Morgunblaðið - 27.04.1999, Blaðsíða 11

MORGUNBLAÐIÐ
ÞRIÐJUDAGUR 27. APRÍL 1999 11
FRÉTTIR
Umræðufundur Hollvinasamtaka Háskólans um siðfræðina og kvótann
Er kvótakerfið rétt-
látt eða ranglátt?
Morgunblaðið/Ami Sæberg
FUNDUR Hollvinasamtaka Háskóla Islands var ágætlega sóttur á laugardag.
Hollvinasamtök Há-
skóla Islands gengust
fyrir fundi um siðfræð-
ina og kvótann í gömlu
Rúgbrauðsgerðinni sl.
laugardag. Arna
Schram fylgdist með
umræðum um það
hvort kvótakerfið væri
réttlátt eða ranglátt.
ARANGUR í friðun físki-
stofna og hagkvæmni má
hvort tveggja mæla, en
réttlæti eða ranglæti
fískveiðikerfísins verður ekki mælt
með hefðbundnum aðferðum. Rétt-
læti lýtur ekki rökvísi afkasta og
árangurs, en samt lýtur það rök-
um. Þau rök eru mismunandi eftir
því hvert viðfangsefnið er, en við-
leitnin er jafnan sú sama; að svara
því hvort hver og einn hafí fengið í
sinn hlut það sem honum ber og að
þeim, sem hafa sambærilega stöðu
á tilteknu sviði, sé ekki mismunað,"
sagði Vilhjálmur Arnasonar pró-
fessor í heimspeki í upphafí fundai’
Hollvinasamtaka Islands á laugar-
daginn. Fundurinn var ágætlega
sóttur og var markmið hans að
ræða um kvótakerfið út frá sið-
fræðilegu sjónarhorni. Framsögu-
mennirnir voru tveir, Vilhjálmur,
sem áður var nefndur, og Atli
Harðarson heimspekingur. Að
loknum erindum þeirra hófust líf-
legar umræður og ljóst að mörgum
var mikið niðri fyrir í þessum efn-
um.
Markmiðið með erindi Vilhjálms
var að færa rök fyrir því að rang-
læti kvótakerfisins stafaði af vinnu-
brögðum sem viðhöfð voni þegar
fískveiðikerfið var tekið upp 1983
og lögfest 1990, en Atli Harðarson
efaðist hins vegar um þau rök sem
færð hefðu verið fyrir ranglæti
kvótakerfisins.
Ef nánar er litið á erindi Vil-
hjálms þá beindi hann sjónum sín-
um einkum að eignarréttarrök-
semdum þeim sem sóttar eru í
smiðju heimspekingsins Johns
Lockes, en að sögn Vilhjálms hvíla
rök ýmissa verjenda núverandi
fískveiðikerfis eimitt á kenningu
Lockes um eignarrétt. Vilhjálmur
benti á að í endurbættri gerð Atla
Harðarsonar heimspekings hljóm-
aði kenning Lockes um eignarrétt
á þann veg, að menn eignuðust
náttúrugæði með því að nota þau
eða vinna við þau á einhvern hátt
sem talist gæti undirbúningur und-
ir notkun, en þó að því tilskyldu að
þeir skerði hvorki kjör annarra frá
því sem er né útiloki þá frá því sem
þeir hafí þegar. Vilhjálmur velti því
fyrir sér hvort núgildandi fískveiði-
stjórnunarkerfi fullnægði þessum
skilyrðum í kenningu Lockes og
komst að því að svo væri ekki. I
fyi-sta lagi vegna þess að það lægi
ekki í augum uppi að útgerðar-
menn hefðu eignast, miðað við
kenningu Lockes, þau náttúrugæði
sem hér um ræddi. „Þeir hafa ekki
lagt fram það andlega og líkamlega
atgervi sem sjómennirnir hafa
„blandað" við aflann með því að
innbyrða hann og búa hann undir
notkun og fiskverkafólkið með því
að gera hann að verðmætri sölu-
vöru,“ sagði hann. Síðar í erindinu
