Morgunblaðið - 09.05.2000, Blaðsíða 41

MORGUNBLAÐIÐ
ÞRIÐ JUDAGUR 9. MAÍ 2000 41
um mikla
ista minnst
Kúrsk og markaði
■maður rússnesku rétt-
saði einnig bjöllu, sem
esku þjóðanna, við
tíðahöldum í tengslum
við „sigurdaginn" þegar Rússar minnast þess að
55 ár eru liðin frá ósigri nasista.
Leonid Kuchma, forseti Ukraínu, Vladímír
Pútín, forseti Rússlands, og Alexander Lúka-
shenko, forseti Hvíta-Rússlands, fylgjast hér
með hermönnum leggja blómsveiga að minnis-
merkinu.
þegar hann hélt ræðu í lávarðadeild
þingsins hinn 20. desember 1959 og
vék að störfum Stalíns á styrjaldar-
tímum.
Þegar metnar eru afleiðingar
seinni heimsstyrjaldarinnar er nauð-
synlegt að hafa fyrst og fremst í
huga, að sigurinn á fasista-blokkinni
táknaði skipbrot og endalok mann-
hatursfullrar hugmyndafræði fasism-
ans, sem var undirrót stjórnmála-
stefnu Þriðja ríkisins og ýtti undir
hugmyndir um heimsyfirráð.
I kjölfar ósigurs ríkis Hitlérs og
hernaðarvélar hans hrundi sú hug-
myndafræði sem byggst hafði á kyn-
þáttahatri, þjóðrembu, ofbeldi, her-
væðingu á öllum sviðum
þjóðfélagsins og ódulinni árásar-
stefnu.
Forsenda félagslegrar
endurnýjunar
Sigurinn skapaði forsendur og
möguleika fyrir félagslega endurnýj-
un í heiminum, fyrir að festa hug-
sjónir um lýðræði og mannúð í sessi.
Osigur hins fasíska Þýskalands og
hins herskáa Japans varðaði leiðina
til endanlegs hruns nýlendukerfisins.
Einn mikilvægasti lærdómur sem
draga má af seinni heimsstyrjöldinni
er sá, að jafnvel við núverandi kring-
umstæður verði þjóðir heims að
vinna sleitulaust að því að efla traust
og samvinnu sín á milli til þess að af-
stýra nýrri styrjöld og leysa þau
vandamál sem varða framtíð alls
mannkyns.
Stofnun víðtækra alþjóðasamtaka,
Sameinuðu þjóðanna, verður að telj-
ast mikilsverður árangur í þeim efn-
um.
Þau samtök hafa orðið grundvöllur
sameiningar heimsbyggðarinnar og
samþykktir þeirra eru einn af horn-
steinum alþjóðaréttar.
Tímabilið eftir heimsstyrjöldina
hefur fært heiminum miklar framfar-
ir á sviði vísinda, tækniþekkingar og í
menningarmálum. Maðurinn hefur
ferðast út í geiminn, hefur beislað
kjarnorkuna. Undir lok 20. aldar var
tímaskeið kalda stríðsins á enda.
Vonir kviknuðu um framþróun mann-
kynsins í átt að almennri velmegun,
að stöðugum og traustum friði. En á
vegi framfaranna urðu nýjar hindr-
anir, viss áhætta og ógnir; deilur
milli landsvæða og ríkja eru teknar
að breiðast út, alþjóðleg hryðjuverk
og skipulögð glæpastarfsemi er tekin
að færast í aukana, gereyðingarvopn
eru að komast á æ fleiri hendur.
Eftir lok kalda stríðsins er heimur-
inn orðinn fjölskiptur og hefur sú
skipting endurspeglað hlutlægar
kröfur um þróun alþjóðlegra sam-
skipta og nýtur stuðnings fjölmargra
landa í öllum heimshlutum.
Megininntakið í hinum lýðræðis-
lega fjölskipta heimi er að ekki komi
til einræðis eins ríkis eða ríkjasam-
steypu, að í milliríkjasamskiptum
verði tekið fullt tillit til skoðana allra
þjóða, burtséð frá stærð þeirra, hern-
aðarmætti og efnahagsstyrk, að til
verði traustur lagalegur grunnur fyr-
ir þróun milliríkjasamskipta og til að
veita sameiginlegt viðnám gegn ögr-
unum nýrrar aldar.
í því skyni þarf að koma á fót sam-
hæfðu stofnanarkerfi til að stjórna
þróunarferli heimsins, kerfi sem
gætu sameinað hagsmuni heimsins
sem og heimabyggðar.
Þessi leið gæti orðið alhliða gi-und-
völlur til að tryggja öryggi og stöð-
ugleika í samskiptum milli ríkja og
landsvæða, þrátt fyrir að hin heim-
spólitísku markmið séu í eðli sínu all
mismunandi.
