Morgunblaðið - 25.01.2000, Side 40

40 ÞRIÐJUDAGUR 25. JANÚAR 2000
UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ
Eilífð og
rauntími
Fólk kemur auga á álfa og tröll, sumir
hafa jafnvel hitt drottin og djöfulinn, en
enginn hefur með eigin augum
séð tímann.
T
Eftir
Sigurbjörgu
Þrastardóttur
íminn er skrýtinn
skapnaður. Hann er
sá herra sem hvað
magnaðast vald hefur
í daglegu amstri okkar
en um leið er hann sá sem fæstir
hafa barið augum. Fólk kemur
auga á álfa og tröll, sumir hafa
jafnvel hitt drottin og djöfulinn, en
enginn hefur með eigin augum séð
tímann. Hann er ósýnilegur púki,
hraðfleygur engill, huldukraftur
sem hönd verður ekki fest á. Að
sumu leyti er hann náttúrulegur,
að öðru leyti manngerður. Tíminn
er líf og taktur.
Tilveran er hólfuð niður í daga,
klukkutíma, mínútur og sekúndur
og útsendarar tímans á meðal vor,
armbandsúr, vekjarar og vegg-
klukkur, stýra hverdagslegum at-
höfnum okkar. Mæta hjá lækni
l/inunDC klukkan þrjú,
tiika hálftíma í
hádegismat,
horfaáfrétt-
imar klukkan
sjö. Svo er
dögunum raðað í vikur, mánuði og
ár og árunum í áratugi, aldir og ár-
þúsund. Pýramídamir miklu í Giza
era 4500 ára gamlir, Rómarveldi
spannaði sex aldir, fyrsta stein-
steypta íbúðarhúsið á Islandi var
byggt íyrir 121 ári.
A meðan aðrar þjóðir rekja sögu
sína óralangt inn í myrkviði tímans
eigum við Islendingar í eilítið
skrýtnu sambandi við tímann. Við
þykjumst vera æðislega gömul og
lífsreynd, tölum um lífsbaráttu
þjóðarinnar í þúsund ár - því þús-
und hljómar svo vel, eiginlega eins
pg heil eilífð - og kyrjum Eldgamla
Isafold með sérstakri áherslu á
lýsingarorðið. Við lítum fram hjá
því að þúsund ár era ekki annað en
spönn á tímaási mannkynssögunn-
ar og hversu veðrað og grásprengt
sem okkur kann að finnast þetta
eyland, er það með yngri lands-
svæðum jarðfræðisögunnar.
Hvað gengur okkur til með
þessum uppgerðarellimerkjum?
Af hverju viljum við vera svona
gömul? Að líkindum er svarsins að
leita í okkar eðlislægu minnimátt-
arkennd, okkur finnst ekkert gott
að búa í samfélagi þjóða sem flest-
ar hverjar eru moldiíkar af um-
merkjum um liðna tíð. Löngu liðna
tíð. Þær eiga hof og vegi frá dögum
Rómaveldis, hallir frá tíð Loðvíks
XIV, ker og múmíur frá tímum
Fom-Grikkja, klaustur frá miðöld-
um og styttur frá örófi alda. Þess-
ar þjóðir eiga óviðjafnanlega gripi
frá öllum tímum en hvað eigum
við? Nokkrar snjáðar skræður frá
því fyrir nokkur hundrað árum og
fáeina refla og sylgjur á söfnum.
Það er ekki mikið meira. Jú, nátt-
úralega laugina og bæjargöngin
hans Snorra en þau mannvirki
duga skammt í samanburði við
Versali og hofin á Akrópólis.
Vegna þess hversu hér skortir á
borgir og byggingar frá gamalli
tíð, er tímaskyn Islendinga nokkuð
dauft þegar kemur að gömlum
dögum. Þegar ég spyr næsta mann
hvenær Péturskirkjan í Róm var
reist er hann ekki viss. í svarinu
skeikar jafnvel nokkram öldum.
Og hvað með Kínamúrinn? Var
hann byggður fyrir Krist eða eftir?
Eins og ferðamanna er siður hef
ég heimsótt ógrynni guðshúsa í út-
löndum, aðallega á Itahu og í
Frakklandi. Ásamt sam-
ferðamönnum mínum hef ég fund-
ið sameiginlegan flöt á þessum
kirkjum;_þær era allar rosalega
gamlar. A ártöhn eða aldimar höf-
um við hins vegar átt erfiðara með
að giska enda ekki ahn upp við ald-
ursgreiningu húsa eða þekkingu á
framvindu listasögunnar. Þetta
reynsluleysi kom og upp í heim-
sókn minni í fomgripaverslun
austur í Sádi-Arabíu íyrir nokkr-
um misseram. Þar gekk ég inn í sal
fullan af römmum, vösum, styttum
og stjökum en hefði ekki getað
unnið mér til lífs að veðja á aldur
eins einasta grips. Sexhundruð ár
hljómuðu jafnsennilega og sextíu
og vísast hefur afgreiðslumaðurinn
haft af mér stórfé íyrir muni sem
hann sagði vera mun eldri en þeir
voru.
