Morgunblaðið - 11.11.2000, Page 43

42 LAUGARDAGUR 11. NÓVEMBER 2000
MORGUNBLAÐIÐ
MORGUNBLAÐIÐ
LAUGARDAGUR 11. NÓVEMBER 2000 43
pltrgmMíiMlí
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík.
Framkvœmdastjóri: Hallgrímur B. Geirsson.
Ritstjórar: Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
SAMRUNAFERLIOG
BANKASTARFSMENN
EIGI SAMEINING banka að
heppnast þurfa starfsmenn að
taka þátt í ferlinu frá upphafi.
Það er reynsla Norðmanna og fleiri
þjóða, að sögn Dag Árne Kristensens,
sem er formaður Félags starfsmanna
á fjármálamarkaði á Norðurlöndum
(NFU). í ljósi þessa telur hann ekki
nægilega vel staðið að fyrirhugaðri
sameiningu Landsbanka og Búnaðar-
banka því honum virðist starfsmenn-
irnir fá upplýsingar um einstaka þætti
samrunaáformanna í gegnum fjöl-
miðla. Það telur hann auka áhyggjur
starfsmanna um atvinnuöryggi þeirra.
I tilvikum sem slíkum geti það leitt til
þess að þeir reyni hvað þeir geti til að
standa í vegi fyrir samrunaáformun-
um og geti spillt þeim. „Það verður að
hafa í huga að samruni, sem lítur vel út
á pappírnum, getur misheppnast ef
illa er að honum staðið,“ segir Krist-
ensen í viðtali við Morgunblaðið.
Hann segir sameiningu fyrirtækja
ekki slæma í sjálfu sér. Vinni fyrirtæki
hvort annað upp, t.d. með ólíkum
starfsháttum eða framleiðslu, geti
samruni orðið öllum að gagni. Van-
ræki stjórnendur hins vegar upplýs-
ingaflæði til starfsmanna hljóti það að
koma niður á þjónustu og afar algengt
sé að hagur viðskiptavina gleymist
þegar stjórnendur banka hugi að sam-
runa. Kristensen segir að ekki hafi
verið sýnt fram á að samruni banka
hafí gert rekstur þeirra ódýrari eða
leitt til vaxtalækkunar. Evrópskar
rannsóknir sýni að samruni banka sé
slæm fjárfesting og verði jafnframt til
þess að þjónusta við viðskiptavini
versni.
Ástæða er til að ætla af ummælum
bankastjóranna Halldórs Kristjáns-
sonar, Landsbanka, og Stefáns Páls-
sonar, Búnaðarbanka, að stjórnendur
bankanna séu sammála Ki’istensen
um nauðsyn á fullu samráði við starfs-
menn, þegar sjálft samrunaferlið hefj-
ist. Það verði eftir að úrskurður Sam-
keppnisstofnunar liggur fyrir.
Valur Valsson, bankastjóri Islands-
banka FBA, sem mesta reynslu hefur
af sameiningu banka hér á landi, bend-
ir á að ekki gangi upp að hafa samráð
við stóran hóp þegar ákvörðun sé tek-
in um um samruna. Nauðsynlegt sé
hins vegar að upplýsa starfsmenn vel
þegar ákvörðun hafí verið tekin enda
byggist framkvæmdin á mikilli vinnu
stórs hóps starfsmanna.
Það er gagnlegt að heyra sjónarmið
manna á borð við Dag Kristensen en
auðvitað má ekki gleyma því að hann
talar út frá sjónarhóli ákveðinna hags-
muna. Hins vegar er mikið í húfí fyrir
eigendur, starfsmenn og viðskiptavini
bankanna, að sameining þeirra skili
tilætluðum árangri, aukinni hag-
kvæmni og arðsemi í rekstri. Mikil-
vægt er að stjórnendur bankanna
tveggja geri allt sem í þeirra valdi
stendur svo markmiðin með samein-
ingunni náist. Hins vegar er hætt við
að aðgerðir til hagræðingar komi með
einhverjum hætti við töluverðan hóp
starfsmanna. Það er hægt að draga úr
sársauka af þeim völdum með virkri
upplýsingamiðlun.