Það væri viss virðingarvottur sam-
tímamanna við hetjudáðir sigurveg-
aranna í heimsstyrjöldinni síðari að
ná fram þessum markmiðum og
myndu þeir þá um leið uppfylla þær
vonir sem lágu að baki afrekum
þeirra.
Höfundur er sendiherra
Rússlands á íslandi.
Dr. Þorfinnur Gunnlaugsson stýrir sjö manna
rannsóknarhópi við Trinity College
Dr. Þorfinnur Gunnlaugsson, fyrir miðju, ásamt samstarfsfólki sínu við Trinity College í Dublin á frlandi.
Vinnur að þróun krabba-
meinslyfja á Irlandi
Dr. Þorfínnur Gunnlaugsson hlaut lektors-
stöðu við Trinity College í Dublin fyrir tveim-
ur árum. Hann hefur byggt upp eigin rann-
sóknarstofu í skólanum og fengið á þriðja tug
milljóna króna í rannsóknarstyrki. Hann
sagði Örlygi Steini Sigurjónssyni frá rann-
______sóknum sínum á sviði læknis- og______
lyfj aefnafræðinnar.
MIKILL uppgangur er á
sviði efnaiðnaðarins á
írlandi nú um stundir,
sem og víðar í heimin-
um, en til marks um það má nefna
að írska ríkið hefur nú um fimmtung
allra tekna sinna frá efnaiðnaðinum
sem gaf af sér 9 milljarða punda
tekjur árið 1998. Meira fé er enda
varið til grunnrannsókna á ýmsum
sviðum efnafræðinnar þar í landi en
oft áður. Einn þeirra sem komið
hafa ár sinni vel fyrir borð í þeim
fræðaheimi - sem sýnist leikmönn-
um æði flókinn við fyrstu sýn - er
dr. Þorfinnur Gunnlaugsson efna-
fræðingur. Hann stýrir sjö manna
rannsóknarhópi við Trinity College-
háskólann í Dublin á Irlandi þar
sem hann hlaut lektorsstöðu í líf-
rænni efnafræði í mars 1998.
Þorfinnur hefur byggt upp eigin
rannsóknarstofu við skólann og hlot-
ið á þriðja tug milljóna króna í rann-
sóknarstyrki á síðastliðnum tveimur
árum. Það þykir þó ekki ýkja hátt,
enda veltir lyfjaefnaiðnaðurinn á því
sviði, sem Þorfinnur vinnur á,
hundruðum milljarða dollara á ári.
Þorfinnur er Hafnfirðingur, fædd-
ur árið 1967, sonur hjónanna Gunn-
laugs Þorfinnssonar húsgagnasmíða-
meistara og Sigrúnar Gísladóttur en
sambýliskona Þorfinns er dr. Hazel
M. Moncrieff efnafræðingur. Hún
starfar við þróun og framleiðslu á
hjarta- og krabbameinslyfjum hjá
lyfjafyrirtækinu Bristol Mayer
Squibb, sem á stórt útibú í Dublin.
Þorfinnur lauk B.Sc.-prófi í efna-
fræði frá Háskóla íslands árið 1992
og doktorsprófí frá Queens Univers-
ity í Belfast árið 1996 og vann í
framhaldinu að rannsóknum í Dur-
ham-háskóla í Bretlandi þangað til
hann fékk lektorsstöðuna í Trinity.
En um hvað snúast rannsóknir
Þorfinns og hverjir koma til með að
hafa gagn af þeim?
„Við vinnum mjög fjölbreytt starf
hér í Trinity, en aðalrannsóknir okk-
ar eru á sviði læknis- og lyfjaefna-
fræði,“ segir Þorfinnur. „Við erum
að reyna að þróa nýjar tegundir
flúrljómandi efnaskynjara sem hægt
er að nota til að segja til um líðan
sjúklinga, en að undanförnu höfum
við verið að reyna að þróa ný lyf
sem hægt er að beita gegn sjúkdóm-
um eins og krabbameini,“ segir
hann.
Lyf úr lífrænum og
ólífrænum efnum
Lyfin sem um ræðir eru af tvenn-
um toga, annars vegar úr lífrænum
efnum og hins vegar málmlífrænum
efnasamböndum.
Þau fyrrnefndu eru búin eru til úr
litlum peptíðum og arómatískum
efnum, sem unnt er að tengja sam-
an.
Peptíðunum er ætlað að þekkja
ákveðin svæði innan deoxyribósa
kjarnsýranna (DNA). Þau eru smíð-
uð á þann veg að þau geta bundist
kjarnsýrunum og síðan klofið þær.
