Morgunblaðið - 09.05.2000, Blaðsíða 40

10 ÞRIÐJUDAGUR 9. MAÍ 2000
MORGUNBLAÐIÐ
STOFNAÐ 1913
ÚTGEFANDI: Árvakur hf., Reykjavík.
FRAMKVÆMDASTJÓRI: Hallgrímur B. Geirsson.
RITSTJÓRAR: Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
SIGUR LIVING-
STONES í LONDON
ÞÓTT sigur Kens Livingstones í borgarstjórakosningun-
um í London hafí blasað við allt frá því hann lýsti yfír
framboði breytir það ekki þeirri staðreynd að niðurstaða
kosninganna er verulegt áfall fyrir Tony Blair, forsætis-
ráðherra Bretlands, og Verkamannaflokkinn. Raunar má
færa fyrir því sterk rök að í fyrsta skipti frá því að Blair náði
völdum hafí honum orðið alvarlega á í messunni.
Forsenda sigurs Verkamannaflokksins á sínum tíma var
annars vegar þreyta kjósenda á Ihaldsflokknum eftir tæp-
lega tveggja áratuga stjórnarsetu en einnig að Blair hafði
tekist að umbylta Verkamannaflokknum og stefnu hans.
Fallið hafði verið frá róttækum vinstriáherslum og flokkm--
inn færður inn á hina pólitísku miðju.
Livingstone, sem stundum er kallaður Rauði Ken, er að
mörgu leyti persónugervingur þeirra afla sem Blair taldi sig
vera búinn að úthýsa. Hann var gífurlega umdeildur er
hann stjórnaði borgarráði Lundúna, frá árinu 1981 þar til
ráðið var lagt niður árið 1986. Livingstone hefur setið á
þingi fyrir Verkamannaflokkinn frá árinu 1987 og rekist
fremur illa í þingflokknum. Hann hefur hins vegar alla tíð
notið mikillar lýðhylli og einnig verulegra vinsælda á meðal
flokksmanna, sem sást til dæmis árið 1997 er hann bauð sig
fram gegn Peter Mandelson í framkvæmdastjórn flokksins
á flokksþingi og hafði sigur.
Blair hefur verið gagnrýndur fyrir harðan aga og mið-
stýringu er hann beitir innan flokksins. Þegar ákveðið var
að efna til beinna kosninga í embætti borgarstjóra varð
snemma Ijóst að Blair og forysta Verkamannaflokksins
gátu með engu móti sætt sig við að Livingstone yrði fram-
bjóðandi flokksins. Þrátt fyrir að hann hafí hlotið langflest
atkvæði í forvali meðal flokksmanna voru reglumar sniðnar
þannig að hann átti ekki möguleika á sigri í baráttunni við
Frank Dobson, fyrrverandi hejlbrigðisráðherra, sem settur
hafði verið til höfuðs honum. í kjölfarið ákvað Livingstone
að bjóða sig fram sem óháður frambjóðandi, gegn hinum op-
inbera frambjóðanda Verkamannaflokksins. Þegar atkvæði
höfðu verið talin var ljóst að Livingstone hafði unnið sigur
en Dobson varð að láta sér þriðja sætið lynda á eftir fram-
bjóðanda íhaldsflokksins. Vissulega auðveldaði það leikinn
að Ihaldsflokkurinn var í sárum framan af kosningabarátt-
unni eftir að líklegasta borgarstjóraefni hans, Jeffrey
Archer, varð að draga sig í hlé í kjölfar hneykslismáls.