ENDURSKOÐUN STAÐFESTIR AÐFERÐIR
HAFRANNSÓKNASTOFNUNAR
OFMAT á fiskstofnunum, og gagn-
rýni á Hafrannsóknastofnunina í
því sambandi leiddi til þess að stofn-
unin sjálf óskaði eftir að erlendir
sérfræðingar í fískifræði færu yfir og
mætu aðferðir fískifræðinganna hjá
stofnuninni. Niðurstaða erlendu sér-
fræðinganna er sú að aðferðirnar séu
réttar. Hins vegar hefur ofmat á
þorskstofninum leitt til þess að veiði-
reglan, þ.e. að ekki megi veiða nema
25% af stofninum, hefur ekki reynzt
eins happadrjúg og ætlazt var til.
Erlendu vísindamennirnir hafa
sent frá sér skýrslu um athugun sína
og segja þeir að helzta ástæða þess að
stofnunin hafí verið ofmetinn sé
hversu mismunandi vel • veiðist af
þorski, en þeir leggja áherzlu á að
veiðireglunni verið beitt áfram, svo að
vænta megi árangurs af uppbyggingu
stofnsins. I skýrslunni er lögð áherzla
á að atferlisrannsóknir á þorski verði
auknar, svo og hver áhrif umhverfis-
þátta geti verið. Þá er bent á að
brottkast geti haft áhrif á stofnmatið
en engin gögn um umfang þess liggi
fyrir.
Þeir sérfræðingar, sem leitað var
til voru John G. Pope, prófessor við
Tromsö-háskóla, sem kunnur er ís-
lenzka þorskstofninum, en hann gerði
á honum úttekt fyrir 8 árum, Patrick
Sullivan, prófessor við Cornell-há-
skóla, sem tekið hefur þátt í stofnút-
tektum í Bandaríkjunum og víða um
heim og Björn Ævarr Steinarsson,
fiskifræðingur á Hafrannsóknastofn-
uninni, sem kom til starfa í september
síðastliðnum eftir þriggja ára starf
hjá Evrópusambandinu í Brussel og
er vel kunnugur gögnum og gagna-
vinnslu varðandi þorskstofninn. Auk
þess önnuðust Ray Hilborn, prófess-
or við háskólann í Seattle í Washing-
ton, og aðstoðarmenn hans saman-
burðarreikninga með hjálp nýlegs
reiknilíkans.
í sjálfu sér er lofsvert að Hafrann-
sóknastofnunin skuli svara gagnrýni
með því að láta erlenda sérfræðinga
yfirfara aðferðir sínar við mat á stofn-
stærðum. Stofnunin hefur með þessu
sýnt mikla ábyrgð enda mikið í húfi
fyrir íslenzkan sjávarútveg og efna-
hagslífið að rannsóknir á fiskistofnum
séu réttar og þeim megi treysta.
Jóhann Sigurjónsson forstjóri
sagði í samtali við Morgunblaðið í vik-
unni að sérfræðingar stofnunarinnar
myndu eiga fundi með hinum erlendu
sérfræðingum og fara yfir niður-
stöður þeirra. Þannig mundi stofnun-
in reyna að læra af reynslunni og
beina rannsóknaraðferðum í framtíð-
inni að þeim hlutum sem máli skipta
til að gera enn betur en til þessa. „Við
þurfum endrum og eins að staldra við,
líta yfir farinn veg og bæta vinnu-
brögð okkar. Það er mikilvægt að
rannsóknir okkar og ráðgjöf séu trú-
verðug og af mestu gæðum.“
Ymsar tillögur til umræðu varðandi framtíð Reykjavíkurflugvallar
Norður-suðurbraut hugs-
anlega færð til suðurs
Sérfræðihópur til að undirbúa atkvæða-
greiðslu um framtíðarnýtingu Vatnsmýrar
í Reykjavík og staðsetningu flugvallar hef-
ur starfað frá því í apríl. Johannes Tómas-
son hleraði gang mála en nefndin leggur til
að atkvæðagreiðsla fari fram í byrjun febr-
úar og að kosið verði um þjár tillögur.
SJÖ kostir í það minnsta
varðandi staðsetningu
Reykjavíkurflugvallar og
framtíðarnýtingu Vatns-
mýrar eru til umræðu hjá sér-
fræðihópi sem skipaður var af
borgaryfirvöldum í apríl síðast-
liðnum. Einn þeirra sem nýlega
hefur komið til umræðu er að
færa norður-suðurbrautina til
suðurs og breyta stefnu hennar.
