Morgunblaðið - 06.12.2000, Blaðsíða 32

Morgunblaðið - 06.12.2000, Blaðsíða 32
32 MIÐVIKUDAGUR 6. DESEMBER 2000 LISTIR MORGUNBLAÐIÐ Sjálfsaf- neitun er nauðsynleg Kjartan Ólafsson sendi fyrir skemmstu frá sér disk með tónsmíðum sínum þar sem burðarverk hans er Völuspá. Árni Matthíasson ræddi við tónskáldið sem segir verkið fallstykki sitt. KJARTAN Ólafsson er með afkastamestu tónskáldum, en hann hefur einnig verið iðinn við að kynna nýjungar í tónsmíðum og hugsun, meðal annars með því að skipu- leggja tónlistarhátíðir og tónleika, aukinheldur sem hann hefur kennt tónsmíðar alllengi. Á síðustu tveim- ur árum komu út þrír diskar með tónlist Kjartans og á þessu ári kom enn út diskur, en athygli vekui- hve hann stingur í stúf við það sem Kjartan hefur áður sent frá sér. Á diskinum nýja, sem ber heitið Völu- spá, er aðalverkið allfrábrugðið öðr- um tónsmíðum Kjartans og á köfl- um má greina í því naumhyggjulega tónhugsun sem Kjartan hefur haft óbeit á í gegnum árin. Kjartan Ölafsson segir svo frá til- urð verksins að sig hafi lengi langað til að gera verk sem byggðist á söguarfí þjóðarinnar og að Þórarinn Eldjárn hafi bent sér á Völuspá. Hann segist reyndar hafa beðið Þórarin að skrifa eitthvað fyrir sig „en Þórarinn sagði að þetta væri ein alskemmtilegasta og dramatískasta ljóðsaga sem fyrirfyndist og þegar við bætist að hún gerist á óræðum tíma hentaði hún mér mjög vel“. Kjartan segist hafa kynnt sér þær tónsmíðar sem aðrir hafa gert upp úr Völuspá og þá meðal annars sönglög norrænna tónskálda. „Þau voru yfirleitt bundin við einhvern tíðaranda og til að mynda eru söng- lög samin upp úr 1950 yfirleitt eftir þeim tíðaranda sem þá var ríkjandi í tónsmíðum, tólftónakerfi og tilheyr- andi, og útkoman oft mjög undarleg. Eg ákvað því að reyna að gleyma öllu sem ég kann til tónsmíða, nýta ekkert nema eigin ímyndunarafl og skapa eigin aðferðir sem hæfðu samningu verksins; lagði alla kunn- áttu, lærdóm og handverk til hliðar TONLIST H1 j ó m (I i s k a r YKKAR EINLÆG ELSA SIGFÚSS Umsjón útgáfu: Vala Kristjánsson og Trausti Jónsson. Afritun annað- ist Þórir Steingrímsson á tækni- deild Ríkisútvarpsins. Framleiðsla: Sony DADC Austria AG. Dreifinga- raðili: Japis. Útgefandi: Smekk- leysa Sm. hf. SMG 4 CD. „Flestar upptökumar eru gerðar fyrir tíma segulbandsins. Allar þess- ar eldri upptökur varð því að afrita af plötum. Plötunum fylgir óhjákvæmi- lega nokkur núningsniður, suð og jafnvel brestir. Notkun hreinsibún- aðar (líka stafræns) breytir alltaf upphaflegum hljómi eitthvað (hann geldir „sándið"). Því var ákveðið að halda beitingu sliks búnaðar í algjöru lágmarki." Uppl. á bæklingi. Auðvit- að er þetta nokkuð ljóst við hlustun, samt - og kannski þess vegna - lætur maður þetta ekki angra sig, en kannski er það fyrst og fremst Elsu Sigfuss („Löbbu minni, einsog faðir hennar, tónskáldið Sigfús Einarsson, ávarpaði hana gjama) sjálfri að þakka. Elsa var engin óperasöng- og kom að verkinu einn og hálfnak- inn.