Morgunblaðið - 25.01.2000, Blaðsíða 20

20 ÞRIÐJUDAGUR 25. JANÚAR 2000
VIÐSKIPTI
MORGUNBLAÐIÐ
Páll Gunnar Pálsson, forstjóri Fjármálaeftirlitsins, um siðferði á fjármálamarkaði
Ábyrgðin hjá
slj órnendum
fjármála-
fyrirtækja
Morgunblaðið/Brynjar Gauti
Fólk að störfum í rannsóknarstofu íslenskrar erfðagreiningar.
PÁLL Gunnar Pálsson, forstjóri
Fjármálaeftirlitsins, segir hugarfars-
breytingu nauðsynlega hvað varðar
siðferði á fjármálamarkaði. Að hans
mati liggur ábyrgð á trúverðugleika
fyrirtækja hjá stjómendum þeirra og
nauðsynlegt sé að almenningur veiti
fjármálastofnunum aðhald. Páll telur
ennfremur æskilegt að einn maður
innan fjármálastofnunar beri ábyrgð
á því að túlka verklagsreglur og fylgj-
ast með að þeim sé framfylgt innan
fyrirtækisins.
Að sögn Páls er stutt síðan Fjár-
málaeftirlitið fékk vitneskju um þær
undanþágur frá verklagsreglum fjár-
málafyrirtækjanna sem til umijöllun-
ar voru í Morgunblaðinu á laugardag-
inn. Er þar einkum vísað til
undanþágna sem veittar voru í Bún-
aðarbanka annars vegar, og hjá
Landsbréfum hins vegar.
Páll segir meginábyrgð Fjármála-
eftirlitsins að gæta þess að atvik af því
tagi sem upp hefur komið um fjárfest-
ingar starfsmanna banka í óskráðum
bréfúm, þvert á verklagsreglur, komi
ekld upp aftur. „Við munum krefja
fjármálafyrirtæki um skýrari verk-
lagsreglur og skýrara skipulag. Frá
okkar sjónarhóli snýst þetta líka um
hæfi stjómenda almennt, að þeir séu
að fylgja réttum sjónarmiðum í starf-
seminni. Með þessum orðum er ég
ekki að leggja dóm á ákveðna yfir-
menn.“
Röksemdir Búnaðarbankans
metnar
Hann segir Fjármálaeftirlitinu sem
stjómsýslustofnun bera skylda til að
skoða sjónarmið og rök sem aðilar
undir eftirliti þess hafa fram að færa.
„Við höfum ekki lokið við að fara yfir
röksemdir og sjónarmið Búnaðar-
bankans í málinu og athuga hvort
með einhverjum hætti sé hægt að fall-
ast á þær röksemdir. Við munum
meta með hvaða hætti athugasemd-
um og kröfum um úrbætur verður
beint að bankanum og öðrum sem
gefið hafa undanþágur framhjá verk-
lagsreglum sem staðfestar hafa verið
af Fjármálaeftirlitinu,11 segir Páll.
í verklagsreglum eru almennt til-
greind viðurlög við brotum i formi
áminningar eða brottvikningar.
„Verklagsreglur eru fyrst og fremst
til að tryggja hagsmuni viðskipta-
manna umfram hagsmuni bankanna
sjálfra eða starfsmanna þeirra. Það
virðist vera að stjómendur fjármála-
fyrirtækjanna hafa litið reglumar
mismunandi augum og því augljóst að
gera verður reglumar skýrari. Að
okkar mati er mikilvægt að kveða
nánar á um eftirfylgni við reglumar. í
því sambandi er æskilegt að einhver
innan fyrirtækis verði gerður ábyrg-
ur fyrir því að reglunum sé framfylgt.
