlum um „ofveiði". Þetta kom
ein og köld vatnsgusa yfir þjóðina.
(Hver bað um þessa innrás?)
Ráðgjafar á Skúlagötu 4 kváðust
ætla að „endurreikna“ útreikninga
Alþjóðahafi'annsóknaráðsins. Niður-
staðan í sama forritinu varð sú sama,
- merkilegt nokk! Svo var fenginn
kennari í reiknilíkanafræðum (John
Pope) til að endurskoða hvort forritið
reiknaði rétt! En enginn endur-
skoðaði hvort fæðu hefði skort til að
framkvæma áætlanir ráðgjafa.
Þegar saman fer friðun þorsk-
stofns - og niðursveifla í umhverfis-
skilyrðum - (eða slök sjávai'skilyrði)
virðist sem þorskstofnar geti minn-
kað mikið, - eða hnmið langt niður
sbr. reynslu alls staðar. Stefna
ráðgjafa um að „draga úr veiði“ þótt
vaxtarhraði sé fallandi virðist því
hættuleg fískistofnum.
að áhætta af veiðum myndi minnka
og veiði aukast. Aætlanir ráðgjafa
mistókust. Nýjasta dæmið er þessa
dagana úr Barentshafi þar sem
gamla lumman um „ofveiði“ er enn
og aftur sett á fóninn, þótt ráðgjafar
eigi að vita að vaxtarhraði þorsks í
Barentshafi hefur fallið um helming
frá 1992 og sjálfát hefur farið vax-
andi! (Sömu mistökin).
Seiðamæling
1992-1996 voru metár í Barents-
hafi! Árið 1996 voru ráðgjafar að
springa af monti yfir „árangrinum“ í
Barnetshafi (eins og 1980 og 1998
hérlendis). Ráðgjafar hafa alltaf
hafnað því grundvallai'atriði, að það
þurfi meiri fæðu til að mögulegt sé að
stækka viðkomandi þorskstofn með
minnkuðu veiðiólagi! Þar sem ekki
hefur fundist leið til að auka fæðu-
framboð í náttúrunni, vh'ðist eðli-
legra að veiða hærra hlutfall veiði-
stofns, en taka áhættu á fæðuskorti,
með því að spara veiði. Þarna virðast
mistök ráðgjafa liggja. Það virðist
hvergi til fæða til að framkvæma
„uppbyggingu“ - nema í reiknilíkani
ráðgjafa. Reiknilíkariið virðist heilag-
ara en kýmar á Indlandi. Hrun í
vaxtarhraða og ofveiði getur ekki
farið saman. Þessu grundvallaratriði
í fiskilíffræði hafa ráðgjafar og tals-
menn þeirra alltaf hafnað. Ráðgjafar
nefna þetta grundvallaratriði „vatna-
líffræði“ og telst mesta skammaryi'ði
sem finnst á Skúlagötu 4. Þetta atriði
vh'ðist kjarni málsins í þeim stór-
felldu mistökum sem virðast hafa
orðið við fiskveiðiráðgjöf og stjórnun
þorskveiða í Norður-Atlantshafi.
Þessi mistök ráðgjafa og þeirra sem
trúa þeim er sífellt verið að reyna að
fela. Endurskoðun á þessum grund-
vallaratriðum sem hér hafa verið
nefnd virðist ekki mega gera. Fram-
kvæmdaraðili endurskoðunai’ ætti að
vera íslenskt ráðgjafai-fyrh'tæki t.d.
eftir umboði sjávarútvegsnefndar
Alþingis, starfandi auðlindanefndar
eða Ríkisendurskoðunar. Starfshóp-
m- þriggja manna; t.d. löggiltur end-
urskoðendi, rekstrarverkfræðingur,
og reyndur skipstjóri gætu hjálpað
til við slíka endurskoðun.
Vanhirtir eldisfiskar
Fyrir einhverjum misserum fund-
ust horaðir, vanhh-th' eldisfiskar í
eldiskörum nálægt Ölfusi. Þetta kom
í fréttum (hneyksli!) Fylgdi fréttinni
að þetta væri svo hroðalega ljótt að
meira að segja fiskamir hefðu lifað
hver á öðmm. Málið var kært til lög-
reglunnar eða dýravemdar - var það
ekki?
