Morgunblaðið - 11.11.2000, Blaðsíða 32

32 LAUGARDAGUR 11. NÓYEMBER 2000
LISTIR
MORGUNBLAÐIÐ
Mjólkin blandar sér í málið
Mjólkursamsalan hefur frá árinu 1994 stað-
--------------------------------------7--
ið fyrir málfarsátaki undir kjörorðinu Is-
lenska er okkar mál. Hefur átakið tekið á
sig ýmsar myndir. Orri Páli Ormarsson
ræddi við Guðlaug Björgvinsson, forstjóra
fyrirtækisins, um tildrög, framkvæmd og
markmið átaksins en í dag er efnt til mál-
----------------------------7------------
ræktarþings í Háskóla Islands.
SAGT er að börn drekki í sig málið
með móðurmjólkinni. Það er vísast
rétt þó flest séum við komin af
spena þegar við förum að mæla af
einhverju viti. En það er ekki nóg
að læra málið. Það þarf að halda því
við, þroska og efla. Þar gegna fjöl-
skyldan og vitaskuld skólarnir lyk-
ilhlutverki. En það eru fleiri aðilar
sem láta sig málið varða. Einn
þeirra er Mjólkursamsalan sem á
undanförnum sex árum hefur geng-
ist fyrir málfarsátakinu íslenska er
okkar mál. Angi af þessu átaki eru
málfarsábendingar á mjólkurum-
búðum, sem flestir ættu að vera
farnir að kannast við. Þannig
drekka börn - og fullorðnir - í sig
betri málvitund með kúamjólkinni
- í bókstaflegri merkingu.
„Þegar við ákváðum að fara út í
þetta átak, 1994, höfðu mörg stór
fyrirtæki rutt brautina með stuðn-
ingi við ýmis málefni, eins og ung-
menna- og íþróttastarf, náttúru-
vernd, skógrækt og margt fleira.
Ekkert þeirra hafði þó valið sér
jafnalmennt málefni og okkur datt í
hug - að styðja íslenska tungu. En
það er auðvitað málefni sem snertir
alla landsmenn," segir Guðlaugur
Björgvinsson forstjóri Mjólkur-
samsölunnar um tildrög átaksins.
Segir hann átakið hafa komið á
hárréttum tíma. „Það hefur aldrei
verið brýnna að grípa til aðgerða,
Með aukinni alþjóðavæðingu
steðjar að tungunni ákveðin ógn og
við finnum að fólk vill vernda hana.
Þetta er okkar framlag.“
Segir Guðlaugur tilganginn að
öðru leyti tvíþættan. Annars vegar
vilji Mjólkursamsalan, eins og önn-
ur fyrirtæki, eiga góð samskipti við
landsmenn og hins vegar hafi þarna
gefist tækifæri til að undirstrika
sérstöðu Mjólkursamsölunnar sem
íslensks framleiðslufyrirtækis sem
vinnur úr íslensku hráefni sem
verður til í umhverfi þar sem tung-
an hefur þróast gegnum tíðina.
Samstarf við íslenska málstöð
Þetta varð til þess að Mjólkur-
samsalan tók upp samstarf við Is-
lenska málstöð. Gerður var sam-
starfssamningur til fimm ára sem
síðan hefur verið endurnýjaður. Er
þar kveðið á um ýmis atriði sem
Mjólkursamsalan heitir að hrinda í
framkvæmd.
„Fyrirferðarmesti þáttur þessa
samnings og sá sem almenningur
hefur orðið mest var við eru
málfarsábendingar á mjólkurum-
búðum. Það er mjög viðamikið
verkefni. Við höfum líka ráðist í
mörg smærri verkefni, eins og
stuðning við Málstöðina. Við keypt-
um tölvubúnað fyrir hana og höfum
kostað fundi, ráðstefnur og fleira
sem ekki hefur farið eins hátt. Þá
létum við gera sjónvarpsauglýs-
ingu þar sem íslenskan er lofsung-
in. Hún hefur aðallega verið sýnd á
tyllidögum, um jól, á páskum og
Degi íslenskrar tungu. í þessari
mynd syngur ung söngkona, Alex-
andra Guðjónsdóttir, ljóð Þórarins
Eldjárn „A íslensku má alltaf finna
svar“ við lag Atla Heimis Sveins-
sonar. Ljóðið var einmitt samið af
þessu tilefni og við vitum til þess að
það hefur heilmikið verið notað í
Morgunblaðið/Golli
Guðlaugur Björgvinsson forstjóri
Mjólkursamsölunnar.
skólum landsins. Loks má geta
þess að við létum gera mjög
skemmtilegt veggspjald þar sem
myndir af 625 Islendingum, ungum
og gömlum, frægum og ófrægum,
lifandi og liðnum, mynda andlit
Jóns Sigurðssonar forseta. Þetta
veggspjald var sent í alla skóla
landsins með aðstoð Námsgagna-
stofnunar,“ segir Guðlaugur.