Hann bæri ábyrgð á að túlka regl-
umar, greina stjómendum frá hugs-
anlegum brotum á þeim og yfir höfuð
að fylgjast með því að ákvæði þeirra
væm virt. Slíkt þekkist erlendis og
ætti að vera hægt að hafa sams konar
fyrirkomulag á hérlendis. Þetta gæti
til dæmis fallið undir starfssvið innri
endurskoðunardeildar. Það þarf síðan
að kveða nánar á um hvað skuli géra
ef reglumar era brotnar, til dæmis
um að viðskiptin gangi til baka. Þetta
þurfa menn allt að hugsa betur,“ segir
Páll.
Að hans sögn ber fjármálastofnun-
um að leita til Fjármálaeftirlitsins
telji þær nauðsynlegt að fá verklags-
reglur rýmkaðar. „Undanþágur sem
ekki eiga sér stoð í verklagsreglunum
era afskaplega varhugaverðar að
okkar mati. Það er eðlilegt að fjár-
málafyrirtækin leiti til Fjármálaeftir-
litsins um breytingar á reglunum og
fái rýmkun af einhveiju tagi stað-
festa, fallist Fjármálaeftirlitið á það.
Það er hin formlega rétta leið til und-
anþágu og til að koma í veg fyrir
gagnrýni af því tagi sem komið hefur
fram undanfarið. Stundum verður
Fjármálaeftirlitið við slíkum beiðnum
og stundum ekki.“
Páll segir hugarfar stjórnenda og
starfsmanna fjármálafyrirtækja og
almennings skipta höfuðmáli í málum
sem þessum. „Stundum er nauðsyn-
legt að setja skýrari reglur, en menn
verða að temja sér það viðhorf að
hlutimir era ekki endilega í lagi, þó
þeir séu ekki bannaðir í lögum eða
reglum. Svarið er því ekki alltaf að
horfa til stjómvalda þegar umdeilan-
leg atvik koma upp. Stjómvöld hafa
ákveðið að færa sig út úr fjármála-
starfsemi sem eigandi og það getur
ekki hafa verið markmið þeirra að
sitja uppi með alla ábyrgðina. Fyrir-
tækin sjálf þurfa að bera ábyrgð á
trúverðugleika sínum og að sýna
hverjum og einum viðskiptamanni
fram á að hagsmunir hans séu í fyrir-
rúmi. Almenningur þarf að veita að-
hald, skipta við einhvem annan ef
hagsmunir hans era ekki virtir en
ekki einungis að horfa til stjómvalda.
Opinbert eftirlit er þó líka mikilvægt
en hugarfarsbreyting í þessum efnum
er nauðsynleg. Stjómendur fjármála-
fyrirtækja átta sig á þessu, að mínu
mati, en hugarfarið hefur kannski
ekki alveg fylgt þeirri öra þróun sem
átt hefur sér stað í fjármálaheiminum
undanfarið."
Páll segir fjármálastofnanir, sem
geta komið trúverðugleika til skila tO
viðskiptamanna sinna, standa framar
í samkeppni. „Þegar hægt er að sýna
fram á að hagsmunir viðskiptavina
eru í fyrirrúmi, hlýtur slíkt fyrirtæki
að standa mjög vel samkeppnislega
og þannig á það að vera,“ segir Páll og
bætir við að Fjármálaeftirlitið gegni
hlutverki við að stuðla að réttu hugar-
fari á markaði. „Því hefur verið haldið
fram að ákveðið siðferði vanti hér á
landi og því þurfi að styrkja Fjár-
málaeftirlitið. Þetta er ein af rök-
semdunum fyrir framvarpi til laga
sem nú liggur fyrir Alþingi. Þar er
gert ráð fyrir því að Fjármálaeftirlitið
geti gefið út almenn leiðbeinandi til-
mæli án þess að þurfa til þess laga-
heimild í hverju tilviki. Þetta gæfi
okkur færi á að læra af reynslunni og
koma okkar túlkun á framfæri við all-
an markaðinn.“
Hafnaði ósk FBA um breytingu
á verklagsreglum
Að sögn Bjama Ármannssonar,
forstjóra FBA, hafnaði Fjármálaeft-
irlitið á síðasta ári ósk FBA um sam-
þykki eftirlitsins á verklagsreglum
sem heimiluðu starfsmönnum fjár-
málastofnana að fjárfesta í óskráðum
hlutabréfúm.
