Morgunblaðið - 11.11.1999, Page 8

8 FIMMTUDAGUR 11. NÓVEMBER 1999
FRETTIR
MORGUNBLAÐIÐ
Við verðum bara að vona, Skjalda mín, að ráðherrann minnist orða Agnesar um að það er
ekki stærðin sem skiptir máli heldur gæðin.
Simi 530 2800
©
CAMEDIA C-2000 ZOOM
STAFRÆN OG FILMULAUS
Muð 1 x 20om • 2,1 tnilljón punktn upplnusit
11600 x 1?00) • Meft tengi fyrtr utanáUggjandi
tlnss • Hæpt að tengja við sjönvarp • Hægt að
vlsta sem titl og jpeg • Fjnrstyring tylgii • Tekur
32int> smmtmedia koi t (Siuti tylgii með) • Gatur
tekið 45 mymtlr i róð, 2 a sekúndu • Hmgt að
tá aukalinsui
www.orm88on.ls
Rannsdkn á félagsatferli íslenska hestsins
Þrista tók að sér
að verja folöldin
HROSS eiga sér
ákveðna vini í stóðinu og
leika sér meira við
frændsystkini sín en
óskylda. f stóði virðist
ákveðið hross taka það
hlutverk að sér að
vemda folöldin. Kemur
þetta fram í rannsókn á
félagsatferli hrossa sem
unnið er að.
Anna Guðrún Þór-
hallsdóttir, doktor í
landnýtingu og kennari
við Landbúnaðarháskól-
ann á Hvanneyri, og
samstarfsfólk hennar vinnur að
rannsókn á félagsatferli íslenska
hestsins, sérstaklega meðan hryss-
urnar eru að kasta, og einnig er at-
hugað hvernig nýir einstaklingar
eru teknir í hópinn. í þessum til-
Anna Guðrún segir að
íyrirfram hafi verið hug-
myndh' um að í hverju
stóði væm einstaklingar
sem tækju að sér að
verja folöldin. í stóðinu á
Skáney hafi þriggja
vetra meri, Þrista, tekið
þetta hlutverk að sér.
Hún hafi gengið á milli
þegar hestar vom að ár-
eita folöld og rekið í
burtu. Tekur hún fram
að merin hafi ekki
vemdað öll folöldin en
mörg þeirra. Telur hún
að slíkt atferli hafi ekki verið skráð
hjá öðrum tegundum en sebrahest-
um en einn úr rannsóknahópnum,
Ingimar Sveinsson, hafi áður veitt
því eftirtekt.
Skyld hross leika sér saman
gangi var fylgst með stóði á Skáney
í Borgarfirði, alls um 30 hrossum
auk folalda, allan sólarhringinn í
fimm vikur vorið 1997. Athugunin
var endurtekin í vor en ekki hefur
verið unnið úr þeim upplýsingum.
Það vakti einnig athygli að skyld
hross höfðu jákvæðari samskipti en
óskyld. Tekur Anna Guðrún fram
að það tengist ekki nánari um-
gengni því öll hrossin á Skáney
gangi meira og minna saman. Hún
nefnir líkt skapferli og svipaða lykt
sem hugsanlegar skýringar en seg-
ir að gaman væri að kanna nánar af
hverju þetta gæti stafað.
Ljóslega kom fram við rannsókn-
ina að hrossin eiga sér ákveðna vini
í stóðinu, 2-3 hross sem aldrei eru
langt hvert frá öðru í haganum. Þá
kom í Ijós að merarnar leika sér
áberandi minna en ungu hestarnir
og segir Anna Guðrún að munur
kynjanna komi að þessu leyti fram
strax hjá folöldum.
Samstarfsfólk Önnu Guðrúnar
við rannsóknina eru Hrefna Sigur-
jónsdóttir, prófessor við Kennara-
háskóla íslands, Machteld Van
Dierendonck, frá Hollandi, og Ingi-
mar Sveinsson, fyrrverandi kennari
á Hvanneyri. Bændumir á Skáney,
Birna Hauksdóttir og Bjarni Mar-
inónsson, veittu ómetanlega aðstoð
að sögn Onnu Guðrúnar og Rannís
hefur styrkt rannsóknirnar.
Heilsugæsla og mannfræði
Sjúkdómar
hafa engin
vegabréf
IHADEGINU á morg-
un verður í stofu 101 í
Odda haldinn opin-
ber fyi'irlestur og mun
indverski prófessorinn
Veena Das flytja erindi
sem hún nefnir: Almenn-
ingur og ríkisvald: líf-
tækni og heilsugæsla á
tímum hnattvæðingar.
Fyrirlesturinn er hluti af
fyririestraröð Mannfræð-
istofnunar Háskóla ís-
lands um „Markalínur
náttúru og samfélags“.
Veena Das var innt eftir
hvað hún myndi helst
ræða í fyrirlestri sínum.
„Eg mun fjalla um
tvenns konar skilning á
heilbrigðismálum og
spennuna þar á milli; ann-
ars vegar er litið á heilsu-
gæslu sem hnattræn gæði
Veena Das
menningi til handa og hins vegar
sem einstaklingsbundinn rétt.
Eg mun leiða rök að því, með
áherslu á reynslu Indverja, að
hafa beri þennan tvíþætta skiln-
ing í huga þegar rætt er um sið-
ferðileg álitamál tengd líftækni
og læknavísindum."
