Morgunblaðið - 11.11.1999, Blaðsíða 40

40 FIMMTUDAGUR 11. NÓVEMBER 1999
UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ
"v*
Lifandi
blaða-
mennska
Okkur vantar ekki fleiri fréttir afeinka-
lífi fólks heldur sjálfitœðari vinnubrögð
blaðamanna og aukna sérfrœðiþekk-
ingu á fiölmiðlunum.
Farsinn um forsetann
og fylgdarkonuna
minnti okkur á
hversu blessunar-
lega laus við erum
við útlenda æsifréttablaða-
mennsku. í fyrstu varð ýmsum
spurn hvort fjölmiðlarnir væru
komnir út á hála braut, en brátt
varð flestum ljóst að fjölmið-
larnir voru ekki gerendur í
þessum leik, heldur forsetinn
sjálfur sem virtist ætla að gera
einkalíf sitt að fjölmiðla-sápu
(áður en menn honum veiviljaðir
tóku í taum-
VIÐHORF
Eftir JakobF.
Ásgeirsson
ana). Það var
því undarlega
á skjön við
tíðarandann
þegar blaðamaður nokkur, sem
starfað hefur á Fókus-blaði DV,
skrifaði í kjallara DV og krafð-
ist þess að fréttir væru pers-
ónugerðar í stórum stíl. Greinin
var þó mestan part marklaus
skætingur um Morgunblaðið
sem blaðamaðurinn sagði ekki
skilja að „á bak við hverja frétt
er fólk“!
Það er dálítið sérkennilegt að
sjá þá kröfu fram borna að hér
á landi skuli innleidd vinnu-
brögð sem í öðrum löndum eru
yfirleitt talin höfuðókostur nú-
tíma blaðamennsku: Annars
vegai' að gengið sé of nærri
einkalífi fólks og hins vegar sí-
fellt ógleggri skil frétta og
skemmtiefnis. Með því að per-
sónugera fréttir er einmitt verið
að reyna að auka skemmtigildi
þeirra - jafnframt því sem
gengið er nær einkalífi fólks en
við eigum að venjast.
Það er ekki oft sem íslenskur
blaðamaður kveður sér hljóðs
um blaðamennsku og því rauna-
legt að þegar það loksins gerist
skuli erindið vera krafa um
meiri lágkúru og níð um þann
fjölmiðil sem hefur verið í farar-
broddi vandaðrar blaðamennsku
á íslandi. Það eru nefnilega nóg
tilefni til rækilegrar umræðu
um íslenska blaðamennsku.
Auðvitað er hún um margt til
fyrirmyndar, eins og lesendur
Morgunblaðsins þekkja, en í
samanburði við útlenda fjöl-
miðla blasa við veigamiklir
annmarkar sem nauðsynlegt er
að horfast í augu við.
Hvers vegna hefur enginn ís-
lenskur blaðamaður getið sér
orð fyrir skarpar athugasemdir
með reglulegum skrifum um
efnahagsmál, utanríkismál, heil-
brigðismál, menntamál, eða
sveitarstjórnarmál? A öllum
betri fjölmiðlum á Vesturlönd-
um eru öflugir menn með sér-
þekkingu hver á sínu sviði sem
geta fylgst með því sem er að
gerast, án þess að reiða sig sí-
fellt á upplýsingar frá stjórn-
völdum, sérfræðingum eða
hagsmunahópum, og geta sjálfir
lagt mat á áreiðanleika upp-
lýsinga. Fjölmörg átakanleg
dæmi mætti nefna um skort ís-
lenskra fjölmiðla á sérfræði-
þekkingu, en nærtækast
kannski nýlegar furðufréttir um
„uppgötvanir" í fornleifafræði,
þar sem athyglissjúkum forn-
leifafræðingum tókst að teyma
fjölmiðlana eftirminnilega á
asnaeyrunum. Ef fjölmiðlarnir
hefðu haft innanborðs burða-
mikla sagnfræðinga, með sam-
bönd við ábyrga menn, hefði
auðvitað mátt komast hjá þess-
ari hneisu.
Raunar hefur aldrei verið
meiri þörf á sjálfstæðum vinnu-
brögðum fjölmiðla, aukinni úr-
vinnslu frétta og góðri ritstýr-
ingu. Eitt einkenni nútíma
blaðamennsku er hraði og
geysimikið upplýsingastreymi.
Við erum að drukkna í upp-
lýsingum - ómeltum. Sú krafa
er því í auknum mæli gerð til
fjölmiðla að þeir vinni úr þess-
um upplýsingum í stað þess að
koma þeim einungis á framfæri.