benti hann auk þess á að Islending-
ar hefðu kynslóð fram af kynslóð
búið í haginn fyrir þá arðvænlegu
nýtingu á auðlindinni sem nú væri
möguleg. „Þess vegna var það
ranglát ráðstöfun að afhenda veiði-
heimildirnar eingöngu afmörkuð-
um hópi útgerðarmanna, þótt þeir
hafi verið burðarásar í sjávarút-
vegi, hver á sínum stað.“
I öðru lagi benti Vilhjálmur á að
núgildandi kvótakerfi fullnægði
ekki síðari skilyi’ðunum í áður-
nefndri kenningu Lockes vegna
þess að möguleikar annarra en út-
gerðarmanna til að hefja útgerð
hefðu verið skertir eða að engu
gerðir. Vilhjálmur sagði í þessu
sambandi að fískveiðilöggjöfin
hefði fært útvegsmönnum heimild-
ir jafngildar eignarrétti, verðmæt
forréttindi sem þeir nutu ekki áð-
ur. „Þar með voru möguleikar ann-
arra skertir meira en skyldi,“ sagði
hann.
Röksemdir Vilhjálms hnigu því í
stuttu máli að því að fískveiðikerfið
væri ranglátt. „Ranglætið stafar af
vinnubrögðum á árunum 1983 og
1990 og liggur í úthlutunarreglunni
sem þá var lögð til grundvallar,"
sagði hann og benti á, að kjarna
ranglætisins mætti orða með þeim
hætti að þjóðin hefði verið hlunn-
farin. „Ekki endilega fjárhagslega,
heldur í þeim skilningi að fámenn-
um hópi manna voru fengin rétt-
indi, sem jafngilda eignarrétti, yfir
sameiginlegri auðlind lands-
manna.“
Margs er að gæta
Atli Harðarson lagði í erindi sínu
áherslu á að margs bæri að gæta
þegar talað væri um að kvótakerfíð
væri ranglátt. „Ymsir sem hafa
haldið því fram á opinberum vett-
vangi að kvótakerfið sé ranglátt
segja, að þorra fólks hafi verið mis-
munað með upphaflegri úthlutun
aflakvóta og fámennum hópi út-
gerðarmanna gefin verðmæti sem
réttara hefði verið að skipta jafnt á
milli landsmanna. Hér er margs að
gæta. Það má til að mynda nefna að
fiskiskip lækkuðu verulega í verði
þegar kvótakerfið var tekið upp. í
sumum tilvikum um helming eða
meira. Hefði kvótanum einfaldlega
verið skipt jafnt á milli landsmanna
og útgerðarmenn síðan þurft að
kaupa rétt til veiða þá hefðu þeir
þurft að þola það kvótalausir að
eignir þeirra lækkuðu í verði á
meðan allir aðrir fengju í hendur
seljanleg verðmæti. Með þessu
hefðu þeim verið mismunað. Málið
getur því ekki verið alveg svo ein-
falt, að úthlutun ókeypis kvóta til
útgerðai-manna mismuni þorra
fólks en jöfn skipti kvóta milli allra
landsmanna hefði engri mismunun
valdið og því verið réttlát og eðli-
leg.“
Atli benti auk þess á að megintil-
gangur kvótakerfisins hefði verið
að vinna gegn ofveiði og skapa um
leið aðstæður til að reka útgerð
með hagkvæmari hætti en áður.
Þegar svo útgerðarfyrirtæki hefðu
nýtt sér þessar aðstæður hafi verð-
gildi kvótans aukist sem og verð-
gildi fyi-irtækjanna. Með umræddri
ráðstöfun löggjafans hafi því orðið
til verðmæti sem ekki voru til áður.
Atli sagði því að það væri afskap-
lega ei-fitt að fullyrða mikið af eða á
hvort kvótakerfið væri ranglátt fyr-
h’ þá sök að það mismunaði fólki.