Myndi norðurendi hennar vera
við austur-vesturbrautina en suð-
urendinn ná í átt að Kársnesi og
þá rétt vestan við nesið.
Sérfræðihópurinn hefur undan-
farna mánuði skoðað ýmsar tillög-
ur varðandi framtíð Reykjavíkur-
flugvallar og nýtingu Vatns-
mýrarinnar en hópnum var falið
að undirbúa kynningu og almenna
atkvæðagreiðslu um málið. Er
ráðgert að hún fari fram í byrjun
febrúar á næsta ári.
Nefndin meti hag-
kvæmni kostanna
Einnig á nefndin að bera sam-
an og vinna mat á hagkvæmni
mismunandi kosta varðandi nýt-
ingu Vatnsmýrar, annaðhvort
sem miðstöðvar innanlandsflugs
eða íbúða- og atvinnusvæðis eftir
2016 þegar núverandi skipulags-
tímabili lýkur.
í starfi sínu á nefndin að hafa
til hliðsjónar þarfir íbúa á höfuð-
borgarsvæðinu og á landsbyggð-
inni fyrir samgöngur, skoða
áhrif á samfélag og byggð í
Reykjavík, landnýtingu Vatns-
mýrarinnar, m.a. tengsl við starf
Háskóla íslands og aðra og þarf-
ir höfuðborgarinnar á uppbygg-
ingu og möguleika sem felast í
þéttingu byggðar á þessu svæði.
Einnig fjárhagsleg áhrif mis-
munandi kosta, áhrif þeirra á
þróunarmöguleika miðborgar-
innar, öryggismál tengd flug-
rekstrinum og öðrum samgöng-
um, hagsmuni ferðaþjónustunn-
ar og aðgengi landsbyggðar að
þjónustu og stjórnsýslu í höfuð-
borginni.
Stefán Ólafsson, prófessor við
félagsvísindadeild Háskóla ís-
lands, er formaður sérfræðihóps-
ins og var hann tilnefndur af Há-
skólanum. Kristín Árnadóttir,
aðstoðarkona borgarstjóra, var
tilnefnd af Reykjavíkurborg,
Leifur Magnússon, framkvæmda-
stjóri hjá Flugleiðum er tilnefnd-
ur af samgönguráðherra, Jóhann
J. Ólafsson framkvæmdastjóri af
samtökunum Betri byggð og
Grétar Eyþórsson af Háskólanum
á Akureyri.
Leitað til ýmissa sér-
fræðinga og ráðgjafa
Stefán segir að ýmsir kostir
hafi verið skoðaðir og leitað til
ýmissa aðila varðandi ráðgjöf, svo
sem borgarverkfræðings, for-
stöðumanns borgarskipulags,
sérfræðinga hjá Flugmálastjórn
og nefndar um svæðaskipulag
höfuðborgarsvæðisins. Þeir sjö
kostir sem einkum hafa verið
skoðaðir eru þessir:
1. Óbreyttur völlur í Vatnsmýri
með þremur brautum. Örlítið
land myndi losna vegna flutnings
kennslu- og einkaflugs frá vellin-
um, þ.e. flugskýlasvæðið á vestur-
hluta svæðisins við lóð íslenskrar
erfðagreiningar.
2. Obreyttur völlur með tveim-
ur brautum þar sem norðaustur-
suðvesturbrautin yrði aflögð. Þá
er áskilið að braut með þeirri
stefnu á Keflavíkurflugvelli yrði
opnuð að nýju en hún hefur verið
lokuð undanfarin ár. Gert er ráð
fyrir þessu í núverandi deiliskipu-
lagi. Við þennan kost myndi land
losna við norðurhluta svæðsins og
í nágrenni byggðar í Skerjafirði.
3. Austur-vesturbraut lengd í
vestur og hún gerð að aðalbraut
vallarins með blindflugsbúnaði.
Mætti þá ef til vil stytta norður-
suðurbrautina eilítið í norðri og
yrðu brautirnar aðeins tvær.
Vesturendi brautar yrði lengdur
út í sjó sem þýðir að Suðurgata
færi í stokk undir brautina.