E.t.v. voru íslensk dagblöð bet-
ur í stakk búin til slíks á tímum
hinnar flokkspólitísku áþjánar.
Þá gátu blöðin nefnilega reitt
sig á víðtækt net sérfræðiþekk-
ingar á vegum flokkanna.
Skorturinn á sjálfstæðum
vinnubrögðum í íslenskri blaða-
mennsku birtist líka í við-
talafarganinu. Það hefur ekki
aðeins lagt undir sig helgarbkið-
in, heldur fréttasíðurnar líka. I
gamla daga gerðu íslenskir
blaðamenn sér far um að lýsa
sjálfir atburðum, þeir voru á
vettvangi og reyndu að koma til
skila andrúmsloftinu - og hafa
sagnfræðingar, sem notað hafa
blöð frá miðbiki aldarinnar, get-
að stuðst við einstaklega lifandi
og ýtarlegar frásagnir blaða-
manna. Núna hvarflar varla að
nokkrum blaðamanni að skrifa
sjálfstæða frásögn af fréttnæm-
um viðburðum, heldur snúa þeir
sér undireins til opinberra að-
ilja, lögreglunnar, o.s.frv. og
taka viðtöl við þá sem voru á
staðnum. Blaðamennirnir eru
því orðnir að hreinum milliðum
- þeir upplýsa ekki sjálfir les-
endur sína um það sem er að
gerast, heldur koma áleiðis til
lesenda skilningi yfirvalda og
sjónarvotta á atburðarásinni.
Ósjálfstæði íslenskra blaða-
manna gerir það m.a. að verk-
um að skoðanamyndun í landinu
er um of undir oki sérfræðinga
og hagsmunagæslumanna. Tíð-
um er eina mótvægið flokkspóli-
tískar raddir og blaðaskrif sér-
vitringa. Fjölmiðlarnir sýnast
ekki í stakk búnir til að stuðla
að upplýstri umræðu með því að
spyrja gagnrýnna spurninga og
standa fast á því að fá svör. Þeir
kjósa sér hlutverk hins „hlut-
lausa“ milliliðar - og í stað þess
að stýra umræðunni markvisst
að kjama máls keppast þeir við
að leyfa öllum að komast að. Við
það fer umræðan á víð og dreif
og endar að lokum í marklausu
karpi og stóryrðavaðli. Þá er
svo komið að almenningur er
orðinn uppgefinn á málsefninu.
Þannig er í hnotskurn lýðræðis-
leg umræða á íslandi í aldarlok.
Mannréttindabrot
ÍSLENDINGAR eru sífellt að
dragast meira og meira aftur úr
öðrum lýðræðisþjóðum í mann-
réttindamálum. Islensk lög eru
svo götótt að þau veita almennu
launafólki ekki þau réttindi sem
þykja sjálfsögð og nauðsynleg víð-
ast hvar annars staðar í Vestur-
Evrópu og Norður-Ameríku.
Lagaleg réttindi hér eru með
þeim allra lélegustu í vestrænum
ríkjum og þótt víðar væri leitað. I
íslenska löggjöf vantar t.d. öll
ákvæði sem tryggja launþegum
eðlilegt atvinnuöryggi og vernd
gegn því að hægt sé að vísa þeim
úr starfi án gildra ástæðna. Hér-
lendis vantar einnig það
lágmarkssiðferði hjá stjórnvöld-
um að þau fari eftir þeim lögum
sem gilda í landinu, en eins og nú
er sniðgengur ríkisstjórnin lög
sem vernda eiga launafólk, heilsu
þess og öryggi.
Geðþóttauppsagnir
Eins og áður segir eru hér á
Islandi ekki til nein lög sem
vernda launþega gegn geðþótta-
uppsögnum úr starfi og hægt er
að segja starfsfólki upp án þess að
þurfa að tilgreina ástæðu fyrir
uppsögninni. Samkvæmt núgild-
andi lögum er hægt að segja
starfsmanni upp starfi fyrir engar
sakir og ráða annan í hans stað á
sama tíma. Þannig getur persónu-
leg óvild eða pólitískur ágreining-
ur orðið til þess að fjölskyldumað-
ur standi allt í einu uppi
atvinnulaus. Einnig getur litar-
háttur, trúarskoðanir, aðild að
verkalýðsfélagi, fjölskyldustærð
eða eitthvað annað hjá starfs-
manni, sem atvinnurekanda fellur
ekki, orðið tilefni til uppsagnar og
því miður hafa fyrirtæki notað sér
þetta með tilefnislausum upp-
sögnum á fyrirmyndarstarfsfólki.