Mjólkursamsalan var á þessum
tíma komin í samstarf við GSP al-
mannatengsl, nú Mekkano, og Guð-
laugur segir á engan hallað þótt
fullyrt sé að Gunnar Steinn Pálsson
og hans fólk hjá GSP hafi komið
fram með fjölmargar hugmyndir
sem tengjast átakinu, þar á meðal
málfarsábendingarnar.
„Þessar ábendingar hafa vakið
mikla athygli. Fyrfi- það erum við
þakklátir. Mjólkursamsalan hefur
meðal annars
hlotið viður-
kenningu Lýð-
veldissjóðs en
það er í fyrsta
sinn sem sjóð-
urinn veitir við-
urkenningu af
þeim toga.
Þetta hefur
hvatt okkur til
dáða.“
Ábending-
arnar hafa tek-
ið breytingum
annað veifið
enda segir Guð-
laugur brýnt að
brydda upp á
nýjungum
viðhalda fersk-
leika átaksins.
Fyrst voru
ábendingar um
málfar, síðan
komu glefsur
úr íslenskum
bókmenntum
og nú nýlega
leit nýjasta efn-
ið dagsins ljós,
þrír textaflokk-
ar sem nánar er
fjallað um ann-
arsstaðar á síð-
unni. Þegar er
búið að birta
um helming þess efnis. Hinn helm-
ingurinn kemur fyrir augu mjólk-
urneytenda eftir áramót.
Áfram á sömu braut
Á þessu má sjá að Mjólkursam-
salan er síður en svo að rifa seglin,
þvert á móti að herða róðurinn.
„Meðan almenningur tekur þessum
ábendingum eins vel og raun ber
vitni viljum við að sjálfsögðu halda
áfram á sömu braut. Öllum má vera
ljóst að við erum alls ekki að kenna
Islendingum að tala íslensku. Það
er og verður verkefni kennslustofn-
ana og heimila. Við erum fyrst og
fremst að vekja landsmenn til um-
hugsunar um þýðingu tungunnur
og benda á hversu stór hluti hún er
af okkar sögu og menningu.11
Guðlaugur segir viðbrögðin ekki
hafa látið á sér standa. „Við höfum
afskaplega oft fengið þakkir fyrir
framtakið, ekki síst frá þeim sem
eru að kenna íslensku í skólum. Allt
efni sem unnið hefur verið í átakinu
hefur nefnilega staðið skólunum til
boða og við vitum til þess að kenn-
arar hafa notað þetta heilmikið.
Það er mjög ánægjulegt.
Hinn almenni neytandi hefur líka
margoft látið í sér heyra, þakkað
framtakið og í sumum tilvikum
komið með tillögur að efni og bent á
það sem betur má fara. Það er
nefnilega með þetta eins og annað,
sitt sýnist hverjum.“
Guðlaugur segir starfsmenn
Mjólkursamsölunnar jafnframt
hafa sýnt málfarsátakinu mikinn
áhuga. „Við finnum að starfsfólkið
er meðvitað um átakið og vandar
sig sem best það getur við allt það
efni sem við sendum frá okkur, svo
sem bréf og vörulýsingar. Þá velj-
um við jafnan rammíslensk heiti á
vörunýjungar, svo sem Smámál og
Engjaþykkni. Það er auðvitað mik-
ilvægt að við sýnum sjálf gott for-
dæmi.“
Það er, að sögn Guðlaugs, orðinn
fastur liður að Mjólkursamsalan
styðji við málræktarþing sem Is-
lensk málnefnd gengst fyrir í
tengslum við Dag íslenskrar tungu.
Á þessu ári kostar fyrirtækið líka
að hluta málstefnu um stöðu ís-
lenskrar tungu sem haldin verður á
Akureyri um næstu helgi.
Styrkur til háskólanema
Á málræktarþinginu sem haldið
er í Hátíðarsal Háskóla íslands í
dag, mun Mjólkursamsalan í fyrsta
sinn veita styrk til háskólanema í
íslensku til að sinna rannsóknar-
verkefni á sviði tungunnar. Styrk-
urinn var auglýstur í vor og hafa
fjölmargar umsóknir borist. Björn
Bjarnason menntamálaráðheiTa
mun afhenda styrkinn á þinginu.
„Þetta er liður í útvíkkun verk- j
efnisins. Við erum sífellt að leita !
leiða til að endurnýja það að ein-
hverju leyti. Geri maður það ekki
er hætt við að verkefni af þessu tagi
fari að virka öfugt - fólk fái leið á
þeim,“ segir Guðlaugur.
En hvaða þýðingu hefur mál-
ræktarátakið haft fyrir Mjólkusam-
söluna?