Kaupa yrði upp allmörg hús í
Skerjafirði. Þetta þýddi minna
flug yfir miðborgina en í dag fer
milli 55 og 60% flugumferðar um
norður-suðurbrautina. Það gæti
farið niður í rúm 40%.
4. Austur-vesturbraut óbreytt
Morgunblaðið/Sverrir
Kjdsa á um framtíð Reykjavíkurflugvallar í febrúar á næsta ári.
Atkvæðagreiðsla í Reykvík og viðamikil
skoðanakönnun meðal landsmanna
Á FUNDI sérfræðihópsins í gær
var lagt til að gengið verði til at-
kvæðagreiðslu 3. febrúar. Kristín
Árnadéttir, aðstoðarkona borg-
arstjóra, segir hana verða með
tvennum hætti, þ.e. annars vegar
atkvæðagreiðslu meðal íbúa
Reykjavíkur um kosti í flugvall-
armálinu og hins vegar skoðana-
könnun meðal 5 til 10 þúsund
iandsmanna til að kanna hug
þeirra til málsins.
Sérfræðihúpurinn hefur tíma
út mánuðinn til að ljúka störfum
og leggja tillögur fyrir borgarráð
um tilhögun atkvæðagreiðslunn-
ar og könnunarinnar, þ.e. tilhög-
un, ti'masetningu og um meðferð
niðurstaðna. Kristín segir ekki
mörg fordæmi í Reykjavík fyrir
sérstakri atkvæðagreiðslu um
einstök mál, en árið 1988 hafí
verið kosið um hundahald þar
sem um 20% kjósenda tók þátt,
árið 1992 var í kosningu spurt um
sameiningu sveitarfélaga og árið
1997 um sameiningu Reykjavíkur
og Kjalarness þar sem milli 24 og
25% kjósenda tóku þátt. „Við höf-
um trú á því að Reykvíkingar lát.i
sig málið varða og vilji taka þátt í
þessari atkvæðagreiðslu því
þetta er umdeilt mál og þar verð-
ur tækifæri fyrir borgarbúa að
tjá sig,“ segir Kristfn og kvaðst
vona að þátttaka yrði mikil.
Verður leiðbeining
Kristín sagði að frá sjónarhóli
borgaryfirvalda væri líka mikil-
vægt að gefa Reykvíkingum kost
á að segja skoðun sina. Nánari til-
högun atkvæðagreiðslunnar hef-
ur ekki verið ákveðin og nefndin
hefur ekki rætt til hlítar tdllögur
um hvernig skuli tekið á niður-
stöðum hennar. „Þetta verður
greinilega lciðbeining en sam-
kvæmt sveitarstjórnarlögum er
gert ráð fyrir að sveitarstjórn
geti efnt til almennrar atkvæða-
greiðslu til að kanna vilja kjós-
enda um tiltekið málefni en í lög-
unum er ekki kveðið á um að slíkt
skuli vera bindandi fyrir af-
greiðslu málsins nema ákveðið
hafi verið fyrirfram að svo ætti
að vera,“ segir Kristfn og telur að
tekið yrði að einhveiju leyti mið
af fjölda þátttakenda.
en lögð ný norður-suðurbraut
mun sunnar en núverandi braut.
Stefna hennar yrði örlítið í norð-
austur. Þessi hugmynd þýðir að
meira land losnar en í kostum tvö
og þrjú.
5. Nýr flugvöllur byggður
sunnan Hafnarfjarðar. Ekki er
enn séð hversu fýsilegur þessi
kostur er og ljóst að kostnaður
yrði mikill þar sem nýr völlur er
talinn geta kostað 10 til 20 millj-
arða. Svæðaskipulagsnefnd höf-
uðborgarsvæðisins kannar þenn-
an kost nánar og skilar
niðurstöðu fyrir mánaðamót.
Þetta þýðir nýja notkun á Vatns-
mýrinni.
6. Nýr flugvöllur á uppfylling-
um í Skerjafirði en þessa hug-
mynd setti Trausti Valsson skipu-
lagsfræðingur fram á áttunda
áratugnum. Kostnaður yrði mik-
ill, 17-18 milljarðar, og umhverf-
isröskun mikil. Mikill hluti Vatns-
mýrarinnar myndi losna til
annarra nota.
7. Innanlandsflugið flutt til
Keflavíkur. Þá mætti taka Vatns-
mýrina til annarra nota eins og í
kosti nr. 5.