Fullgilding strax
Árum saman hafa íslensk
stjórnvöld átt þess kost að full-
gilda samþykktir Alþjóðavinnum-
álastofnunarinnar um mannrétt-
indi. Þarna eru m.a. samþykktir
nr. 158 og 166, sem tryggja launa-
fólki lágmarks rétt-
indi við uppsagnir,
en slík ákvæði vant-
ar algjörlega í ís-
lenska löggjöf.
Verkalýðsfélagið
Hlíf hefur ítrekað
bent á þessa ósvinnu
og farið fram á að
stjórnvöld fullgiltu
samþykktirnar.
Hingað til hafa
værukærir ráðherr-
ar þrjóskast við og
þess vegna er jauna-
fólk hér á íslandi
verr sett í ýmsum
réttindamálum en
t.d. verkafólk í Jem-
en og Tyrklandi. Jafnvel nokkur
ríki þriðja heimsins hafa fullgilt
samþykktirnar en ísland situr
eftir eins og steinrunnið banana-
Vernd
Jafnvel sjúkraskýrslur
er varða starfsmenn,
segir Sigurður T.
Sigurðsson, eru
geymdar inni á launa-
deildum fyrirtækja.
lýðveldi. Ég skora á ríkisstjórnina
að fullgilda strax fyrrgreindar
samþykktir enda á hún varla ann-
arra kosta völ ef hún ætlar sér að
standa við stóru orðin um að hafa
„fólk í fyrirrúmi eða á það
kannski bara við um hennar
einkavini en ekki sauðsvartan al-
múgann?
Heilsufarsskoðanir
En það er á fleiri sviðum en í
uppsagnarákvæðum sem troðið er
á réttindum launafólks hérlendis.
Við skulum ekki gleyma því
ófremdarástandi sem ríkt hefur
undanfarna áratugi og ríkir enn í
heilsufarsskoðunum launafólks.
Trúnaðarlæknar fyrirtækja eru
látnir framkvæma
þessar skoðanir, sem
eiga lögum samkvæmt
að fara fram á sjúkra-
húsi eða heilsugæslu-
stöð. Svo langt er
gengið að jafnvel
sjúkraskýrslur er
varða starfsmenn eru
geymdar inni á launa-
deildum fyrirtækja,
þar sem atvinnureka-
ndinn hefur greiðan
gang að þeim. Forsæt-
isráðherra hneykslast
opinberlega á því að
sjúkraskýrslur séu
geymdar í illa læstum
herbergjum hér og
þar úti í bæ en lætur átölulaust og
virðast telja eðlilegt að launaðir
trúnaðarlæknar á vegum atvinnu-
rekenda hafi hliðstæðar skýrslur
undir höndum. Þetta er ótrúleg
siðblinda, sem sýnir glögglega
viðhorf stjórnvalda til launafólks.
Lög verði virt
Hægt hefði verið fyrir áratug
að setja stærstan hluta þessarar
þjónustu inn á sjúkrahús og
heilsugæslustöðvar ef pólitískur
vilji hefði verið fyrir hendi. Sá
vilji var ekki til staðar og því
frestuðu ráðherrar því sífellt að
fara eftir gildandi lögum hvað
þetta varðar. Stjórnvöld ættu að
skammast sín fyrir það vítaverða
kæruleysi sem þau hafa sýnt í
þessu máli í tvo áratugi og sjá
sóma sinn í að breyta nú til og
fara eftir þeim lögum sem Alþingi
setur, en samkvæmt þeim eiga
heilsugæslustöðvar og sjúkrahús
að sjá um fyrrgreindar heilsufars-
skoðanir en ekki trúnaðarlæknar,
sem atvinnurekendur ráða til sín.
Launafólk krefst þess að þessu
máli verði komið í það horf sem
lög gera ráð fyrir, þannig að pers-
ónuleynd verði að fullu tryggð
varðandi sjúkraskrár og heilsu-
farsskoðanir starfsfólks fyrir-
tækja.
Höfundur er formaður
Verkalýðsfélagsins Hlífar.
Sigurður T.