“ Annar tímaás Kjartan segist hafa reynt að lifa sig inn í söguna og nýta sér þær hugmyndir sem þar er að finna, þar á meðal hvernig völvan birtist í sög- unni bæði í fyrstu persónu og þriðju. „Völvan birtist því í tónverkinu í öll- um mögulegum myndum, sem mannsrödd, sem gömul kona, sem bam, í öllum persónum sem hægt er að hugsa sér. Tónlist er í eðli sínu tímaleg, hún byrjar á einum stað og tíma og endar á öðrum, en út frá því að völvan getur verið til á mörgum mismunandi tímum er ég í rauninni búinn að búa til annan tímaás, y-ás- inn. Á meðan verkið líður áfram í einum tíma, eftir x-ásnum, ferðast völvan samhliða um í öðram tíma og má glöggt heyra í verkinu því völvan breytir um aldur og það í kolvitlaus- um tíma. I verkinu era líka alls kyns tilvitnanir í tónlistarsöguna, í klass- ík, rómantík, gregórskan söng og svo má telja. Ég bjó líka til hljóðfæri í tölvu úr íslenskum náttúrahljóð- um, og klingjandi sverðstrengja- sveit sem flytur brot úr Ár vas alda. Ég nota líka talsvert af röddum en allt er þetta ferðalag um tímann, fram og til baka eftir y-ásnum sam- hliða tímaferli tónverksins. Þannig fór verkið í raun að stýra sér sjálft og ég geri ekkert annað en að tengja það við mitt eigið hugmyndaflug.“ Eins og getið er segist Kjartan hafa lagt nánast allan sinn lærdóm og hefðir sem hann hafi tileinkað sér á hilluna í tónsmíðinni og segir að það sé ekki nema eðlilegt; þegar listamenn hafi starfað lengi á ákveðnu sviði sé algengt að þeir stoppi til að taka sveigju, til að breyta tdl. Aðspurður hvort hann sé kona, en hún var músíkölsk og gædd mjúkri altrödd - og „hvaða rödd er yndislegri en fallegur alt“ (orð föður hennar). Og svo ég vitni í Pétur Pét- ursson þul, sem fjallar um Elsu í bæklingnum: „í söngvum Elsu Sig- fúss, framkomu hennar og viðmóti speglaðist fmynd tveggja þjóðlanda, Danmerkur, með blómgan beykis- kóg, korngula akra, blíða blævinda, hringekju ástarinnar og stórborgar- glaum, en hins vegar hrjóstragt svip- mót draumalandsins íslands, kaldir dalir með jöklasóley, hrafnaklukku og gleymmérei, en einnig bændabýl- in þekku með heimalning í hlað- varpa, skógarilm, kaldavermsl og hnúkaþey á hásumardegi." Og þetta er líklega mergurinn málsins. Röddin er hlý og falleg (danska vorið!) - og meiri en mig minnti, en aldrei „dramatísk" átök, enda bauð efnisvalið ekki upp á slíkt. Vissulega var aðferð hennar eða öllu heldur ómeðvitað að losa sig undan því sem hann hefur fengist við hingað til vegna þess að hann hafi verið kom- inn eins langt og komist yrði í þá átt svarar hann því til að samfélagið móti listamenn mjög mikið og á þessari öld hafi verið miklar bylting- ar í tónsmíðum sem margar hverjar séu rangar. „I kringum 1950 var mikið breytingaskeið í tónlist og sumt hefur lifað sem átti ekki að lifa fyrir tilstilli mjög áhrifamikilla manna í tónlistarheiminum. Þótt þeir séu kannski á annarri skoðun í dag lifa kenningarnar áfram til að mynda í skólakerfinu sem bindur hendur manna að mörgu leyti, þótt víst megi nýta þær til að skapa feg- urð og fjölbreytileika.“ Viðurkenndar aðferðir eru meingallaðar „Þegar ég setti saman Calmus- tónsmíðaforritið á sínum tíma nýtti ég viðurkenndar algrímskar aðferð- ir við að byggja upp tónsmíðaferlið, enda þær aðferðir sem ég hafði lært. Ég rakst aftur á móti snemma á það að þær voru flestar meingallaðar, íhaldssamar og takmarkandi og á endanum henti ég þeim og ákvað að ganga beint að því sem ég vildi ná fram í tónsmíðum og skrifaði reikni- aðgerðir fyrir forritið samkvæmt því. Þótt aðferðimar séu viður- kenndar og flestir telji þær eflaust gefa færi á frjálsri sköpun er maður frjálsari við að sniðganga þær.