-„Getur þú sagt okkur nánar
hvaðþú munt fjalla um ?
„Eg fjalla nánar til tekið um
siðferðileg álitamál í sambandi
við heilsugæslu, annars vegar
stendui' ríkisvaldið fyrir um-
fangsmiklum forvörnum m.a.
bólusetningum barna, hins vegar
taka fjölskyldur og einstaklingar
ákvörðun um hvemig þeir verja
sig sem best. Samtímis eru
margir sjúkdómar alþjóðlegir í
eðli sínu og það þarf að huga að
fátækt sérstaklega. Eg enda á
því að leiða rök að því að það
þurfi að endurskilgreina marka-
línuna milli einstaklings og hins
opinbera.“
- „Hvað með reynslu Indverja
á þessu sviði?
„Ég er um þessar mundir að
kanna þessi mál sérstaklega með
rannsókn meðal fátækra í Delhi.
Yfirvöld standa fyrir vissum að-
gerðum, m.a. bólusetningu
barna, en hugsanlega stangast
þetta á við vissa þætti í heilsu-
gæslu einstaklinganna sjálfra."
- „Hvaða þýðingu hefur þetta
fyrir umræðu um heilsugæslu og
líftækni á Vesturlöndum ?“
„Veröldin er orðin svo gagn-
háð og á tímum hnattvæðingar
er enginn einn í heiminum. Al-
næmi er skólabókardæmi um
sjúkdóma sem eru hnattrænir í
eðh sínu og virða engin landa-
mæri. Ef alnæmi er dæmigert
fyrir þá sjúkdóma sem hrjá
munu mannkyn á
næstu öld, sem nú er í
augsýn, þá þurfum við
að endurskoða hug-
myndir okkar um
ábyrgð, áhættu, ein-
staklinga og hið opin-
bei-a.“
- „Hvað með siðferðileg álita-
máler hægt aðná samkom ulagi í
þeim efnum þegar um ólíka
menningarheima eraðræða?
„Þar hef ég tvennt að segja.
Annars vegar þurfa mannfræð-
ingar að endurskoða hugmyndir
sínai’ um siðferðilega ábyrgð. I
þeim heimi sem mannfræðingar
standa andspænis í dag, t.d. þar
sem ég hef unnið meðal fátækra í
Delhi, dugar ekki að víkja sér
undan ábyrgð eins og frumbygg-
inn komi manni ekki við. Rannsa-
kandi er óhjákvæmilega flæktur
al- ► Veena Das fæddist á Indlandi
árið 1945. Hún tók Ba(Hon) í
sanskrít við Háskólann í Delhi
1964. MA-próf í félags- og
mannfræði tók hón frá sama
háskóla 1966. Doktorsprófi
lauk hón 1970 frá Háskólanum í
Delhi. Hón er er nó prófessor í
mannfræði við New School of
Social Resarch í New York og
við Háskólann í Delhi. Hón hef-
ur gegnt fjölmörgum ábyrgðar-
stöðum og er heimskunn fyrir
ritstörf sín og rannsóknir. Með-
al ritverka hennar eru Remak-
ing a World: Violence, Social
Suffering, and Recovery. Hón
er um þessar mundir gistifræði-
maður við The Swedish Colleg-
ium for Advanced Study in the
Social Sciences í Uppsölum.
Veena Das er gift og á þrjó
börn.
Endurskoða
þarf hug-
myndir um
siðferðilega
ábyrgð
í atburðarás og verður að deila
kjörum með heimamönnum.
Þetta þýðir að mannfræðingar
verða að endurskoða hugmyndir
sínar um siðferðisskyldur sínar.
Á hinn bóginn er ég að fjalla um
siðferðilega ábyrgð í líftækni og
líftæknirannsóknum. Menn hafa
iagt ofuráherslu á að ná sam-
komulagi um einhver æðstu gildi
í siðferðilegum efnum, gjarnan
með áherslu á einstaklinginn. Ég
tel að það þurfi að leggja minni
áherslu á þessi æðstu gildi og
gefa meiri gaum að hinum hvers-
dagslega veruleika sem fólk býr
við hverju sinni. Ég er ekki að
halda því fram að sígild siðfræði
sé úrelt heldur þurfi að koma
henni niður á jörðina, ef svo má
segja.“
-Hvað með reynslu þína t.d.
hvað snertir setu þínaí
siðanefnd UNESCO?
Ég tel að við þurfum
að spyrja okkm- hvern-
ig UNESCO og aðrar
alþjóðastofnanir geti
________ komið okkur að notum
á einstökum stöðum."
- „Hvað með Bhopai-slysið, þú
áttir sæti í nefnd sem fjallaði um
það?
Hvað snertir Bhopal-slysið,
sem var mesta iðnaðarslys í sög-
unni, vann ég ásamt lögfræðing-
um við að undirbúa málsókn
gegn Union Carbite. Ég fór yfir
tiltækar heilsufarsupplýsingar
og málið fór fyrir hæstarétt. Mitt
verkefni var fólgið í að leiða í ljós
veilur í málflutningi hins alþjóð-
lega auðhrings, sem fór frjáls-
lega með sannleikann og skaut
sér undan ábyrgð."