Ergo: Að láta fiska éta hvern ann-
an vegna hungurs fyrir ofan yfirborð
sjávar er lögreglu- og dýraverndar-
mál. En - að láta þorska drepast úr
hungri og „Iifa hvern á öðrum“
neðansjávar er - „vísindi“ - í tísku -
og æðstu ráðgjafar fá medalíur.
Svona er ísland í dag.
Nokkrir fræðimenn við Háskóla
Islands gera betm' og selja uppski'ift-
ina - „ábyrga fiskveiðistjórn" - á
alþjóðavettvangi. Á að fara að keppa
um Nóbelsverðlaunin í plati? Miklu
var logið á Einar Ben. En er hægt að
ljúga upp á þá sem geta selt svona
„árangur" með allar tölur í stómm
mínus í botnlægum fiskistofnum?
Spurningar:
Hafa Islendingar efni á því að mik-
ilvægasti fiskistofn þjóðarinnar,
þorskstofninn, sé vannýttur og hafð-
ur í tilraunastarfsemi sem virðist hafa
leitt til þess að afrakstur stofnsins
hefur minnkað um helming og þorsk-
stofnar annars staðar í N-Atlantshafi
hafa hmnið? Er ekki líklegt, miðað
við reynslu, að þegar niðm'sveifla
kemur næst í umhverfisskilyrði hér-
lendis (enginn veit hvenær) sé þorsk-
stofninn í meiri hættu óþarflega stór?
Er ekki líklegt, að fæða í hafinu sé
takmörkuð og vemleg áhætta felist
því að þvinga fram óþarfa stækkun
þorskstofnsins og tapa jafnframt
afla? Er ekki reynsla fyrir því að ekki
virðist áhætta að veiða um 100
þúsund tonnum meh-i þorsk við sam-
bærilegar aðstæðm-. (‘75-’80). Eru
reynsludæmi ekki vísindi? Er það
misskilningur að vísindi þróist, með
faglegum rannsóknum sem leiði til
niðurstöðu með endurteknum dæm-
um, reynsluprófum sem sýni svipaðar
niðurstöður? Em það vísindi og fag-
mennska að hafna reynsludæmum og
berja höfðinu við steininn með mis-
heppnuðu reiknilíkani? Er ekki
reynsla fyrir því að fyrir 300 ámm
héldu menn því fram að jörðin væri
flöt - „samkvæmt bestu vísindalegu
þekkingu sem til væri“. Er dæmisag-
an um „flötu jörðina“ til fyrirmyndar?
Hvaða skynsemi er í því að láta
hvert 1 kg af óveiddum þorski við
Norðurland að verðgildi 100 kr. éta
rækju fyrir 200 kr. ái'lega (2 kg) til
þess að þorskkílóið hækki í verði um
50 kr.? Er ekki tapið 300 kr. á óveitt
þorskkíló, fyrir utan affóll þorsksins
og áhættuna af því að hann éti eigin
seiði þegar rækjan er búin? Væri ekki
nær að auka þorskveiði eitthvað?
Niðurstaða
I upphafi voru nefnd tvö dæmi um
óvæntar sveifiur í þorskstofninum og
hvemig veiðiráðgjöf reyndist mark-
laus í báðum tilfellum. Dæmin em
táknræn fyrir misheppnaða
veiðiráðgjöf frá þeim tíma sem dæm-
in sýna. Stærstu mistök veiðiráðgjafa
virðast vera vanmat á fæðuforða til
að „byggja upp“ fiskistofna í stað
meira veiðiálags. Því er afar brýn
nauðsyn til utanaðkomandi endur-
skoðunar á veiðiráðgjöf og vanmetn-
um áhættuþáttum. Leita þarf einnig
svara við mörgum spurningum auk
þeirra sem hér hafa verið nefndai'.
Höfundur er framkvæmdastjóri.