“ - Má þá ekki segja að þessar við- urkenndu tónsmíðaaðferðir nýtist best þeim sem hafa úr litlu að moða? „í verkum margra ungra tón- skálda í dag má oft heyra hvaða að- ferðafræði var notuð og hvernig hún hefur takmarkað tónskáldið. Segja má að til sé ákveðin mið-evrópsk tónlistarstefna sem tónskáld víða í stíll mjög danskur: indæll og aðlað- andi. Samt vora flest lögin sem hljóðrituð vora með Elsu Sigfúss ís- lensk. Ami Thorsteinsson og faðir hennar virðast hafa verið hennar eft- irlætis söngvahöfundar, enda góðir báðir tveir. Á diskinum era hvorki meira né minna en 26 lög, og heildartími era 72 mínútur og rúmlega það. Fyrstu fimm lögin era eftir dönsk skáld/tón- skáld (þ.ám. Nielsen og Ingeman). Svo koma Árni og Sigfús með Rósina og Ein sit ég úti á steini; og þá ís- lenskt vögguljóð á hörpu eftir Jón Þórarinsson. Fallegt upphaf á indæl- um hljómdiski. Söngur Elsu er ákaf- lega jafn að gæðum, ekkert sker sig úr. Kannski finnst sumum það galli. Þeim sem meðtekur hann beint í æð finnst það e.t.v. kostur. Þegar líður á diskinn koma lög eft- ir Schumann (Wer machte dich so krank? - ekki mjög þekkt), Schubert Evrópu fylgja, meðal annars hér á landi. Þegar maður heyrir verk eftir þessi tónskáld er erfitt að gera sér grein fyrir hvaðan þau era og hvaða persóna er á bak við þau; þau era vel unnin og uppfylla alla evrópska gæðastaðla, en gersneydd samfé- lagslegri skírskotun og persónu- leika, stöðluð Evrópusambandstón- list.“ Ákveðið uppgjör í gangi Kjartan segir að honum sýnist breytingar í vændum, það sé ákveð- ið uppgjör í gangi og ungt fólk að hafna gömlu forskriftinni. „Það mátti til að mynda sjá það á raf- og tölvutónlistarhátíðinni sem haldin var í Kópavogi um daginn þar sem gestir vora að stærstum hluta ungt fólk, enda er þetta eðlilegur hljóð- heimur fyrir því, hljóðheimur sem þótti framandi og óaðgengilegur fyrir fáum áratugum. Á sama tíma er líka ákveðin sjálfsvitundarleit í gangi í flestum tegundum tónlistar. Vonandi er að myndast andspymu- hreyfing sem hafnar gömlu gildun- um og tilskipunarstefnunni sem hef- ur ríkt í Evrópu frá því um miðja öldina,“ segir Kjartan og fer ekki á milli mála að hann hefur stofnað sína eigin andspyrnuhreyfingu. „Ég held að þessi diskur sé ákveðin afneitun á ríkjandi stefnu og einnig á mörgu af því sem ég hef áður gert, sjálfsafneitun, en hún er nauðsynleg til að maður geti sæst aftur við það sem maður er að gera. Það er ekkert víst að ég eigi eftir að fara sömu leið aftur, en diskurinn og verkin gera mér kleift að losna und- an þeim áhrifum sem þekking, kunnátta og venjur hafa. Ég hefði sennilega fengið falleinkunn á allri minni skólagöngu fyrir annað eins. Völuspá er mitt fallstykki." (Ave Maria og Litanei); He was Despised eftir Handel, fallegt og áhrifaríkt, og hið látlausa lag S. Scheidts, O, Jesulein suss, o, Jesu- lein mild, í útsetn. Bachs. Diskurinn endar á tveimur lögum eftir Elsu sjálfa, Að biðja sem mér bæri (texti Björn Halldórsson) og Kenndu mér (við texta Ólafar frá Hlöðum). Undir- leikur er oftast píanó (Vilborg Ein- arsson o.fl.), einnig strengjasveitir (m.a. Slotskirkens Kammerork. í He was Despised og Aage Juhl Thomsen í Ave Maria og Litanei Schuberts) og orgelleikur Páls ísólfssonar í 5 síð- ustu lögunum. Á þessum tímum vora sólóistar hafðir í forgranni, hitt var undirleikur - og oft lélega upp tekinn í þokkabót. Og ekkert við því að gera. En þetta er vel unnin og vönduð útgáfa (Vala Kristjánsson og Trausti Jónsson