Morgunblaðið - 06.05.1999, Side 33
MORGUNBLAÐIÐ
FIMMTUDAGUR 6. MAÍ 1999 33
ERLENT
Stórar kosmngar en
lítill kosningaáhugi
London. Morgunblaðið.
ÞRJATIU milljónir Breta ganga að
kjörborðinu í dag og kjósa til sveit-
arstjórna og heimastjórna. Bretland
verður ekki samt eftir þessar kosn-
ingar, því Walesbúar og Skotar
kjósa nú fyrsta sinni til héraðsþinga
og fá sínar heimastjórnir, en nú eru
þrjár aldir síðan skozkt þing sat síð-
ast í Edinborg. Þá ber þessar kosn-
ingar upp á mitt kjörtímabil ríkis-
stjórnarinnar og munu úrslit þeirra
segja sitt um stöðu stjómarinnar og
þá um leið stjómarandstöðunnar, en
leiðtogi Ihaldsflokksins, William
Hague, berst nú fyrir pólitísku lífi
sínu eftir hremmingar og storma-
sama innanflokkskróníku. Helzta
áhyggjuefni stjórnmálamannanna
er, að lítill áhugi kjósenda komi
fram í dræmri kjörsókn, einkum á
Englandi, þar sem kjörsókn í fyrra
var um 29%, og því lögðust þeir allir
á eina sveif í gær til þess að fá sem
flesta í kjörklefana.
Vegvísir fyrir kosningar
til Evrópuþings
Verkamannaflokkurinn hefur
beitt ríkisstjórninni fyrir kosninga-
baráttu sína og Tony Blaii' verið
óspar á að hvetja fólk til að kjósa
frambjóðendur flokksins, því sam-
vinna sveitarstjórna, heimastjórna
og ríkisstjórnar sé nauðsynlega svo
ríkisstjórnin fái áfram stjórnað
landinu til góðæris. Forystumenn
Verkamannaflokksins em viðbúnir
því að tapa fulltrúum frá yfirburða-
sigri flokksins 1995, en árangur
flokksins mun eftir sem áður verða
skoðaður í Ijósi þess, að kjósendur
felli nú dóm yfir ríkisstjórninni, þeg-
ar kjörtímabil hennar er hálfnað.
TONY Blair, forsætisráðherra
Bretlands og leiðtogi Verka-
mannaflokksins, hvatti kjósend-
ur í gær til að neyta atkvæðis-
réttar síns í kosningunum í dag.
Sjálfur stendur forsætisráðherrann
mjög sterkt, bæði sem forystumaður
heima fyrir og leiðtogi þjóðarinnar í
stríðinu í Júgóslavíu.
William Hague, formaður Ihalds-
flokksins, hefur á kosningaferðalög-
um sínum lagt áherzlu á breytt yfír-
bragð íhaldsflokksins og þau mál-
efni, sem hæst ber á hverjum stað,
en lítt talað á landsvísu. Þingmenn
íhaldsflokksins virðast nú hafa slíðr-
að sverðin, í bili a.m.k., en enginn
vafi er á því, að þótt Blair eigi mikið
undh' árangiá síns flokks í kosning-
unum, þá hangir pólitískt líf William
Hague á þeim bláþræði, sem kjós-
WILLIAM Hague, leiðtogi
breska Ihaldsflokksins, vonast
til að úrslit kosninganna styrki
stöðu hans, en Hague er sagður
afar valtur í sessi.
endur hafa í hendi sér í dag.
Loks má líta á þessar kosningar,
sem nokkurs konar vegvísi fyi-ir
flokkana til kosninganna til Evrópu-
þingsins, sem haldnar verða að rök-
sum mánuði liðnum.
Af þeim sveitarstjórnum, sem nú
verður kosið til, ræður Verka-
mannaflokkurinn ferðinni í 152,
Frjálslyndir demókratar stjórna 37
og íhaldsmenn hafa meirihluta í 12.