Stefán segir aðspurður að sér-
fræðihópurinn hafi ekki tekið af-
stöðu til framangreindra kosta en
þeir séu allir til umræðu. Hann
segir fjórða kostinn, að færa
norður-suðurbrautina til suðurs
nýjasta kostinn og hafi nefndin
óskað eftir að sérfræðingar Flug-
málastjórnar skoðuðu hann sér-
staklega. Þessi kostur gerir ráð
fyrir að brautin liggi frá austur-
vestur brautinni til suðurs og er
rúmur þriðjungur hennar á landi
en nærri tveir þriðju ná í sjó
fram. Verður syðri brautarendinn
nokkru vestan við Kársnesið.
Segir hann tæknilega hægt að út-
færa hann og honum fylgi bæði
kostir og gallar.
Þungamiðja flugvallarins
færist til suðurs
Meðal kostanna við þessa leið
er að þungamiðja flugvallar fær-
ist til suðurs og brautarendi nú-
verandi aðalbrautar (norður-suð-
ur) færist frá Hringbrautinni og
íbúðabyggð í Þingholtunum. Þá
verða aðflug og flugtök ekki leng-
ur yfir byggðinni í Kársnesi og
aðflug yfir byggðina í Þingholtun-
um í Reykjavík verður í meiri
hæð en við núverandi legu norð-
ur-suðurbrautarinnar. Borgin
fengi með þessu nýtt land á norð-
urhluta Vatnsmýrarinnar og segir
Stefán að búast megi við að betri
forsendur séu fyrir sátt um fram-
tíðarskipan flugvallarins en með
óbreyttri skipan en sátt um flug-
völlinn skapar jafnframt forsend-
ur fyrir fjárfestingu í nýrri sam-
göngumiðstöð.
Galli við þessa leið er að að-
flugslínan úr norðri er meira yfir
byggð í Þingholtunum en nú er
þótt vélar yrðu þar í meiri hæð.
Því yrði hávaði frá flugvélum
minni en nú er yfir miðborginni.
Þá getur þrengt að blindaðflugi
úr norðri vegna Esjunnar. Það at-
riði hefur þó ekki verið kannað til
hlítar.
Líklega kosið um
þrjár tillögur
Stefán Ólafsson sagði að lokum
að nefndin myndi vinna áfram
með þessar tillögur og *íklega
yrði reynt að haga kosningu um
málið þannig að stungið yrði uppá
þremur kostum: Að hafa flugvöll-
inn óbreyttan, að flytja inn-
anlandsflug til Keflavíkur og
þriðji kosturinn yrði einhver
millileið. Hann sagði stefnt að því
að kosning færi fram helgina 3.
og 4. febrúar á næsta ári. Aður en
til hennar kemur segir Stefán að
víðtæk kynning muni fara fram á
þeim valkostum sem lagðir verða
fyrir.
I erindisbréfi nefndarinnar
kemur fram að hún eigi að leggja
fram tillögu um hvernig tekið
skuli á niðurstöðunum og segir
Stefán það enn óafgreitt. Kosning
sem þessi hljóti þó að vera yfir-
völdum leiðbeining.
Ogþá mœtti einnig nefna einhverja ótrúlegustu
sýningu sem ég kefséb, hún hefur verið í
Konunglega safninu ogfjallarum dauðann
Enn eftir Stevenson:
Októberlaufið þyrlastvið þreytta fætur
þögult er myrkrið við greinar og djúpar
rætur.
Stjömumar luktir og lifna á dimmumótum,
Ljáðu mér vængi og fljúgum af visnandi
rótum.
Fljúgum með skógarins fuglum til tungls
og sólar
og eltum ei ólar við myrkrið.
(Travels with a Donkey)
Við fóram enn um gamlan vígavöll
og viti menn, hér græðir tíminn svörð
og kallar fram sinn kærleik eins og fyrr
og komið vex og litar blóðga jörð.
Og þar sem áður engdist sviðið land
við örkuml þess sem barðist hér og dó
vex gras á ný og sárbeitt sverðið varð
að sigurtákni um jörð sem grærvið plóg.