„Það sem við erum að reyna að gera
er að þróa þessi efni á þann hátt að
þau kljúfi eingöngu óæskileg DNA,
líkt og þau sem stuðla að myndun
krabbameins. Þannig vonumst við til
að þau geti unnið eingöngu á þeim
stöðum þar sem þeirra er þörf í lík-
amanum í stað þess að herja á sýkt
sem ósýkt svæði líkamans með til-
heyrandi aukaverkunum.
Lyfin úr málmlífrænu efnasam-
böndunum eru hins vegar smíðuð úr
lífrænum efnum sem geta myndað
samband við ákveðnar málmjónir.
Ólíkt því sem fyrr var lýst, þá get-
um við bundið þessi efni inn í DNA
án þess að þau vinni á því skaða.
Þessi efni geta ekki klofið DNA auð-
veldlega en þau geta hins vegar
stuðlað að klofningi sameindar eins
og ríbósakjarnsýru (mRNA) sem
flytur boð frá DNA t.a.m. um pró-
tínamyndun. Með þessum efnum
getum því við komið í veg fyrir að
óæskileg prótín myndist í líkaman-
um. Með öðrum orðum er lyfinu ætl-
að að hindra DNA í að koma erfða-
efnum sínum áfram með þeim
afieiðingum að krabbameinsfrumur
fjölgi sér í líkamanum.“
Sum prótínin framleidd
af HlV-veirunni
Þorfinnur bendir einnig á að sum
þessara óæskilegu prótína séu fram-
leidd af HlV-veirunni og því ríki
talsverð eftirvænting vegna rann-
sóknanna, enda vilji margir vita
hvort unnt sé að beita þessari tækni
til að ná taki á alnæmi með því að
stilla RNA upp við vegg eins og hér
var lýst.
„Við búum til þessar sameindir úr
blöndu af peptíðum og ákveðnu
hringlaga efni sem við getum látið
ganga í efnasamband við svokallaðar
lanþaníðjónir," útskýrir Þorfinnur.
Hann segir lanþaníðjónirnar vera
eitraðar og því mjög hættulegar
líkamanum, en hringlaga efnin sem
hann minntist á og nefnast tenglar;
gegna einmitt því hlutverki að halda
hinum hættulegu jónum í skefjum.
„Tenglarnir koma þannig í veg fyrir
að lanþaníðjónirnar leki út í blóðrás-
ina þar sem þær myndu valda mikl-
um skemmdum. Tenglarnir eru
smíðaðir með það fyrir augum að
halda lanþaníðjónunum „föngnum" á
meðan þær kljúfa RNA og vinna sitt
starf. Skyld hringlaga málmsam-
bönd eru notuð sem lyf (Gado) sem
fólki er gefið er það undergengst
svokallaða ómun (Magnetic Reson-
ace Imaging), og þess vegna vitum
við að svo lengi sem þeim er haldið
föngnum ættu þau að vera skaðlaus.
Hins vegar með því að byggja þau
inn í DNA getum við notað þau serrt
hvata til að kljúfa hin óæskilegu
RNA.“
Rannsóknirnar
enn á grunnstigi
Rannsóknir Þorfinns og félaga
eru enn á grunnstigi og ekki það
langt komnar að nokkuð sé unnt að
sanna neitt enn. í raun er ekki víst
að rannsóknir þeirra leiði nokkurn
tíma til þess að fullmótað krabba-
meinslyf verði til og komist á mark-
að, enda eru þau lyf sem komast á
markað aðeins toppurinn á ísjakan-
um í þeirri lyfjaþróunarvinnu sem
unnin er í heiminum. „Það sem við
erum a.m.k. að reyna að gera er að
búa til lyf sem til að byrja með mun-
hafa sérhæfð áhrif á eyðingu RNA
og DNA. Þetta er gert í viðamikilli
samvinnu við lækna- og lyfjaefna-
fræðideildir háskóla út um allt ír-
land og reynist svo að lyfin geti
klofið RNA eða DNA þá er unnt að
koma í veg fyrir að erfðaupplýsing-
ar berist frá DNA og þannig geta
t.d. krabbameinsfrumurnar ekki
fjölgað sér. Við erum að reyna að
búa þessi lyf til á kerfisbundinn
hátt, enda liggja fyrir geysimiklar
upplýsingar um hegðun DNA og
RNA sem við getum lært af og not-.
fært okkur í þessari þróun.
Lyf á tilraunastigi þurfa hins veg-
ar að fara í gegnum geysistranga
skoðun hjá lyfjafyrirtækjum og
sjaldnast standast lyfin slík próf.
Hins vegar er aldrei hægt að kom-
ast að gagnsemi lyfja nema með því
að vinna stöðugt að rannsóknum á
þeim og láta prófa þau,“ segir Þor;.
finnur.