Morgunblaðið - 09.05.2000, Blaðsíða 60

60 ÞRIÐJUDAGUR 9. MAÍ 2000
MORGUNBLAÐIÐ
UMRÆÐAN
Almenningssamgöngxir
á höfuðborgarsvæðinu
UNDANFARIN
misseri hafa farið fram
ítarlegar viðræður
milli fulltrúa SVR og
Almenningsvagna um
möguleika á þróun al-
menningssamgangna á
höfuðborgarsvæðinu.
Þá hefur starfshópur
) borgarstjóra unnið ít-
arlega samantekt um
tiltæka kosti í stöð-
unni.
Ibúar á höfuðborg-
arsvæðinu og skatt-
greiðendur allir verða
að horfast í augu við
forsendur byggðaþró-
unar á svæðinu á næstu áratugum,
en þar er m.a. gert ráð fyrir (að öllu
óbreyttu) að verði að byggja ný um-
ferðarmannvirki fyrir um 40 millj-
arða króna á næstu 20 árum enda
muni bílaumferð aukast um 50% á
sama tíma.
í ljósi þess hvernig staðið er að
framkvæmd almenningssamgangna
á höfuðborgarsvæðinu liggur bein-
ast við að horfa í þessu samhengi til
mögulegs samstarfs milli SVR og
AV. Engin ákvörðun um leiðir hefur
verið tekin, enda standa fyrir dyrum
viðræður við ríkisvaldið um aðkomu
þess að þróuninni.
í reynd má sjá fyrir sér tvær
meginleiðir í þessu samhengi.
Samstarf án samreksturs
SVR og AV vinna saman að þeim
viðfangsefnum þar sem hagsmunir
beggja fara saman, en halda að öðru
> leyti sjálfstæði sínu gagnvart eig-
endum og viðskipta-
vinum.
Samvinna er um
sum þessara atriða en
önnur hafa lítt eða ekki
komist til fram-
kvæmda. Græna kort-
ið, samtenging leiða-
kerfa, sömu litir vagna
og viðræður við ríkis-
valdið eru helstu atriði
sem samvinna hefur
verið um. Samræmd
fargjaldastefna hefur
ekki komist til fram-
kvæmda né samstarf
um markaðssetningu.
Unnt er að auka
Umferð
*
Ibúar á höfuðborgar-
svæðinu og skattgreið-
endur allir, segir Helgi
Pétursson, verða að
horfast í augu við for-
sendur byggðaþróunar
á svæðinu á næstu
áratugum.
samstarf aðila á núverandi grund-
velli, ef vilji er til, og slíkt er talið
þjóna hagsmunum beggja. Eftirfar-
andi atriði koma helst til greina, auk
þeirra sem nú þegar er samstarf
um:
a) Sameiginleg gjaldskrá. Aðilar
sameinuðust um sameiginlega
gjaldskrá fyrir allt höfuðborgar-
svæðið. Það þýðir í reynd hækkun
gjaldskrár SVR og/eða lækkun
gjaldskrár AV.
b) Samningur um uppgjör skipti-
miða, sem þá væru gjaldgengir um
allt höfuðborgarsvæðið. Þetta er
unnt án sameiginlegrar gjaldskrár
en sameining hennar myndi vissu-
lega auðvelda það.
Mismunandi rekstrarform tak-
markar eða útilokar nokkra af þeim
augljósu kostum sem legið geta í
auknu samstarfi aðila.
Samstarf með samrekstri
Áður en hugað er að möguleikum
á samrekstri er nauðsynlegt að hafa
í huga að sveitarfélögin á höfuð-
borgarsvæðinu glíma við mismun-
andi viðfangsefni í almenningssam-
göngum. Þarfir sem hvert
sveitarfélag fyrir sig hyggst leysa
með ferðum strætisvagna eru mis-
munandi. Ýmist er markmið að
sporna við vaxandi umferð, þjónusta
framhalds- og háskólanema, veita
félagslega lágmarksþjónustu eða
blanda af þessu öllu og e.t.v. fleiru.
Eins og áður hefur komið fram er
ekki sama gjaldskrá á þjónustu-
svæði SVR og AV. Á þjónustusvæði
AV er einnig mismunandi eftir
sveitarfélögum hvort sérhópum
(öldruðum og öryrkjum) er veittur
sérstakur afsláttur af fargjöldum.