I síðustu kosningum töpuðu íhalds-
menn um 2000 fulltrúum og Verka-
mannaflokkurinn, sem vann annað
eins, fékk 6070 fulltrúa, en í heildina
er kosið um 13000 sveitarstjórnar-
sæti. Erfitt er að spá um úrslitin;
íhaldsmenn ættu þrátt fyrir allt að
geta unnið eina 1000 fulltrúa, hafi
þingmennirnir ekki komið flokknum
alveg út úr húsi hjá kjósendum, en
bjartsýnustu menn tala um allt að
1400 fulltrúa þeim til handa. Tap
Verkamannaflokksins gæti þá orðið
einhver svipaður fjöldi, eða ívíð
minni, því menn reikna heldur ekki
með að Frjálslyndum demókrötum
haldist á öllum sínum sveitar-
stjórnamönnum.
Ekkert annað virðist í spilunum í
Wales en að Verkamannaflokkurinn
geti unnið meirihluta á heimastjórn-
arþinginu þar, þótt þjóðernissinnar
hafi stöðugt verið að sækja í sig
veðrið og það svo, að í síðustu skoð-
anakönnun var Verkamannaflokkur-
inn fyrsta sinni undir 50% atkvæða,
fékk 47%, en stefnir samt í 34 af 60
þingsætum. Afskipti flokksforyst-
unnar í London af vali forystumanns
flokksins í Wales fóru mjög fyi-ir
brjóstið á mörgum og kann svo að
fara, að Alun Michael, sem flokks-
forystan í London kom á toppinn,
nái ekki sæti á heimastjórnarþing-
inu og verði þá ekki fyrsti ráðherra
Wales, heldur verði annar kosinn til
þess. Þingsæti á heimastjómarþingi
Wales eru 60 talsins; fjöratíu þing-
menn eru kjörnir í einmennings-
kjördæmum og 20 af flokkslistum í
hlutfallskosningu. Plaid Cymra,
þjóðernisflokki Wales, er nú spáð
26% atkvæða og 13 þingsætum,
Ihaldsmönnum 7 þingsætum og
Frjálslyndum demókrötum 6.
Welska Þingið verður mun valdam-
inna en það skozka, mun t.d. ekki
hafa löggjafarvald og ekki geta lagt
á skatta, en það mun skera úr um,
hvernig þeim 814 milljörðum króna,
sem ríkisstjórnin leggur til, verður
varið í Wales.
I Skotlandi stefnir allt í sam-
steypustjóm Verkamannaflokks og
Frjálslyndra demókrata, sem yrði
fyrsta stjórn slík og gæfi Bretum
forsmekkinn að því samstarfi þess-
ara tveggja flokka, sem Tony Blair
ber svo mjög fyrir brjósti. Umræður
um tilbúna stjórn flokkanna, þar
sem Fijálslyndir fengju tvo ráðherra
og forseta þingsins hefur borið hátt
síðustu daga, en flokkarnir bera af
sér að nokkurt samkomulag sé til og
Frjálslyndir demóki-atar segjast
ekki útiloka neinn samstarfsmögu-
leika fyrirfram. Verkamannaflokkur-
inn lét sig dreyma um meirihluta á
tímabili, en nú virðist hann úr sög-
unni. A skozka heimastjómarþing-
inu sitja 129 þingmenn og hefur hlut-
ur Verkamannaflokksins minnkað
stöðugt síðustu daga, meðan þjóð-
ernissinnum hefur vaxið fiskur um
hi-ygg. Nú er Verkamannaflokknum
spáð 58 þingmönnum, Skozka þjóð-
emisflokknum 40, Ihaldsflokknum
17 og frjálslyndum 12.
Kjósendur fá tvo kjörseðla
Tvöfeldni kosninganna í Wales og
Skotlandi gerir þær meira spenn-
andi en ella, þar sem kjósendur fá
tvo kjörseðla og geta því kosið tvö-
falt, frambjóðendur eins flokks og
lista annars. Verkamannaflokkurinn
hefur mjög hvatt kjósendur sína til
þess að kjósa flokkinn á báðum seðl-
unum, en ekki hleypa þjóðemissinn-
um á þing inn um bakdyrnar með
því að kjósa þá á öðram. Forvitni-
legt verður að sjá, hvernig til tekst
með þessa blönduðu kosningu og
þess má geta, að í leiðara The Times
í gær era Skotar hvattir til þess að
kjósa Verkamannaflokkinn og
íhaldsflokkinn, þar sem sú blanda
þjóni sambandi Englands og
Skotlands bezt.