Aðspurður segir Bjami ástæðuna
fyrir umleitan FBA greinilegan vilja
starfsmanna bankans til að fjárfesta í
ýmsum óskráðum félögum, helst er-
lendum. „Við leituðum álits Fjármála-
eftirlitsins 28. september á síðasta ári
á hugsanlegri breytingu á verklags-
reglunum, þess efnis að starfsmenn
gætu, eftir að hafa aflað fyrirfram
samþykkis framkvæmdastjómar
bankans, fjárfest í óskráðum hluta-
bréfum og fengum skýr svör um að
slíkt yrði ekki heimilað," segir Bjami.
Vilhjálmur Egilsson, alþingismað-
ur og formaður efnahags- og viðskipt-
anefndar Aiþingis, segist ekki vera
viss um hvort það sé fortakslaust rétt
að hafa þau ákvæði að starfsmenn
megi ekki kaupa hlutabréf í fyrir-
tækjum nema þau séu skráð á mark-
aði.
„Við höfum kannski verið að tak-
marka um of möguleika starfsmanna
til að ávaxta sitt sparifé með þeim
hætti sem þeim hugnast. Óskráð félög
geta verið af öllum toga. Þetta geta
verið fjölskyldufyrirtæki og ekki víst
að þetta séu í öllum tilvikum fyrirtæki
sem verið er að byggja upp til þátt-
töku á hlutabréfamarkaði. Þama get-
ur verið um að ræða minniháttar hlut
sem skapar nákvæmlega engin áhrif í
stjóm eða öðra. Það er því hæpið að
setja reglur sem segja að starfsmenn
megi ekki eiga hlutabréf. Mér finnst
æskilegt að reglumar séu þannig að
öll eðlileg hegðun manna sé leyfileg,
en um leið sé komið í veg fyrir mis-
notkun á aðstöðu. Það verður að vera
á hreinu að um slíkt sé ekki á ferð-
inni,“ segir Vilhjálmur.
„Eg tel þetta vera spumingu um
hvemig lögin og reglumar era. Það er
í mínum huga hæpið að setja verk-
lagsreglur nema með þeim hætti að
þær verði haldnar, og tel að menn
þurfi að hugleiða hvort þessar reglur
séu eðlilegar í Ijósi þeirra aðstæðna
sem komu upp,“ segir Vilhjálmur.
„Spumingin er hvort reglumar era of
stífar eða hvort þær séu eðlilegar.
Mér finnst allavega ekki rétt að setja
reglur sem þarf svo að gefa undan-
þágu frá. Það er skynsamlegra að
menn setji sér reglur sem ætlunin er
að halda. Spuming er þá hvort ekki sé
betra að hafa reglumar rýmri. Þetta
tel ég að þurfi að skoða,“ segir Vil-
hjálmur.
Nauðsyn að taka upp siðareglur
Margrét Frímannsdóttir, alþingis-
maður, sem sæti á í efnahags- og við-
skiptanefnd Alþingis, segir að lengi
hafi staðið yfir umræða um nauðsyn
þess að setja siðareglur, og hafi Sam-
fylkingin lagt fram þingsályktunartil-
lögu þess efnis að viðskiptaráðherra
beiti sér fyrir því að settar séu siða-
reglur, sem fjármálastofnunum beri
skylda til að fara eftir.
„Mér finnst í ljósi reynslunnar að
það verði að taka þessar reglur upp,
endurskoða þær og breyta þeim. Það
er með þetta eins og margt annað í
hinu nýja fjármálaumhverfi sem
nauðsynlegt er að taka til endurskoð-
unar í Jjósi þeirra öra breytinga sem
átt hafa sér stað.“
Aðspurð um hvort hún leggi
áherslu á einhver sérstök atriði varð-
andi slíkar reglur segir Margrét að
„ég held það þurfi að fara yfir þetta í
heild sinni. I Ijósi reynslu síðustu
vikna held ég að menn hafi ekki hugs-
að út í það að þetta væri eitt af þeim
atriðum sem þyrfti að skoða hvað
varðar ríkisbankana tvo, Búnaðar-
banka íslands hf. og Landsbanka Is-
lands hf., þar sem ríkið er enn meiri-
hlutaeigandi.