Samstarf með samrekstri getur
falið í sér fleiri en eina útfærslu:
a) SVR taki að sér akstur fyrir
AV skv. verktakasamningi, hlið-
stætt og nú gildir í rekstri og leiða-
kerfi AV.
b) SVR taki að sér umsjón með
þjónustu sem AV veitir nú, hliðstætt
því samkomulagi sem nú er í gildi
milli SVR og Mosfellsbæjar.
c) Aðilar sameinist um útboð á
akstri. Slíkt kallar á kerfis- og
skipulagsbreytingu hjá SVR.
Spurning er hvort slíkt getur gerst í
áföngum. Samhliða yrði unnið að því
að ákvarða þjónustustig, samræma
gjaldskrá og leiðakerfi í eitt sameig-
inlegt kerfi fyrir allt svæðið, óháð
aðskildum rekstraraðilum og sveit-
arfélagamörkum.
d) Stofnað verði sameiginlegt fé-
lag um almenningssamgöngur á
höfuðborgarsvæðinu og akstur boð-
inn út með þeim hætti sem líklegast-
ur er talinn skila hámarksárangri.
Stefnumótun - rekstur
Þessi aðferð er notuð í vaxandi
mæli í nágrannalöndum okkar, þar
sem horfið hefur verið frá rekstri
strætisvagna á vegum hins opin-
bera, en aksturinn boðinn út. Þetta
gildir nú þegar í tilfelli Almennings-
vagna bs.
Verði þessi leið farin leiddi það til
þess að SVR breyttist úr úr rekstr-
arfyrirtæki í stjórnsýslueiningu
sem annaðist stefnumótun, eftirlit
og ráðgjöf um útfærslu og fram-
kvæmd þeirrar almenningsvagna-
þjónustu sem Reykjavíkurborg og
sveitarfélögin á höfuðborgarsvæð-
inu ákveða að veita hverju sinni.
Sömuleiðis má ætla að allt markað-
sstarf yrði á hendi SVR, en þó er
mögulegt að hugsa sér fyrirkomu-
lag þar framleiðandi þjónustunnar
annaðist þann þátt.
Öll framleiðsla þjónustunnar, þ.e.
akstur, rekstur skiptistöðva og bið-
skýla o.s.frv. yrði hins vegar í hönd-
um verktaka eða annarra sjálf-
stæðra aðila skv. sérstökum
samningum þar um.
Rétt er að hafa í huga að á undan-
förnum 3 til 5 árum hafa skapast
gjörbreyttar aðstæður frá því sem
áður var til slíkrar breytingar, með
því að efldur fjármagnsmarkaður og
nýjar áherslur í bankastarfsemi
skapa nú möguleika til þess að yfir-
færsla núverandi framleiðslutækja
SVR geti átt sér stað með einföldum
hætti til annarra rekstraraðila.
Við fyrstu yfirsýn virðist sem
a.m.k. eftirfarandi kostir geti verið
á slíkri breytingu:
a) Borgarsjóður getur losnað
undan þeirri fjárbindingu sem felst í
núverandi fyrirkomulagi. (Endur-
metið stofnverð eigna SVR var skv.
reikningum fyrirtækisins um 2
milljarðar króna í árslok 1998.)
b) Með sérstakri stjórnsýsluein-
ingu sem sinnti eingöngu stefnu-
mótun, stjórnunar- og eftirlitsþætt-
inum gefst færi á markvissari
úrvinnslu en í núverandi fyrirkomu-
lagi þar sem sami aðili sinnir enn-
fremur sjálfri framleiðslunni.
c) Útboð aksturs til sjálfstæðra
verktaka leiðir til samkeppni sem
ætti að laða fram besta fáanlegt
verð á þeirri þjónustu sem veita á
hverju sinni.
d) Útboð á framkvæmd almenn-
ingsvagnaþjónustu í Reykjavík mun
leiða til verulegrar eflingar á rekstri
hópferðabifreiða og getur þannig
flýtt umtalsvert fyrir uppbyggingu
sterkra fyrirtækja sem samhliða þvi
að sinna akstri fyrir SVR myndu
gegna lykilhlutverki í eflingu þjón-
ustu við ferðageirann.
Höfundur er borgarfulltrúi og
formaður stjómar SVR.