Sigurðsson
Klerkur í klípu
OPIÐ bréf til bisk-
ups þjóðkirkjunnar,
skrifað af séra Torfa
Kristjáni Stefánssyni
Hjaltalín, vakti
óskipta athygli mína
þegar það birtist á
síðum Morgunblaðs;
ins 26. október sl. I
greininni fer prestur-
inn mikinn í gagnrýni
sinni á dreifingu
bæklings sem ber yf-
irskriftina „Verða
tímamót í lífi þínu?“
með undirtitilinn „Ur
mínus í plús“. Eins og
þjóðin veit var þess-
um bæklingi dreift
inn á hvert heimili í landinu fyrir
nokkrum vikum. Séra Torfi kallar
þennan bækling „sértrúar“áróður
og telur að þjóðkirkjan hafi látið
Hvítasunnukirkjuna fífla sig til
samstarfs við boðun „sértrúar“
hvítasunnumanna og annarra náð-
argjafahreyfinga. Ekki ætla ég að
blanda mér í ágreiningsefni
presta þjóðkirkjunnar, enda tel ég
ekki rétt að nota fjölmiðla til að
leiða deilur til lykta. Það sem hins
vegar vekur athygli mína er að
vígður þjónn þjóðkirkjunnar,
þeirrar stofnunar lýðveldisins sem
ber ábyrgð á andlegri uppbygg-
ingu þegnanna, skuli telja að boð-
skapur Jesú um frelsi frá synd sé
„ósamræmanlegur lúterskri
kirkju“ eins og klerkurinn orðar
það sjálfur.
Hvítasunnukirkjan á Islandi tók
þátt í dreifingu áðurnefnds bækl-
ings og forysta kirkjunnar er afar
ánægð með að hafa
verið hluti af þessu.
víðtæka samstarfi
margra kristinna
safnaða, þar með tal-
innar þjóðkirkjunnar.
Bæklingurinn inni-
heldur engan sérstak-
an „hvítasunnuboð-
skap“ heldur hreinan
og kláran boðskap
Jesú um að maðurinn
þurfi að beygja kné
sín fyrir Jesú sem
Drottni og frelsara til
að eiga aðgengi að
himnaríki. Þeir sem
telja þennan boðskap
„sértrúar“áróður
hvítasunnumanna hafa ekki mikið
innsæi í meginþema ritningarinn-
ar. Það nægir að minna á orð Jesú
í guðspjalli Jóhannesar þar sem
segir: „Ég er vegurinn, sannleik-
urinn og lífið. Enginn kemur til
föðurins nema fyrir mig.“ (Jóh.
14:6.) Merkilegt að þessi orð „veg-
urinn“ og „sannleikurinn" skuli
vera í eintölu. Það gefur ótvíræð-
ar vísbendingar um að aðeins sé
um að ræða eina leið og einn
sannleika. Auðvitað ættum við
hvítasunnumenn að vera upp með
okkur að menn telja okkur eiga
einkarétt á boðskap Jesú, en hafa
skal það sem sannara reynist!
Boðskapurinn um Jesú og frels-
isverk hans er boðskapur sem all-
ir kristnir menn ættu að boða öll-
um sem þeir ná til. Það nægir að
fylgjast með fréttaflutningi í þjóð-
félaginu til að sjá að víða er pottur
brotinn hjá þjóðinni okkar.
Trúmál
Það vekur athygli mína,
segir G. Theodór
Birgisson, að vígður
þjónn þjóðkirkjunnar
skuli telja að boðskapur
Jesú um frelsi frá synd
sé „ósamræmanlegur
lúterskri kirkju“.
Lausnin fyrir land okkar og þjóð
er að finna hjá Guði og syni hans
Jesú Kristi. Þjóðin okkar þarf að
fylgja fordæmi Jeremía spámanns
sem segir: „Ó land, land, land,
heyr Orð Drottins." (Jer 22:29.)
Spurningin er hins vegar hvernig
menn eiga að heyra Orð Drottins
ef þeir sem hafa að atvinnu að
boða Orð Drottins trúa ekki sjálfir
á Orð Jesú. í einlægni minni ráð-
legg ég slíkum að finna sér annað
starf.
Að lokum vil ég þakka öllum
þeim sem lögðu mikið á sig við út-
gáfu og dreifingu bæklingsins
„Verða tímamót í lífi þínu“ fyrir
vel unnin verk. Þig, lesandi góður,
hvet ég til að lesa bæklinginn, það
gætu orðið tímamót í lífi þínu.
Höfundur er safnaðarhirðir
Hvítasunnukirkjunnar á Akureyri
og framkvæmdastjóri
Hvítasunnukirkjunnar á Islandi.
Theodór
Birgisson