„Við látum reglulega gera fyrir
okkur ímyndarmælingu og merkj- !
um þar að fólk kann að meta margt j
af því sem við erum að gera á þessu I
sviði. Það er ekkert launungarmál
Morgunbiaðið/Kristinn Maður og asni. Ein af myndum Aðalbjargar
Aðalbjörg Þórðardóttir grafískur hönnuður er höfundur teikninga á mjólkurumbúðum. Þórðardóttur.
Otæm-
andi
brunnur
SKIPTA má nýjustu textunum sem
prýtt hafa mjólkurumbúðir frá 1.
september síðastliðnum í þrjá flokka:
1. flokkur - Bamabækur. Valdir
textar úr bamabókum, íslenskum og
þýddum. Markmiðið er að glæða
áhuga bama á lestri með því að sýna
lifandi og skemmtilega texta með
myndum, gjarnan með persónum
sem hafa unnið hug og hjarta eldri
kynslóða. Jón Karl Helgason bók-
menntafræðingur valdi textana.
2. flokkur - Sagan á bak við orðið
Dregin era fram orð og orðtök í ís-
lensku sem eru eftirtektarverð
vegna þess að orðin sjálf eru skrýtin
eða að baki þeim liggur skemmtileg
saga. Þá skiptir miklu að þau bjóði
upp á myndskreytingu. Forðast er að
leggja áherslu á rétta eða ranga
notkun heldur einkanlega vakin at-
hygli á skemmtilegheitum í tungu-
málinu. Guðmundur Erlingsson ís-
lenskufræðingur skrifaði textana.
3. flokkur - Skrýtið og skemmti-
legt á íslensku. Þessi flokkur rúmar
töluverða fjölbreytni. Hér verða
dregnir fram og myndskreyttir text-
ar eða textabrot sem era sniðug iyrir
ýmissa hluta sakii'. Sem dæmi má
nefna fyndnar fyrirsagnir, undarleg-
ar íréttir úr dagblöðum, galdra, hjá-
trú, gamlai' auglýsingar o.s.frv. Jón
Hallur Stefánsson og Ragnheiður
Gyða Jónsdóttir dagskrárgerðar-
menn völdu textana.
Alls era textamir 64 talsins. Þar af
hefur helmingur birst mjólkumeyt-
endum en hinn helmingunnn nær
augum þeirra eftir ái'amót. Áætlað er
að birta efnið í eitt ár.
Langt ferli
Myndir leika stórt hlutverk á um-
búðunum en höfundur þeirra er Að-
albjörg Þórðardóttir, grafiskui'
hönnuður hjá Mekkano. Segir hún
verkefnið mikið vöxtum og að langt
ferli búi að baki hverri myndskreyt-
ingu.
„Það er mun meiri vinna á bak við
hverja fernu en fólk gerir sér grein
fyrir. Við vorum upp undir ár að
vinna að þessari útgáfu og ótrúlega
mai'gii' komu að málinu,“ segir Aðal-
björg.
Hún segir verkefnið ákaflega fjöl-
breytt og skemmtilegt og dregur
ekki dul á að hún hafi mest yndi af því
að teikna myndir við textana úr
bamabókunum.
En hvernig gengur svona ferli fyr-
ir sig?
„Ferlið hefst á því að fulltrúar
Mekkano og Mjólkursamsölunnar
hittast á fundi og reifa sínar hug-
myndir. Því næst er leitað til ís-
lensku- og bókmenntafræðinga og
fundnir textar. Þá fyrst get ég sest
niður og byrjað að myndgera text-
ana. íslensk málstöð gegnir svo lykil-
hlutverki í lokin, gerir athugasemdir
og breytingar við textana og les próf-
arkir. Loks er efnið sent til Svíþjóð-
ar, þar sem það er prentað."
Áðalbjörg segir markmiðið að
þessu sinni hafa verið að Iaða fram
skemmtilegt og skondið efni, fram-
hefja húmorinn. Á það ekki síst við
um teikningamar.
Sérstaka athygli blaðamanns vek-
ur þriðji flokkurinn, Skrýtið og
skemmtilegt á íslensku, en þar era
meðal annars til umfjöllunar fýndnar
fyrirsagnir og undarlegar fréttir úr
dagblöðum. Getur maður átt von á
því að verða afhjúpaður á mjólkur-
fernum á næstu misseram?
„Já, passið ykkur bara,“ segir Að-
albjörg og skellir upp úr. „Nei, nei,
flestir þessh' textar eru úr blöðum
frá því á fyrii hluta aldarinnar. Eg
held að yngsti textinn sé frá 1962.
Það hefur verið mjög skemmtilegt að
hverfa aftur í tímann og reyna að
endurspegla þær breytingar sem
orðið hafa í þjóðfélaginu. Hugsunin í
málinu hefur breyst. Það sem fólki er
tamt í dag var það alls ekki fyrir
fimmtíu áram.“
Handskrifuð fréttablöð
Meðal þess sem starfsmenn Mekk-
ano hafa leitað uppi era gömul hand-
skrifuð fréttablöð, sem á áram áður
gengu á milli bæja. „Þetta er fjár- ’