Meðal þeirra sex milljón kjósenda
brezkra, sem ekki kjósa í dag, eru
íbúar London, en borgarstjórnar-
kosningar verða hér á næsta ári.
Skotar kjósa sér þing í dag í fyrsta skipti í næstum þrjú hundruð ár
Verkamannaflokkurinn verð-
ur að sýna fram á árangur
ALICE Brown, prófessor í stjórn-
málafræði við Edinborgarháskóla,
segist í samtali við Morgunblaðið
reikna með því að vígsluhátíð heima-
stjórnarþingsins nýja, en Skotar
kjósa fulltrúa sína á þingið í dag,
verði öllu líflegi'i en kosningabarátta
sú sem stjórnmálaflokkarnir hafa
háð undanfarnar vikur.
Fyrirfram hefði mátt gera ráð
fyrir að kosningabaráttan yrði
spennandi, í ljósi þess að annar
stærstu stjórnmálaflokkanna hefur
sjálfstæði Skotlands á stefnuskrá
sinni, en Brown bendir á að ekki séu
nema tvö ár liðin síðan þingkosning-
ar fóru fram í Bretlandi, og þá um
haustið fór síðan fram þjóðarat-
kvæðagreiðsla um hvort setja skyldi
á laggirnar skoska heimastjórn.
„Almenningur í Skotlandi hefur
því tekist á við þessi málefni oftar en
einu sinni á síðustu árum, í raun má
segja að kosningabaráttan hafi haf-
ist fyrir tveimur árum og því er að-
dragandinn að þessum kosningum
afar langur,“ sagði Brown. „Skota
einfaldlega langar nú til að klára
málið, fá að gi'eiða sitt atkvæði og að
stjórnmálamennirnir bretti síðan
upp ermar og hefjist handa.“
Kosið eftir nýju
fyrirkomulagi
Brown bendir reyndar á að um-
talsverð tíðindi felist í þeirri stað-
reynd að Skotar kjósa nú eftir nýju
kosningakerfí sem segja má að sé
blanda hinnar hefðbundnu bresku
einmenningskjördæmakosningar og
hlutfallskosningakerfis, líku því sem
íslendingar eru vanir. Kjósendur
hafa tvö atkvæði, það fyrra nýtist
Kosningarnar sem
fram fara í Skotlandi
í dag marka þáttaskil.
Alice Brown, prófessor
í stjórnmálafræði við
E dinborgarháskóla,
segist í samtali við
Davið Loga Sigurðsson
bíða þess spennt að
hefjast handa við að
rýna í niðurstöðurnar.
við val á þeim sjötíu og þremur
þingmönnum sem valdir eru eftir
einmenningskjördæmafyrirkomu-
laginu, en hið seinna ræður úrslitum
um úr hvaða stjórnmálaflokki þrjá-
tíu og sex jöfnunarþingmenn koma.
„Þessar kosningar, og ekki síst
þetta nýja kjördæmafyrirkomulag,
munu breyta öllu pólitísku landslagi
í Skotlandi, hafa áhrif á starf og
stefnu stjórnmálaflokkanna," segir
Brown og lætur þess getið að Há-
skólinn í Edinborg muni standa fyr-
ir umfangsmiklum rannsóknum á
kosningahegðun almennings. Jafn-
framt viðurkennir Brown að hún
bíði þess spennt að geta hafist
handa við að rýna í niðurstöðurnar.
„Eg held að vísu að menn séu
sammála um að Verkamannaflokk-
urinn verði stærsti flokkurinn á
þingi en spurningin er sú hvort hann
fái nægilegt fylgi til að stjórna einn
síns liðs. Flestir reikna reyndar með
að við taki samsteypustjórn Verka-
mannaflokks og frjálslyndra
demókrata, mörgum kjósendum
Verkamannaflokksins finnst það
jafnvel ákjósanlegt. Þeir vilja að
Verkamannaflokkurinn þurfi að
hlusta á rök hinna flokkanna, taka
upp á sína arma sum þeirra mála
sem aðrir setja á oddinn."