(Travels with a Donkey)
Stevenson skrifaði athugasemd
sem einskonar formála fyrir ljóð-
unum í Underwoods (lággróður
eða lágskógar) og fjallar þar m.a.
um skozkuna og viðkvæma stöðu
hennar. Orð hans eru íhugunar-
efni íyrir okkur. Hann segir:
„Eg tek einnig eftir því að hin-
ir nýju mállýzkufræðingar okkar
binda heimkynni sérhverrar
mállýzku við tilteknar fermflur.
Ég gæti ekki uppfyllt svo þægi-
lega nálgun jafnvel þótt ég svo
kysi; um mig var því þannig farið
að ég ritaði aðeins mína skozku
eins vel og mér var gerlegt,
kærði mig kollóttan um hvort
hún var runnin frá Lauderdale
eða Angus, frá Mearns eða Gallo-
way; heyrði ég gott orð notaði ég
það blygðunarlaust; og þegar
skozkan dugði ekki til eða rímið
rann stirðlega fram, leitaði ég án
hiks (eins og mér betri menn) til
ensku. Það get ég þakkað vin-
samlegri afstöðu til tungu þeirra
Fergusons og Sir Walters, sem
báðir voru Edinborgar-búar; og
ég játa að í eyrum mér hefur
Burns ávallt hljómað hálfvegis
framandi. Og raunar er ég sjálfur
frá Lothian; þar heyrði ég tungu
æsku minnar talaða; og ég rifja
hana upp fyrir mér með hinum
drafandi seimi Lothian-búa.
Dýrkendum nákvæmninnar leyf-
ist því að kenna tungu mína við
Lothian. Og reynist hún ekki
hrein, því miður! hverju skiptir
það? Sá dagur nálgast þegar
þessi framúrskarandi og eftirláta
tunga verður öldungis gleymd;
og ayrshire-ísku Bums og ab-
erdeen-ísku Dr. McDonalds bíða
einnig þau örlög að verða draug-
ar tungunnar. Þar til sá dagur
rennur myndi ég njóta þess að
vera um stund í hlutverki hins
innfædda skapara og vera lesinn
af mínu fólki, á minni eigin tungu:
sá metnaður tilheyrir vísast
fremur hjartanu en höfðinu,
væntingar um lífdaga hennar eru
takmarkaðar, notkun hennar
bundin svo afmörkuðu rými.“
Það eru engir aukvisar sem
eiga rætur í þessu sérstæða og
fagra landi og höfuðborg þess,
Edinborg; Sir Walter Scott,
Boswell, Hume. Og enginn annai-
en Conan Doyle sem bjó í næstu
götu hér fyrir ofan okkur; Carl-
yle og James Watt, höfundur
hestaflanna og nútímagufuvélar-
innar. En hvað sem þvi líður eig-
um við að leggja meiri áherzlu á
sérstöðu þessara nágranna okkar
SYNDARAR í múslímskum helvítiseldi.
DAGAR hinna dauðu (Mexíkó).
en við höfum gert. Enginn vafi er
á því að undir niðri ætlast Skotar
til þess, enda komnir með þing og
heimastjórn. En hver veit nema
þeir eigi eftir að öðlast fullt sjálf-
stæði og hið skozka ríki geti þá
með tið og tíma lagt undir sig
leifarnar af brezka heimsveldinu!
Krúnan er að visu að reyna að
setja undir þann leka að Skotar
gleypi Englendinga, það hefur
hún nú síðast gert með því að
senda Vilhjálm prins, framtíðar-
konung Bretlands, í elzta háskóla
Skotlands í Saint Andrews fyrir
norðan, eða norðvestan Edin-
borg.
Og krúnan lék annan sterkan
leik: drottningin aðlaði Sean
O’Connery, þekktasta þjóðemis-
sinna Skota; sjálfan James Bond.
Hann hefur verið eins og hvert
annað eitrað peð á þessu tafl-
borði brezkra stjórnmála. Nú er
peðið orðið riddari hennar
hátignar.
En sem sagt, hér er margt að
gerast. Fyrir skömmu sáum við
beztu ballettsýningu sem ég hef
augum litið, Romeó og Júlía, hún
var í Festival Theatre í Edin-
borg, jafn eftirminnileg og tónlist
Prokofievs.