Þetta er eitt af þeim atriðum sem
ekki var rætt við ákvörðun um sölu á
hlut í þessum tveimur bönkum, vegna
þess skamma tíma sem var til stefnu.
Við gjöldum þess þama og vonandi á
það ekki eftir að koma fram á fleiri
sviðum þó ég óttist það.
Við gagnrýndum mjög þennan
skamma tíma sem var til stefnu fyrir
söluna og bentum á mjög mörg atriði
sem þyrftu meiri skoðunar við, en ég
viðurkenni að þetta var eitt af þeim
sem urðu eftir,“ segir Margrét Frí-
mannsdóttir.
Ögmundur Jónasson með fyrir-
spum til viðskiptaráðherra
„Ég mun ganga eftir því við við-
sldptaráðherra, þegar Alþingi kemur
sarnan, hvemig staðið hafi verið að
þessum málum innan ríkisbankanna,
og hvort þar hafiverið farið að settum
reglum," segir Ögmundur Jónasson,
alþingismaður, sem einnig á sæti í
efnahags- og viðskiptanefnd.
„Ríkisbankamir era þegai- allt
kemur til alls eign almennings og á
ábyrgð stjómvalda, og er ekkert prív-
atmál hvemig þar er á málum haldið.
Það er ljóst að margur hefur orðið
raglaður í ríminu af þeim gróða sem
hafa má af verðbréfaviðskiptum og
braski, og það kallar á að um þau efni
séu mjög skýrar reglur. Það er nokk-
uð sem Fjármálaeftirlitið á að
tryggja.
Á þingi mun ég leggja mitt af
mörkum til að gengið verði úr skugga
um að nægilega traustar reglur séu
fyrir hendi og eftir þeim sé farið,“
segir Ögmundur.
Aðspurður um hvort hann hafi sér-
stakar hugmyndir í hverju verklags-
reglur eða breytingar á þeim þurfi að
vera fólgnar segir hann að „nei, helst
hefði ég viljað innræta mönnum það í
siðferðisvitundina. Það er svolítið erf-
itt og þess vegna verður að láta hinn
lagalega ramma nægja. En auðvitað
snýst þetta um þetta tvennt: Lögin og
siðferðið. Ég vil fá að vita hvort upp á
þetta hafi eitthvað vantað,“ segir Ög-
mundur Jónasson.
Undanþága veitt fyrir kaup
Landsbankans í DeCode
Halldór J. Kristjánsson, banka-
stjóri Landsbanka Islands, segist
ekki vilja tjá sig frekar um það tilvik
þegar starfsmenn Landsbréfa hf.,
verðbréfadeildar Landsbanka ís-
lands, fengu undanþágu frá verklags-
reglum til að kaupa hlutabréf í
óskráðum hlutafélögum.
„Ég vil ekki fara ofan í einstök til-
vik. Það finnst mér ekki sanngjamt
gagnvart starfsmönnunum. En hvað
varðar það tilvik þegar fjögur innlend
fjármálafyrirtæki keyptu stóran hlut í
DeCode Genetics Inc. í júní á seinasta
ári vil ég taka fram að þessi undan-
þága sem um var rætt var fyrir þann
tíma, eða á fyrri hluta árs 1999.
Ég segi þetta vegna þess að ég veit
að DeCode er ofarlega í huga manna
eftir síðustu hækkanir á gengi hluta-
bréfa í því félagi. Undanþágumar
vora ekki veittar í kjölfar þeirra stóra
viðskipta,“ segir Halldór.