Sjálfri finnst Brown ósennilegt að
Verkamannaflokkurinn fái hreinan
meirihluta í kosningunum, hlutfalls-
kosningafyi'irkomulagið komi ein-
faldlega í veg fýrir það. „Svona vildi
stjórn Verkamannaflokksins hafa
það og ástæðan var sú, hreint út
sagt, að flokkurinn vildi tryggja að
SNP [Skoski þjóðarflokkurinn] yrði
ekki fær um að vinna hreinan meiri-
hluta.“
Brown segir nokkra óvissu ríkja
um hversu mikið fylgi SNP nær að
tryggja sér. Umtalsvert fylgi SNP
segir Brown ekki endilega skýi-ast
af æstri sjálfstæðisþrá Skota heldur
því að kjósendur vilji halda ákveðnu
valdajafnvægi. Um leið sé stuðning-
ur við SNP afleiðing af þeirri stað-
reynd að Verkamannaflokkurinn
hefur verið við völd í tvö ár, og auð-
vitað séu menn ekki sáttir við öll
hans verk.
„SNP hefur reynt að staðsetja sig
vinstra megin við Verkamannaflokk-
inn og því fengið dálítið af þessu óá-
nægjufylgi til sín. Eftir því sem nær
dregur kosningunum hefur fylgi
SNP hins vegar farið dvínandi.
Þetta hefur gerst af því að stríðið í
Júgóslavíu hefur ýtt kosningabar-
áttunni af forsíðum dagblaðanna, og
af því að SNP hefur lýst sig mótfall-
inn fyrh'ætluðum skattalækkunum
stjórnvalda í London," segir Brown.
„Hér er auðvitað líka um víðtæk-
ari spurningu að ræða, nefnilega
hver er hæfur til að stýra þessu
landi. Og ég held að staðreyndin sé
sú að eftir því sem nær hefur dregið
kosningunum þá hafi fólk komist að
þeirri niðurstöðu að þótt það sé ekki
endilega sátt við öll verk Verka-
mannaflokksins þá séu leiðtogar
hans nú samt sem áður nokkuð hæf-
ir í sínu starfi."
Sjálfstæði áfram
á dagskrá?
Brown er þó á þeirri skoðun að
forysta SNP hafi tekið rétta ákvörð-
un þegar hún kaus að byggja kosn-
ingabaráttu sína ekki alfarið á sjálf-
stæðiskröfunni. „Það er nefnilega
þannig að það era ekki þessar kosn-
ingar sem skipta máli fyrir SNP,
heldur þær næstu. í raun mætti
halda því fram að það sé ekki æski-
legt fyrir flokkinn að vinna í þessum
kosningum," segir Brown. Hún seg-
ir að takist SNP hins vegar að
tryggja sér fjörutíu þingsæti eða
fleiri megi nota það sem grundvöll
að frekari sigrum.
Hitt er ekki sjálfgefið að krafan
um sjálfstæði muni tröllríða allri
stjórnmálaumræðu í Skotlandi þar
til á endanum SNP fær sínu fram-
gengt. „Fæstir flokkanna vilja sífellt
vera að spyrja þessarar stjórnar-
skrárlegu spurningar. Flestir era
þeir á þeirri skoðun að það myndi
hafa skaðleg áhrif á pólitískan og
efnahagslegan stöðugleika."
Hins vegar er að mati Brown ekki
útilokað að fólk fái aukinn áhuga á
sjálfstæði á nýjan leik skili aukin
sjálfstjórn Skotum litlum úrbótum.
„Þess vegna liggur alveg ljóst fyrir
að fari Verkamannaflokkurinn með
forystu í heimastjórn, eins og allt út-
lit er fyrir, mun flokkurinn verða að
standa sig. Hann mun verða að ná
árangri, ella mun fólk vera reiðubúið
að velta á ný fyrir sér möguleikan-
um á sjálfstæði."