Hin formlegu völd hins nýja borgarstjóraembættis eru
ekki mikil og ríkisstjórnin og þingið munu enn ráða miklu
um stjórnun höfuðborgarinnar. Framhjá því verður hins
vegar ekki litið að Livingstone hefur ólíkt ráðherrum ríkis:
stjómar Bretlands hlotið umboð sitt í beinni kosningu. I
skjóli þess mun hann geta beitt sér af vemlegu afli, jafnvel í
málum, þar sem hann hefur ekki formleg völd. Hann stjórn-
ar einni af helstu heimsborgum veraldar, miðstöð fjármála-
lífs í Evrópu. Það hversu virkan þátt Blair tók í baráttunni
gegn Livingstone, jafnt í kringum val frambjóðanda Verka-
mannaflokksins sem og í kosningabaráttunni sjálfri, gerir
að verkum að sigur Livingstones er að mörgu leyti pers-
ónulegur, pólitískur ósigur Blairs. Við þetta bætist að
Ihaldsflokkurinn náði töluvert betri árangri í sveitarstjórn-
arkosningum víðs vegar um Bretland en búist hafði verið
við. Vissulega er fátt sem bendir til að Verkamannaflokkur-
inn sé líklegur til að bíða ósigur í þingkosningum í bráð.
Hins vegar má telja líklegt að kosningarnar í síðustu viku
verði til að forsætisráðherrann dragi að boða til nýrra kosn-
inga á meðan flokkurinn jafnar sig á úrslitunum í London.
VON Á NÝJAN LEIK
YFIRLÝSINGAR írska lýðveldishersins í kjölfar sam-
komulags helgarinnar um málefni Norður-írlands
vekja vonir á nýjan leik um að bjarga megi friðarsamkomu-
laginu, er náðist fyrir tveimur árum. Tregða IRA til að af-
vopnast hafði leitt til þess að sambandssinnar hótuðu að
segja sig úr heimastjórninni. Áður en af því varð ákvað rík-
isstjórn Bretlands að.leysa heimastjórnina tímabundið frá
völdum. Það hafa ávallt skipst á skin og skúrir í friðarum-
leitunum á Norður-írlandi og oft hefur virst sem fátt gæti
komið í veg fyrir að ástandið færi aftur í fyrra horf. Nú hef-
ur IRA tekið mikilvægt skref í átt til sátta. Vonandi munu
sambandssinnar einnig kyngja stolti sínu þannig að heima-
stjórnin geti á ný tekið til starfa.
55 ár frá sigrin
s
Osigurs nas
FORSETAR Rússlands, Hvíta-Rússlands og
Ukraínu komu saman í síðustu viku í þorpinu
Prokhorvovka í suðvesturhluta Rússlands, þar
sem mesta skriðdrekaorrustan í síðari heims-
styrjöldinni var háð, til að minnast ósigurs
þýskra nasista. Forsetarnir afhjúpuðu minnis-
merki um þá sem féliu í orrustunni, sem hefur
verið kennd við borgina
þáttaskil í stríðinu.
Alexy II patríarki, yfir
trúnaðarkirkjunnar, bles
á að tákna einingu slavn
minningarathöfnina.
Athöfnin var Iiður í há
eftir Anatolí Zaítsev
MINNINGIN um Föðurlandsstríðið
mikla á árunum 1941-1945 hefur ekki
bliknað í tímans rás. Við minnumst
sigurdagsins í þessari mannskæðustu
styrjöld 20. aldar djúpt snortnir og
um leið haldnir margþættum tilfinn-
ingum. Framar öllu erum við stolt yf-
ir þessum mikla sigri og yfir því að
vera hluti þess volduga stórveldis og
eiga hlut að herafla þeim sem bjarg-
aði mannkyninu frá villimennsku fas-
ismans, gersigraði einn öflugasta og
harðskeyttasta herafla í heiminum,
sem vonska glæpamanna hafði rekið
af stað til að leggja undir sig land
vort og þjóð. Jafnframt hörmum við
manntjón okkar þar sem herhlaup
þetta kostaði milljónir mannslífa
þriggja kynslóða með þjóð okkar, en
meirihluti þeirra var þá í blóma lífs-
ins, framtíð okkar lands.
Við vitum hver örlög Hitler-fas-
isminn hafði ætlað þjóðum heims.