Hvort sem áhugaleysi gagnvart
fortíðinni er orsök eða afleiðing, er
hér á landi htið talað um aðrar ald-
ir en þá tuttugustu og þá tuttug-
ustu og lyrstu. Ef frá er talin vík-
ingaöld, að sjálfsögðu, sem við
höfum lengi verið beintengd við.
Allar hinar aldimar virðast hafa
hðið í kulda og trekki og ekkert
markvert þaðan að frétta nema
nokkrir samningar við útlenska
kónga.
Þegar árið 2000 gekk í garð datt
reyndar sumum í hug að hta aðeins
um öxl og gera upp Hðin ár og aldir
og það er einmitt á slíkum stund-
um sem hið undarlega eðh tímans
kemur hvað best í ljós. Þá er óra-
löngum tíma, billjónum mínútna
og tugþúsundum daga, pakkað
saman og böggullinn afgreiddur í
nokkram setningum, blaðsíðum
eða myndum. Tímaásar skreppa
saman eins og gúmmíteygjur og
enginn leiðir hugann að löngum
dögum, þófi eða amstri daglegs lífs
til forna. Enda hefur nýr taktur
tekið við.
Með framföram á hinum að-
skiljanlegustu sviðum er tíminn
hættur að teygjast og ekkert
dregst lengur á langinn. Tíminn er
nefnilega peningar og allt sem er
merkhegt gerist núna og helst
strax. Einu sinni vora vegalengdir
mældar í dagleiðum og ögurstund-
ir í mínútum. Nú hefur sekúndu-
brotið tekið við sem hin gullna
tímaeining og upplýsingar um nýja
og gamla hluti þjóta um leiðslur á
ljóshraða. Og allra best er að fylgj-
ast með atburðum í rauntíma, sem
er nýjasta slagorðið.
Kannski höfum við íslendingar
tekið slíku ástfóstri við hraðann til
þess að bæta íyrir allar aldimar
sem hér liðu án þess að menn
gerðu nokkuð markvert. Ára-
tugina í áþján, miðaldirnar myrku.
Önnur hugsanleg ástæða er viljinn
til þess að sigra tímann. En því
hraðar sem maðurinn keppir að
því, þess meira vex vald tímans yf-
fr manninum. Og tíminn er alls
staðar, hann rammar inn orð, sög-
ur og athafnir og gefur pýramíd-
um, bæjargöngum og beinum út-
sendingum svip. Hann er
skrýtnastur skapnaða því um leið
og hann er grannur sögunnar er
hann hið hverfulasta undirlag, eins
og Steinn Steinarr minnti á í Tím-
anum ogvatninu:
Og líf mitt stóð kyrrt
eins og kringlótt smámynt
semerreistuppárönd.
Ogtíminnhvarf
einsogtár,semfellur
áhvítahönd.
Hátt gjald fyrir
smámuni
OFT hefur réttilega
verið á það bent, að
sjálfstæðisbarátta smá-
ríkis eins og íslands sé
endalaus. Þetta stafi af
því, að ekki sé minna
um vert að gæta feng-
ins frelsis en að afla
þess. Vanræksla við
þetta varanlega gæsl-
ustarf frelsisins gæti
leitt til endaloka þess.
Þess vegna þurfi „sjálf-
stæðishetjumar góðu“
í nútímanum um alla
framtíð að vera árvakr-
ar í varðstöðu sinni um
fengið frelsi og bægja
frá hverri þeirri hættu,
sem að frelsinu er stefnt, leynt eða
ljóst.
Við upphaf nýrrar aldar virðist
mér margt benda til þess, að mikil-
vægasta fullveldis- og sjálfstæðis-
mál íslendinga næstu áratugina
gæti tengst milliríkjasamskiptum
okkar við önnur ríki og ríkjasamtök,
einkum þó þröng svæðasamtök, sem
byggja á því, að aðildarríkin lúti yf-
irríkjavaldi og fómi sjálfstæðu full-
veldi sínu á mörgum sviðum til yfir-
ríkjasambandsins og tilskipana- og
reglugerðaveldis þess, eins og t.d.
Evrópusambandið gerir að skilyrði
fyrir aðild. Þannig rýmar og tak-
markast fullveldi aðildarríkjanna en
yfirþjóðlegt vald ríkjasambandsins
eflist. í framkvæmd lúta aðildarrík-
in því fjarlægu yfirríkjavaldi frá
Brassel, eins og við lutum konungs-
valdinu frá Kaupmannahöfn á ný-
lendutímanum.