eiga sérstakt hrós skilið), og smekkleg eins og allt sem Smekk- leysa Sm. hf. kemur nálægt. (Til gamans: úrklippa úr Berlings- ke Tidende, „En Blomst opkaldes efter Elsa Sigfuss“, er segir frá blómaframleiðandanum Niels Tybjerg frá Reykjum sem skírði rauðu nellikumai’ sem hann ræktaði Elsu Sigfúss.) Oddur Björnsson Syndsamlega góður leikur ÞEIR leika næstum syndsamlega vel, þessir fimm íslensku tónlistar- menn. Þeir mæta kröfum hvers verks; sigrast á tæknilegum vanda- málum; og hljóta að öllu leyti góða einkunn," sagði í nýlegri umfjöllun norska dagblaðsins Bergens Tid- ende um tónleika Blásarakvintetts Reykjavíkur þar í borg. Áð mati gagnrýnanda blaðsins er leikur blásarasveitarinnar hljóm- mikill og að öllu leyti gallalaus. „Hver hending er fáguð og allt, jafn- vel minnstu smáatriði era yfirfarin og rétt staðsett. Það er einfaldlega sjaldgæft að heyra blásarasveit í þessum gæðaflokki,“ sagði í Bergens Tidende og var það einna helst verkaskrá tónleikanna sem gagn- rýnandinn fetti fingur út í, en að hans mati hefði val verka mátt vera ævintýralegra. Þetta nær þó að hans sögn ekki að eyðileggja tónleika sveitarinnar þar sem gamansemi, tæknileg hæfni og kraftmikill leikur stóðu fyrir sínu og segir í dómnum að flutningur blás- arasveitarinnar á „Dix piéces pour quintette á vent“ eftir György Liget- is hafi að öllu leyti verið frábær. „Flutningur sem er tæknilega og tónlistarlega séð yfirgripsmeiri en túlkun Blásarakvintetts Reykjavík- ur . . . finnst varla í nokkram tón- leikasal í dag,“ voru þá lokaorð Bergens Tidende í þessum lofdómi um sveitina. ------»-H------- Tónleikar í Bessastaða- kirkju DÆGRADVÖL, Félag áhugamanna um menningu á Álftanesi, býður til tónleika í Bessastaðakirkju annað kvöld, fimmtudagskvöld, kl. 20. Þar munu Sigurður Flosason saxófónleikari og Gunnar Gunnars- son orgelleikari flytja dagskrá sína: Sálma lífsins. Elstu sálmalögin eru frá 15. öld en þau yngstu era samin á síðustu áratugum. Mörg laganna eru í hópi hinna þekktustu en önnur heyrast sjaldnar. ---------------- Aðventu- tónleikar í Víði- staðakirkju ADVENTUTÓNLEIKAR verða haldnir í Víðistaðakirkju í Hafnar- firði annað kvöld, fimmtudagskvöld, kl. 20. Fram koma Kvennakór Hafnar- fjarðar undir stjórn Hrafnhildar Blomsterbergs, Karlakórinn Þrest- ir, stjórnandi Jón Kristinn Cortez, og Kór eldri Þrasta undir stjórn Guðjóns Halldórs Óskarssonar. Aðgangseyrir er 1.000 krónur. Rauðar nellikur
Blaðsíða 1
Blaðsíða 2
Blaðsíða 3
Blaðsíða 4
Blaðsíða 5
Blaðsíða 6
Blaðsíða 7
Blaðsíða 8
Blaðsíða 9
Blaðsíða 10
Blaðsíða 11
Blaðsíða 12
Blaðsíða 13
Blaðsíða 14
Blaðsíða 15
Blaðsíða 16
Blaðsíða 17
Blaðsíða 18
Blaðsíða 19
Blaðsíða 20
Blaðsíða 21
Blaðsíða 22
Blaðsíða 23
Blaðsíða 24
Blaðsíða 25
Blaðsíða 26
Blaðsíða 27
Blaðsíða 28
Blaðsíða 29
Blaðsíða 30
Blaðsíða 31
Blaðsíða 32
Blaðsíða 33
Blaðsíða 34
Blaðsíða 35
Blaðsíða 36
Blaðsíða 37
Blaðsíða 38
Blaðsíða 39
Blaðsíða 40
Blaðsíða 41
Blaðsíða 42
Blaðsíða 43
Blaðsíða 44
Blaðsíða 45
Blaðsíða 46
Blaðsíða 47
Blaðsíða 48
Blaðsíða 49
Blaðsíða 50
Blaðsíða 51
Blaðsíða 52
Blaðsíða 53
Blaðsíða 54
Blaðsíða 55
Blaðsíða 56
Blaðsíða 57
Blaðsíða 58
Blaðsíða 59
Blaðsíða 60
Blaðsíða 61
Blaðsíða 62
Blaðsíða 63
Blaðsíða 64
Blaðsíða 65
Blaðsíða 66
Blaðsíða 67
Blaðsíða 68
Blaðsíða 69
Blaðsíða 70
Blaðsíða 71
Blaðsíða 72

x

Morgunblaðið

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.