Atli gat þess einnig, að það væri
erfitt að svara því hvort kvótakerfið
fæli í sér vítaverða skerðingu á at-
vinnufrelsi, nema með því að fara í
saumana á tæknilegum rökum íyrir
því hvers konar kei’fi væri fram-
kvæmanlegt og mögulegt. „Þeir
sem-andmæla kvótakerfinu á þeim
forsendum að það svipti landsmenn
eða þorra þeirra einhverjum hluta
þess atvinnufrelsis, sem mönnum
ber, hljóta að hafa einhvers konar
hugmyndir um hvemig kerfi eigi að
koma í stað kvótakerfisins og hvaða
breytingar eigi að gera á fískveiði-
stjórnuninni. Ein tillaga, sem
stundum hefur heyi’st, er að kvóta
skuli ekki úthlutað með skömmtun
heldur skuli ríkið bara selja hann á
frjálsum markaði eða skipta honum
jafnt milli allra landsmanna. Væri
þessari leið fylgt út í æsar er hins
vegar hætt við að gengið yrði gegn
þeim réttindum sem ríkinu ber að
verja. Annars vegar atvinnm'étt-
indum þeirra sem lifa á útgerð og
hins vegar staðbundnum réttind-
um.“
Tímabundin aðlögun
I umræðunum á eftir tók Atli
m.a. fram um breytingar á núver-
andi fiskveiðstjórnun, að það væri
sama hvaða leið yrði farin, hún yrði
aldrei réttlát ef hún yrði gerð með
skyndilegri byltingu. Aðspurður ít-
rekaði Atli það, að hann væri ekki
tilbúinn til þess að segja til um það
hvaða lausnir væru hagkvæmar á
núverandi kvótakerfi heldur þyrftu
menn að nota þá hagfræðilegu
þekkingu sem til væri til þess að
reyna að finna hagkvæmustu leið-
ina sem stuðlaði að sem bestum
lífskjörum í landinu.
Fundargestir tóku einnig til
máls á fundinum og sagði Tryggvi
Agnarsson m.a. að þær dygðu
skammt yfirlýsingar forystumanna
í stjórnmálum um að þeir ætluðu
að skoða fiskveiðistjórnunarkerfið
„einhvern tíma seinna þegar búið
væri að kjósa“. Menn vildu heldur
vita það núna hvað stjómmála-
mennirnir hygðust gera. Þá benti
Hannes Hólmsteinn á, að fullyrð-
ingin um að kvótinn væri að færast
á æ færri hendur væri bæði rétt og
röng. Rétt í þeim skilningi að færri
fyrirtæki hefðu meiri kvóta en
röng í þeim skilningi að þessi sömu
fyrirtæki hefðu eignast miklu fleiri
eigendur. „Og þegar málið er skoð-
að kemur í ljós að þorrinn af við-
bótarkvótanum sem þessi fyrirtæki
hafa keypt hafa verið keypt fyrir fé
sem hefur verið lagt inn í það af
nýjum eigendum."
Markús Möller varaði við þeirri
„þjóðsögu að útgerðarmenn hefðu
komið kvótakerfinu á“ heldur hefði
vinnuhópur á vegum Þjóðhags-
stofnunar, undir forystu þáverandi
forstjóra Þjóðhagsstofnunar, stað-
ið að breytingunum. Jón Sigurðs-
son kvaðst telja að við gætum verið
sammála um það, að fiskveiði-
stjórnun væri í ógöngum og Sig-
urður Björnsson sagði frá því þeg-
ar allur kvóti hefði verið seldur úr
sínum heimabæ. „Enginn afli er
unninn þarna lengur og þegar
maður á leið norður finnur maður
óttann í fólkinu og reiðina í garð
þessara manna [þeirra sem seldu
kvótann] sem gerðu þó ekkert ann-
að en að leika eftir reglum."