_ „Landvinnsla
á íslandi lögð niður“
,;LANDVINNSLA
á Islandi lögð niður -
ef sjómannaforystan
næði fram vilja sín-
um.“ Þessi fyrirsögn
og undiríyrirsögn eru
á forsíðu Útvegsins,
fréttabréfi LÍÚ, fyrir
apríl. Ritstjóri frétta-
bréfs LÍÚ virðist telja
sj ávarútvegsfyrirtæki
hérlendis svo gamal-
dags og úrelt að þau
þoli ekki markaðsvið-
skipti. Það virðist eiga
að ríghalda í þá ólög-
legu mismunun sem
ríkir í starfsskilyrðum
fískvinnslu bæði með og án út-
gerðar. Sú mismunun myndi aldrei
vera látin viðgangast í öðrum at-
vinnugreinum. Skal þetta rökstutt
nánar:
1. Kvóta er úthlutað til útgerðar
fyrirtækis X sem einnig rekur fisk-
vinnslu.
2. Fiskvinnsla fyrirtækis X
greiðir eigin útgerð 85 kr/kg fyrir
þorsk tiltekinn dag.
3. Fiskvinnsla án útgerðar verð-
ur að kaupa þorsk á
100 -160 kr/kg sama
dag.
4. 10% af þorskafla
úr skipi fyrirtækis X
fer sama dag óvigtað í
gáma til Hull. Öðrum
ísl. fiskvinnslufyrir-
tækjum er aldrei gef-
inn kostur á að bjóða í
þann fisk. Vigt erlend-
is er 88% af vigt
heima og kvótahagn-
aður því 10% þar sem
rýrnun er 2% á viku
skv. nýlegri athugun
RF.
5. Fyrirtæki X
ákveður sama dag að „leigja frá
sér kvóta“ til útgerðar sem vantar
kvóta því þorskar „hálvituðust" í
trollið! Uppspennt leiguverð er 120
kr/kg eða 41% hærra en greitt er
fyrir veiddan þorsk, sbr. lið 2.
6. Fyrirtæki X ákveður jafn-
framt að selja kvóta (varanlega) og
fær þá 960 kr/kg.
7. Fulltrúi fyrirtækis X fer sama
dag á fiskmarkað og heldur kaup-
spjaldi á lofti þar til hann fær 35
Mismunun
Þessi dæmi gefa smá
innsýn í þá „markaðs-
væddu mismuriun“, seg-
ir Kristinn Pétursson,
sem viðgengst
í sjávarútvegi á
Islandi í dag.
tonn af þorski á 160 kr/kg. Þetta er
greitt með fjármunum sem fengust
fyrir kvótaleigu sama dag (óbein-
um ríkisstyrk).
8. Frystitogari í eigu sama fyrir-
tækis X þarf aldrei að vigta afla
inn á vinnslulínur. Á sama augna-
bliki anda fulltrúar Fiskistofu ofan
í hálsmálið hjá vigtarmönnum sem
vigta fisk til landvinnslu. Frystis-
kipum er leyft að landa 6% „af-
skurði“ utan kvóta. Einnig er leyft
að yfirvigt í afurðapakkningum
frystiskipa sé 3-5% þegar slík yfir-
vigt er 1-2% í landvinnslu.
Þessi dæmi gefa smá innsýn í þá
„markaðsvæddu mismunun“ sem
viðgengst í sjávarútvegi á íslandi í
dag. Stærri sjávarútvegsfyrirtæki
hafa alltaf yfirburðastöðu. Mismun-
un á starfsskilyrðum fiskvinnslu
með og án útgerðar leiðir af sér
rekstrarmismunun upp á tugi prós-
enta í sumum tilfellum. Hvað
myndi heyrast í fyrirtækjum á
fjarskiptamarkaði, í fjölmiðlun,
hárgreiðslu, verslun, bankastarf-
semi eða öðrum greinum ef þau
mættu þola slíka mismunun? Ýrði
ekki einhverjum snarlega stungið í
Vinalína Rauða krossins
- Úkeypis símaþjónusta
þegar þér er uandi á höndum
- Ert þú 18 ára eða eldri og þarft
að ræða uið einhuern í trúnaði?
~Vinaiínan sími 800 6464
frá kl. 20-23 öll kuöld
Kristinn Pétursson
gæsluvarðhald meðan rannsókn
færi fram um hvaða fjárglæfra-
starfsemi væri í gangi??? Það er
eins og sumir haldi að allt sé leyfi-
legt í íslenskum sjávarútvegi árið
2000 svipað og í gamla Sovét - eða
Suðurríkjum Bandaríkjanna fyrir
þrælastríð.