Uppi voru áætlanir í Mið-Evrópu um
ýmist að gereyða eða hneppa í þræl-
dóm milljónir og aftur milljónir
manna af ýmsu þjóðerni í þágu ógn-
vænlegra hugmynda um heimsyfir-
ráð. Aðdragandi styrjaldarinnar,
stríðsátökin sjálf og stríðslokin eru
enn þann dag í dag efst á baugi í hug-
myndafræðilegum og pólitískum
átökum. Sem dæmi má nefna að vest-
rænir sagnfræðingar og stjómmála-
menn hafa þagað um það geypimikla
framlag, sem land okkar hafði veitt
allt fram að upphafi stríðsins, til að
hindra sókn fasismans og við að
mynda samstæða vörn gegn ásælni
árásarliðsins. Á Vesturlöndum segja
jafnvel sumir að svokallaður sáttmáli
milli Ribbentrops og Molotovs, sem
undirritaður var eftir að allar tilraun-
ir Sovétríkjanna til að semja við
Bretland og Frakkland um sameigin-
legar varnir gegn útbreyðslu fasism-
ans höfðu endanlega mistekist, hafi
veitt Hitler frjálsar hendur til að
hefja heimsstyrjöldina síðari. Til-
raunir sumra ákafra „endurskoðenda
sögunnar" til að „heyja stríðið upp á
nýtt“ og gera sér þannig vafasaman
pólitískan mat úr því efni vekja
manni furðu. Komið er á framfæri
óskammfeilnum ósannindum um að
ekki hafi átt sér stað nein frelsun
þjóða undan oki fasismans, heldur
hafi verið um hernám sigursælla
stórvelda að ræða. Það kemur ósjald-
an fyrir að minnisvarðar um hetjur
og fórnarlömb styrjaldarinnar eru
eyðilagðir og svívirtir, samkomur
nýnazista og þjóðernis öfgamanna
eru haldnar við grafir fallinna í bar-
áttunni gegn fasisma og við minnis-
merki um drýgðar hetjudáðir.
Komið í veg fyrir
heimsyfirráð fasismans
Það verður að teljast sagnfræði-
lega rétt að þjóðum Sovétríkjanna og
herafla þeirra hafi ekki eingöngu tek-
ist að verja sjálfstæði föðurlandsins
heldur var einnig komið í veg fyrir að
hið fasíska innrásarlið næði heimsyf-
irráðum. Það var á sovésk-þýsku víg-
stöðvunum sem aðal orustur heims-
styrjaldarinnar síðari voru háðar og
meginhluta herafla andstæðinganna
var eytt. Staðreyndir bera þess vott á
óyggjandi hátt. Á stríðsárunum var
507 þýsk-fasískum herdeildum og
100 herdeildum bandamanna Þýska-
lands, þ.e.a.s. samtals 607 herdeild-
um, ýmist gjöreytt eða þær teknar til
fanga og gjörsigraðar á sovésk-þýsku
vígstöðvunum. Aðrir þátttakendur í
hernaðarbandalaginu gegn Hitler
höfðu hins vegar á öllum sínum vig-
stöðvum fellt og sigrað alls 176 her-
deildir andstæðinganna, það er að
segja þrisvar og hálfu sinnum færri.
Jafnvel eftir að önnur víglína mynd-
aðist í Evrópu árið 1944 börðust enn-
þá 233 þýskar herdeildir á sovésk-
þýsku vígvöllunum en á sama tíma
voru þær ekki nema 85 talsins á öðr-
um vígstöðvum.
Kunnur amerískur sagnfræðingur,
L. Mort, hefur skrifað: Stríðið í
Rússlandi var, sama hvaða mæli-
kvarða er notast við, hinn mikilvæg-
asti vígvöllur seinni heimsstyrjaldar-
innar og réð þar úrslitum. I
samanburði við það stríð voru öll
átök vestrænna bandamanna dverg-
vaxin.
Sovétríkin réðu úrslitum í hernað-
inum, ekki eingöngu í Evrópu, heldur
einnig á öðrum vigvöllum, þar á með-
al á Kyrrahafi og í Suðaustur-Asíu.
Þegar við á hinn bóginn tölum al-
mennt um lok heimsstyrjaldarinnar
síðari, um sigurinn á Þýskalandi fas-
ista og hinu hernaðarsinnaða Japan,
þá metum við líka að verðleikum
framlag bandamanna okkar gegn
Hitler, þann skerf sem breiðfylking-
ar framsækinna afla og þjóðfrelsis-
hreyfinga lögðu fram til að sigur
ynnist.