Undir lok fundai’ins benti Þor-
kell Sigurlaugsson hins vegar á, að
ef breyta ætti kerfinu þyrfti að
varast það að búa til meira rang-
læti. Hafa þyrfti í huga að pening-
arnir sem hefðu farið í útgerðina á
undanförnum árum hefðu að stór-
um hluta komið frá almenningi.
Nýr Selfoss
í rekstri hjá
Eimskip
EIMSKIP hefur tekið á þurr-
leigu gámaskipið m.v. Hannes
SIF. Leigan er til tveggja ára
en Eimskip hefur rétt á að
kaupa skipið á leigutímanum.
Nafn skipsins verður Selfoss,
en samkvæmt þurrleigusamn-
ingnum mun Eimskip sjá um
rekstur, viðhald og mönnun
skipsins. Skipstjóri verður
Finnbogi Finnbogason sem áð-
ur var skipstjóri á Dettifossi og
Guðjón Vilinbergsson verður
yfirvélstjóri. Skipið mun sigla á
Ameríkuleið félagsins og kem-
ur i stað Goðafoss sem fer í
önnur verkefni hjá félaginu.
Selfoss er smíðaður í Ör-
skovsværft í Fredrikshavn í
Danmörku árið 1991. Skipið
hefur 8.675 tonna burðargetu,
er 126 metra langt og tekur
724 gámaeiningar (TEU’s).
Selfoss hefur tvo 40 tonna
krana, tekur 140 frystigáma í
lest og á dekki.
Aætlað er að skipið verið af-
hent félaginu á morgun, mið-
vikudag, í Halifax. Skipið siglir
þaðan til íslands og er væntan-
legt til landsins 4.-5. maí, eftir
viðkomu á áætlunarleið Eim-
skips á Nýfundnalandi.
Plastendur
við Islands-
strendur?
BANDARÍSKUR sérfræðing-
ur í rekaldi á úthöfum telur að
innan skamms muni baðleik-
föng úr plasti fara að reka upp
að Islandsströndum.
Leikföngin voni í gámi sem
tók út af flutningaskipi fyrir
sjö árum á miðju Kyrrahafi og
hluta þeirra hefur á síðustu ár-
um rekið á land við vestur-
strönd Bandaríkjanna. Þetta
kemur í netútgáfu bandaríska
dagblaðsins LA Times.
Vísindamaðurinn Curtis C.
Ebbesmeyer, sem hefur það að
aðalstarfi að reikna út dreif-
ingu olíuleka og annarrar
mengunar í höfunum, telur að
hluti af 29 þúsund plastöndum
skjaldbökum, froskum og bifr-
um, sem voru í farmi áður-
nefnds skips, hafi nú borist um
Ishafið yfir til Atlantshafsins
og að gera megi ráð fyrir að
þau berist fyrst upp að strönd-
um Islands eða Bretlands.
Barn á hjóli
með hjálm
slapp ómeitt
eftir árekstur
við bifreið
LÖGREGLAN á Sauðárkróki
telur fullvíst að öryggishjálmur
hafi komið í veg fyrir alvarlegt
slys á sunnudagskvöld þegar
sjö ára gamalt barn á reiðhjóli
lenti í árekstri við bifreið með
þeim afleiðingum að barnið
kastaðist upp á bifreiðina og
braut framrúðuna með hjálmi
vörðu höfðinu. Atvikið átti sér
stað á gatnamótum Mosahlíðar
og Furuhlíðar á Sauðárkróki
og mun barnið hafa hjólað á
bifreiðina með fyn’greindum
afleiðingum. Ökuhraði bifreið-
arinnar var ekki mikill að sögn
lögi-eglu, enda var ökumaður-
inn nýbúinn að aka yfir hraða-
hindrun áður en áreksturinn
varð. Barnið, sem var með
hjálminn góða á höfðinu, var
flutt á slysadeild en reyndist
ómeitt að undanskildum
nokkrum marblettum. Lítið sá
á hjálminum eftir höggið.