Við höfum kynnst þessu fyrirbæri
í smærri stíl, eftir að við fyrir at-
beina naums þingmeirihluta og í-
stöðulítils forseta, gerðumst aðilar
að EES 1992 gegn meirihlutavilja
þjóðarinnar eins og hann birtist í
skoðanakönnunum. Síðan hefur Al-
þingi í æ ríkara mæli orðið eins kon-
ar afgreiðslustofnun fyrir yfirríkja-
valdið í Brussel á samningssviðinu
og bæði dóms- og framkvæmdavald
okkar hafa á hhðstæðan hátt rýrnað.
Staða okkar sem aðilar að EES er
þó sjálfstæðari heldur en aðildar-
ríkja Evrópusambandsins, fullveldi
okkar minna takmarkað heldur en
þeirra. Þó var gengið ógætilega
langt í fullveldisafsali okkar með
EES og við áttum betri kosti, eins
og ég benti á í bók minni Evrópu-
markaðshyggjan, þótt ég fari ekki
frekar út í það hér og nú.
Þráhyggja
krata
Með allt þetta í huga furðar mað-
ur sig á þráhyggju gamaldags krata
innan hinnar svokölluðu Samfylk-
ingar, sem dásama ekki aðeins
EES-aðildina heldur vilja ganga
lengra og tala fyrir aðild okkar að
Evrópusambandinu.
Þeir hafa þó ekki fært fram nein-
ar gildar röksemdir fyrir því, að
þetta yrði okkur hagstætt, enda
hefði aðild að Sambandinu ekki í för
með sér neinar verulegar tollalækk-
anir fyrir aðalútflutningsvöru okkar
umfram það, sem við njótum í EES.
Þó vita þeir, eins og aðrir, að sam-
eiginleg sjávarútvegsstefna Sam-
bandsins felur í sér, að við yrðum að
opna efnahagslögsögu okkar fyrir
flota aðildaníkjanna upp að 12 míl-
um og afhenda „kommissörunum" í
Brassel stjórn og stefnumótun okk-
ar í sjávarútvegsmál-
um, en á tímum
þorskastríðanna var
því réttilega haldið
fram, að yfirráð okkar
yfir 200 mflna efna-
hagslögsögu væru
okkar lífshagsmunir.
En þessir gamal-
dags kratar reyna að
binda umræðuna við
form fremur en inni-
hald. Þeir tala um það
sem meginatriði, að
„látið sé á það reyna
með aðildarviðræðum"
hvort þessi gildandi
sj ávarútvegsstefna
sambandsins verði lát-
in gilda fyrir okkur eins og aðra. Þó
vita þeir, eins og aðrir, að stefnan er
fastmótaður liður í skipulagsheild
sambandsins, sem ekki er hægt að
breyta með aðildarsamningi við eitt
nýtt ríki. Þeir hafa heldur ekki bent
á neinar gildar ástæður fyrir því, að
ábatinn af aðild yrði svo mikill, að
það væri ómaksins vert fyrir okkur
að „láta reyna á aðildarviðræður“.
Reglur um
aðildargjöldin
En það er önnur hlið á þessu máli,
sem þráhyggjukratar minnast
aldrei á og það er hvað aðildin
myndi kosta okkur í árlegum út-
gjöldum. Getur verið að það byggist
á vanþekkingu þeirra eða þora þeir
bara ekki að láta það koma fram í
umræðunni, af því að þá sæist
hversu fáránleg aðildaramsókn
væri?
Það er hins vegar ekkert leyndar-
mál, hvaða reglur gilda um aðildar-
gjöld Evrópusambandsins. Hver,
sem þess óskar, getur fengið upp-
lýsingar um þessar reglur með fyr-
irspurn beint til skrifræðisstofnun-
arinnar í Brussel.
Reglurnar um árgjöldin eru fyrst
og fremst þrjár eftirfarandi:
1) Aðildarríki afnemur gildandi
innflutningstolla og tollatengd inn-
flutnings- og vörugjöld en lögtekur
tollskrá sambandsins um ytri toll-
inn, innheimtir hann og greiðir sam-
bandinu 90% af honum en heldur
eftir 10%, sem sínum tolltekjum.
2) 1% af innheimtum virðisauka-
skatti aðildarríkis rennur sem hluti
af árgjaldi til Evrópusambandsins.
3) 0,49% af þjóðarframleiðslu
hvers árs greiðast sem hluti af ár-
legu aðildargjaldi.
4) Auk þess eru nokkur smærri
gjöld, sem minna máli skipta og ég
hirði ekki um að rekja, en þau bæt-
ast þó við aðildargjöldin og hækka
þau lítið eitt.