Her Júgóslavíu og skæruliðar
þeirra börðust hetjulega gegn fasísk-
um innrásarherjum. Við hlið Rauða
hersins barðist vasklega herafli Póll-
ands, svo og tékkneska Stórdeildin.
Aðgerðir föðurlandsvina í Búlgaríu,
Rúmeníu, Albaníu, svo og andspyrn-
uhreyfingin sem var afar virk í hin-
um herteknu löndum Evrópu, hetju-
dáðir þýskra andfasista - allt þetta
mun ávallt geymast í annálum um
hina sameiginlegu baráttu.
Samt sem áður var það á sovésk-
þýskum vígstöðvum sem óvininum
var greitt náðarhöggið sem batt enda
á styijöldina í Evrópu.
Spyrja má: Hvað veitti þjóðum So-
vétríkjanna og herafla þeirra siðferð-
isstyrk í baráttunni gegn hinu fasíska
Þýskalandi? Fyrst og fremst var það
þjóðerniskenndin og ást á hinu fjöl-
þjóðlega föðurlandi voru. í reynd litu
allar þjóðfélagsstéttir á þessa styrj-
öld gegn hinu fasíska Þýskalandi sem
ægilega ógn við föðurlandið, við fjöl-
skyldur sínar og töldu hana réttmætt
frelsisstríð í þágu föðurlandsins. Öll
þjóðin reis upp gegn fjandmönnun-
um. Bæði á vígstöðvunum og eins að
baki þeirra vöktu milljónir kommún-
ista og verkalýðsforingja, kvenna-
samtök og ungmennafélög eldmóð og
einingu meðal hermanna og verka-
manna. Fremstu vísindamenn okkar,
menn á sviði tækni og hugvísinda,
létu hvergi sitt eftir liggja til að sigur
ynnist. Rússneska rétttrúnaðarkirkj-
an lá heldur ekki á liði sínu né heldur
önnur trúfélög, sem stóðu með þjóð-
inni á örlagastund föðurlandsins. All-
ar áætlanir hugmyndafræðinga
þriðja ríkisins um að etja fólki af mis-
munandi þjóðerni saman fóru með
öllu út um þúfur. Einhugur þeirra
tryggði sigurinn. í rás stríðsins var
ekki til sú dáð sem einskorðaðist við
hermenn einnar þjóðar eða nokkurra
þjóða og ekki var heldur til nokkur
þjóð sem ekki lagði til þær hetjur
sem efldu orðstír Rauða hersins með
dirfsku sinni og kjarki.
Stjórnvöld landsins tryggðu ein-
ingu milli vígstöðva og heimastöðva,
sáu um öflugan aga í allri fram-
kvæmd, snurðulausan gang þjóðar-
búskapsins sem varð að framleiða
allt sem til þarf til stríðsrekstursins.
Meðan á styrjöldinni stóð voru fram-
leiddir 103 þúsund skríðdrekar, 112
þúsund ftugvélar, 482 þúsund fall-
byssur og fjöldi annarra vopna. Iðn-
aður okkar framleiddi næstum því
tvisvar sinnum meira af nútíma
tæknibúnaði en iðnaður Þriðja ríkis-
ins.
Föðurlandsstríðið mikla gat af sér
frækinn hóp herforingja sem tókst að
sigra þýska herinn undir stjórn hinna
marglofuðu herforingja Hitlers.
Til er mismunandi mat á hlutverki
J.V. Stalíns, bæði í sögu lands okkar
og í Föðurlandsstríðinu. Alkunnugt
er um ábyrgð hans á tilefnislausum
refsiaðgerðum, þar með talið gegn
meðlimum hersins, um alvarleg mis-
tök hans og ranghugmyndir bæði
fyrir stríð og eins við upphaf þess. Á
hinn bóginn taldi sovéski marskálk-
urinn G.K. Zhúkov að „Stalín hafi
verið virðingarverður yfirforingi" og
hafi sannað sig sem „afbragðs skipu-
leggjara við framleiðslu allra nauð-
synja til stríðsrekstrarins“. Og það
var enginn annar en Winston
Churchill sjálfur sem kallaði Stalín
„snilling og staðfastan herforingja"