Og þá mætti einnig nefna ein-
hveija ótrúlegustu sýningu sem
ég hef séð, hún hefur verið í Kon-
unglega safninu og fjallar um
dauðann, nei, ekki dauðann sem
sorglegt eða óhugnanlegt við-
fangsefni, heldur dauðann sem
hnýsilega staðreynd í lífi manns-
ins á jörðinni. Þarna upplifðum
við dauðann með ýmsum hætti og
í ólíkum löndum, lásum um þetta
sögulega fyrirbrigði og hvernig
það birtist á ýmsum tímum og við
ólíkar aðstæður á harla upp-
lýsandi sýningu. Af þessari
fræðslu má draga margvíslegan
lærdóm; af vasalausum líkklæð-
um kristinna manna og gyðinga
má sjá að ekki er gert ráð fyrir
því að við förum með neitt með
okkur yfirum, en þó má einnig
sjá að ýmsir hafa vaðið fyrir neð-
an sig; í Singapore fara sumir
með Visa-kort í
ferðina síðustu,
farseðla og
vegabréf, svo að
þeir flendist ekki
í Neðra! Annars
staðar er gert
ráð fyrir því að
menn þurfi á
nesti að halda og
nýjum skóm í
þessa hinztu för
og margvíslegu
smádóti sem
gæti komið sér
vel fyrir hinn
látna. Það mætti
þannig vel
ímynda sér að
stækir neftób-
aksmenn gætu
haftafþvígagn
og ánægju ef dósunum þeirra
væri stungið undir kistukoddann.
En helvíti, hvað er það? Mundi
það ekki vera sálarástand okkar
hérna megin grafar, eða kannski
áningarstaður á ferðinni löngu,
þar sem við gætum hreinsað okk-
ur af blóði drifinni reynslu jarð-
arinnar.
Eða - kannski er það bara ann-
að fólk eins og Sartre sagði og við
erum minnt á þarna á sýning-
unni.
Glasgow hefur ekki síður en
Edinborg upp á margt að bjóða,
ekki sízt í leiklist og þar er ein
eftirminnilegasta bókaverzlun
sem ég hef séð. Hún ein útaf fyrir
sig er einnar messu virði, þótt
veðurfarið sé harla líkt því sem
hér gerist; lægðimar enda annað
hvort þar eða hér heima!
En hvað sem því líður, voru
skáldin sem minnzt var á og ýmis
önnur sem enn lifa, rótfastir
Skotar og minning þeirra,
reynsla og upplifun fyrst og síð-
ast skozk reynsla með sama
hætti og sama rétti og reynsla
okkar er íslenzk. Þannig segir
Stevenson á einum stað að falleg-
ustu stjörnur sem hann hafi aug-
um litið séu götuljósin í Edin-
borg. Og hvort sem hann er í
Frakklandi, Ameríku eða á Sam-
oa-eyjum þar sem hann barði
nestið undir lokin, vellur og sýð-
ur Skotland í blóði hans, þangað
sækir hann fyrirmyndir ekki síð-
ur en Scott og Bums og aðrir
sem koma við sögu þessa sér-
stæða lands. Ferðalög voru á-
stríða hans og ævintýri, en það
breytti engu um afstöðuna til
ættjarðarinnar. Hann var alla
ævi á flótta undan berklunum
sem tærðu lungu hans og hélt að
kyrrahafssólin gæti orðið beitt-
asta vopnið í vonlítilli baráttu. En
svo var ekki. Skotland var í
ferðatöskunni, ekki síður en
verkum hans. Sir Walter Scott
átti einnig þessa sömu reynslu og
samt sótti hann frægð sína fyrst
og síðast í sögulega skáldsagna-
gerð, en ekki endilega nánasta
reynslusvið. Þeir Robert Bums
vom að sjálfsögðu fín skáld, en
þó hef ég einkum haft ánægju af
hinum mjúku, ljóðrænu og ein-
földu kvæðum Stevensons, þótt
hans sé helzt minnzt fyrir óvenju-
legar skáldsögur eins og hroll-
vekjuna um Dr. Jekyll og Mr.
Hyde, auk smásagna í svipuðum
stfl. Mér er til efs að Borges hafi
haft meiri mætur á öðram höf-
undi. Alltaf þegar hann minntist
á Stevenson vörpuðu augu hans
glampa úr myrkri blindunnar. Og
þessi glampi lýsti upp umhverfið
eins og sól í hádegisstað.
M.