Þessar reglur vora notaðar við
innheimtu aðildargjaldanna árið
1999.
Aðildarreikningur
Islands
Yrði nú krötunum að þeirri ósk
sinni, að ísland gerðist aðili að
Evrópusambandinu, hver yrðu þá
aðildargjöld þess fyrir árið 2000
samkvæmt þessum reglum?
1) Tollar, aðflutningsgjöld og
tollatengd vörugjöld era áætluð kr.
18.844 milljónir. Þessa tæpu 19
milljarða yrðum við væntanlega að
strika út úr tekjulið fjárlaga en inn-
heimta í staðinn innflutningstolla
samkvæmt tollskrá ytri markaðar-
ins, skila 90% af þeirri upphæð til
Evrópumál
Pað þarf meira en lítið
brenglað hugarflug,
segir Hannes Jónsson,
til að telja ábata af aðild
samkvæmt gildandi
reglum Evrópu-
sambandsins um aðild-
argjöldin.
Evrópusambandsins en halda eftir
aðeins 10% sem okkar tolltekjum.
Ég hef ekki tollskrá Evrópusam-
bandsins við hendina, en reikna má
með, að þessi breyting skildi eftir
sig stórt fjárlagagat (Æskilegt væri,
að okkar glöggi og grandvari fjár-
málaráðherra, Geir H. Haarde,
kæmi inn í umræðuna með ná-
kvæma útreikninga á þessum lið).
2) Virðisaukaskattur er áætlaður í
fjárlögum fyrir árið 2000 kr. 69.020
milljónir. Af þeirri upphæð þyrftum
við því að greiða 1% eða 690,2 millj-
ónir sem hluta af aðildargjaldinu.
3) Þjóðhagsstofnun hefur áætlað,
að þjóðarframleiðsla árið 2000 verði
kr. 687.105 milljónir. Af þeirri upp-
hæð þyrftum við að greiða 0,49% í
aðildargjöld eða kr. 3.366,8 milljón-
fr.
Hvað segja þessar tölur okkur?
Þótt við reiknuðum með að tapa
aðeins helmingi tolla-, aðflutnings-
og innflutningstengdra vöragjalda
við tollabreytinguna og upptöku ytri
tollsins (sjá hð 1), myndu árleg að-
ildargjöld okkar til Evrópu-
sambandsins verða um 13 milljarðar
og 557 milljónir króna.
Það þarf meira en lítið brenglað
hugarflug til að telja ábata af aðild
samkvæmt gildandi reglum Evrópu-
sambandsins um aðildargjöldin. En
auk þess fylgdi aðild frekara full-
veldisafsal en orðið er með EES, og
sjávanitvegsstjórn okkar færðist úr
landi.
Eru aðildarviðræður
ómaksins verðar?
Sönnunarbyrðin um ábata aðildar
er talsmanna þeirra, sem sækja vilja
um aðild. Fram að þessu hafa þeir
með öllu bragðist þessari sönnunar-
skyldu sinni. Varla förum við að
sækja um aðild nema að vita til
hvers. Hvað myndum við græða á
aðild? Hverju myndum við tapa?
Það dugir ekki að staglast á óljósum
hugmyndum um eitthvað, sem hugs-
anlega gæti unnist, ef við settumst
að samningaborðinu í Brassel. Er
það, sem við sjáum í framkvæmd af
fyrirbærinu, þess eðlis að það geri
aðildarviðræður eftirsóknarverðar?
Evrópusambandið, skipulag þess,
starfshættir og stefna eru ekki
óþekkt fyrirbæri. Á meðan þeir,
sem vilja sækja um aðild, leggja
ekki fram haldbærar röksemdir um
að tekjur yrðu umfram gjöld af aðild
okkar, að augljósir kostir yrðu meiri
en gallar, að hagsmunum okkar yi’ði
betur borgið innan en utan Evrópu-
sambandsins, er varla ómaksins vert
að taka þá alvarlega um óljósar og
ómarkvissar aðildarviðræður.
Mér finnst full ástæða til þess, að
við ræðum þessi mál á grundvelli
rökrænnar greiningar með íslenska
hagsmuni að leiðarljósi. Og þá þarf
að skoða öll atriði málsins undan-
bragðalaust og á staðreyndagrund-
velli, en ekki þeim að eitthvað óljóst
gæti hugsanlega fengist í aðildar-
viðræðunum, í ósamræmi við reglur,
skipulag, stefnu og starf Evrópu-
sambandsins.
- Gœðavara
Gjafavara — malar og kaffislell.
Allir veröflokkar.
Heimsfrægir liönimðii
m.a. Gianni Versace.
7W//Y \\\t\Y VERSLUNin
Laugavegi 52, s. 562 4244.
Hannes
Jónsson
Höfundur er fyrrverandi sendiherra.