Aflaheimildum sem úthlutað er
til að stjórna fiskveiðum eru mis-
kunnarlaust fénýttar til að raska
samkeppni og gera upptækt eigið
fé fiskvinnslu án útgerðar, þó sú
sérhæfða vinnsla skili þjóðarbúinu
í mörgum tilfellum meiri verðmæt-
um vegna meiri sérhæfingar og
sparnaðar. Þegar ræða á aukna
markaðsvæðingu eða eðlilega sam-
keppni, kemur forysta LIÚ með
faglega málsmeðferð (að hætti
hússins) og setur í gang markað-
ssetningu ranghugmynda eins og
umrætt fréttabréf er dæmi um.
Það er best að nota tækifærið og
geta þess í leiðinni hvernig sá
„sannleikur" er fenginn að fisk-
vinnsla með útgerð sé rekin með
meiri hagnaði en sérhæfð fisk-
vinnsla án útgerðar:
Skip fyrirtækis X í sameiginleg-
um rekstri landar í eigin fiskverk-
un og greiðir aðeins 85 kr/kg sbr.
dæmi 2 að ofan. Fiskvinnsla X fyri-
tækis hagnast, en fyrirtækið
hlunnfer auðvitað jafnframt eigin
útgerð og sjómenn þar sem út-
gerðin fær aðeins 85 kr/kg! Veru-
legur taprekstur verður því á út-
gerð þessa fyrirtækis vegna þess
hve fiskverð er lágt. Viðskipta-
banki X fyritækis gerir athuga-
semd um taprekstur útgerðarinn-
ar. Því er svarað með því að leigja
aðeins meiri kvóta. Hefði skip X
fyrirtækis selt aflann á markaði
hefði fengist t.d. 20-30% hærra
verð. Sérhæfð fiskvinnsla (með eða
án útgerðar) hefði getað keypt af-
lann og hagnast samt meira vegna
sérhæfingar og markaðshvata.
Stjórnendur samkeppnisverndað-
rar fiskvinnslu X, sem ekki þurfa
að takast á við markaðslögmálin
innanlands, geta slappað af í stól-
unum. Alltaf er hægt að redda mis-
tökum í rekstri með kvótaleigu eða
kvótasölu (óbeinum ríkisstyrk eftir
þörfum) á uppspenntum fákeppnis-
markaði.
Markaðsvæðing -
eða mismunun
Fyrirkomulag um verðlagningu á
ferskfiski hérlendis er löngu úrelt,
stenst ekki samkeppnislög, veldur
ranghugmyndum og þjóðarbúið
tapar milljörðum. Ríkjandi fyrir-
komulag viðgengst þrátt fyrir þá
staðreynd að á síðari árum hafi það
verið viðurkennt í æ ríkari mæli að
bestu skilyrði til framþróunar, hag-
vaxtar og velmegunar í þjóðfélög-
um verði þegar hægt hefur verið
að nýta náttúruauðlindir, fjármagn,
tækni og mannauð á grundvelli
frelsis og jafnréttis einstaklinga og
fyrirtækja. Sé ekki svo, er varla að
vænta framþróunar og verðmætum
er þá sóað í viðkomandi atvinnu-
grein með afleiðingum hrörnunar
og versnandi samkeppnisstöðu at-
vinnugreinarinnar gagnvart ríkis-
styrktum keppinautum erlendis.
Fullyrða má að milljarða verðmæti
fari forgörðum árlega hérlendis
vegna ríkjandi fyrirkomulags.
Samkeppnislöggjöf var og er
ætlað að tryggja frelsi og jafnrétti
einstaklinga og fyrirtækja að þessu
leyti. Adam Smith skýrði mikilvægi
markaðarins fyrir margt löngu.
Það er ekki trúverðugt að tala um
ást sína á frelsi og markaðslögmál-
um á tyllidögum en setja svo kík-
inn fyrir blinda augað og þykjast
ekki vita neitt eða skilja neitt þeg-
ar misrétti viðgengst eins hér er
nefnt! Samkeppnissstofnun stend-
ur sig vel og beitir samkeppnislög-
um réttilega þegar málið snýst um
farsíma, talsíma og sameiningu fyr-
irtækja sem eru í fransbrauði og
snúðum eða selja eyrnapinna og
barnapúður! En þegar kemur að
sjávarútvegi, stærstu og mikilvæg-
ustu atvinnugrein þjóðarinnar,
virðist það vafamál hvort sam-
keppnislög eigi við með sambæri-
legum hætti og í öðrum atvinnu-
greinum. Myndu dæmi 2-8 vera
leyfð í öðrum atvinnugreinum?
Höfundur er framkvæmdastjóri.