Aðspurður um hvers vegna undan-
þágumar frá verklagsreglunum vora
veittar á sínum tíma, og hvaða hags-
munir hafi knúið á um að undanþág-
urnar væra veittar, segir Halldór að
„ástæðan var sú að það var mjög mik-
ill áhugi hjá hópi starfsmanna á því að
taka þátt í vexti tiltekinna fyrirtækja
sem eðlilega er mikill áhugi fyrir hjá
ungu fólki að fá að fjárfesta í.
Það var talið eðlilegt með þeim skil-
yrðum sem sett vora, um langtíma
eignarhald og að ekki væri um spá-
kaupmennsku að ræða,“ segir Hall-
dór.
Búnaðarbankinn, Landsbankinn,
FBA og eignarhaldsfélagið Hof
keyptu í júní á síðasta ári um 17% hlut
í DeCode, og nam kaupverðið sex
milljörðum króna. FBA keypti
stærsta hlutinn, eða 50%, Búnaðar-
banki 24% og Landsbanki 20%. For-
ráðamenn allra bankanna þriggja
vfija lítið gefa upp um hversu mikinn
hluta bréfanna þeir hafa selt, en segj-
ast erin eiga stóran hluta eftir af þeim.
„Við seldum hluta af bréfum bank-
ans í félaginu á síðasta sumri, en höf-
um ekkert selt síðan þá,“ segir Bjami
Armannsson. Minnir hann á það að
þegar kaupin á bréfunum áttu sér
stað létu stjómendur bankanna þau
orð falla, að þeir myndu halda í bréfin
fram að þeim tíma þegar DeCode
fengi skráningu á verðbréfamarkaði.
Hjá Búnaðarbankanum fengust
þær upplýsingar að töluverður hluti
þeirra bréfa í DeCode, sem bankinn
keypti sl. sumar, hefði strax verið
seldur til ÍS-15, fjárfestingarsjóðs
Búnaðarbankans, og til fagfjárfesta í
viðskiptum við bankann. Ekkert hef-
ur hins vegar verið selt af þeim bréf-
um sem bankinn eignaðist sjálfur.
Halldór J. Kristjánsson, bankast-
jóri Landsbankans, segir að bankinn
hafi selt hluta af bréfum sínum síð-
asta sumar og þá einungis til stofn-
fjárfesta. „Kaupendumir vora meðal
bestu viðskiptavina bankans og um
stórar einingar var að ræða,“ segir
Halldór. Hann segir að Landsbank-
inn hafi ekkert sérstakt hámark sett á
það hvað hver og einn gat keypt mik-
inn hlut í félaginu.
Síðan þá hefur Landsbankinn lítið
selt af sínum hlut, að sögn Halldórs.
„Við höfum ekki nein áform uppi eins
og er um að selja afganginn. Kaupin á
bréfunum vora afar góð fjárfesting,
að okkar mati, og því höfum við viljað
halda í þennan eignarhlut," bætir
hann við.
Viðskiptavinum
ekki mismunað
Forráðamenn FBA, Búnaðar-
banka og Landsbanka segja að öllum
viðskiptavinum sínum hafi staðið til
boða að skipta með bréf í DeCode, þó
slík viðskipti hafi ekki verið auglýst.
Viðskiptavinum hafi á engan hátt ver-
ið mismunað hvað þessi kaup snerti.
Stefán Pálsson, bankastjóri Búnað-
arbankans, bendir á að eignarsterkir
fjárfestar hafi verið hvattir til að bæta
DeCode í eignasafn sitt, bæði fyrir og
eftir kaup bankans á bréfunum sl.
sumar. Þetta hafi bankinn gert opin-
berlega í fréttabréfi bankans, í viðtöl-
um við fjölmiða og í ráðleggingum til
viðskiptamanna. Bankinn hafi hins
vegar ávallt bent viðskiptavinum sín-
um á áhættu samfara kaupum í
DeCode, enda um áhættufjárfestingu
að ræða sem mikil óvissa væri um.