Skírnir - 01.01.1908, Page 78

78
Ritdómar.
sem liafa orðið á stjórnarfari Islands eftir að einveldið komst á og
alt til þessa dags, eru að okkar hyggju frá lagasjónarmiði alveg
þ/ðingarlausar fyrir ríkisréttindi Jandsins og réttarstöðu þes3, sök-
um þess, að þær eru annaðhvort gerðar að handamáli af einvaldri
konuugsstjórn eða þá að einræði af konungi eða dönsku löggjafar-
valdi án þess, að íslendingar sjálfir hafi af fullnm og frjálsuro
vilja eða á fulllögformlegan hátt lagt samþykki sitt á þær. Sú
sanna réttarstaða landsins nú verður að okkar skoðun að miðast
við það, hver staða landsins var að róttum og órofnum lögurn á
tímabilinu 1262—1662. Þá varísland konungsríkiog
h a f ð i t' u 11 ríkisréttindi a ð 1 ö g u m. . . . Þar sem því
er vikið að tímabilinu eftir 1662, þá er það aukaatriði, að öðru
leyti en því, að benda til þess, að alt, sem eftir þann tíma hefir
gerzt um breytingar á róttarstöðu landsins, só á engan hátt bind-
andi fyrir ísland framvegis«.
Ritið skiftist að efninu til í tvo aðalhluta: Skjöl og
skilríki með athugasemdum og skýringum eftir dr. Jón Þor-
kelsson (bls. 1—159) og Yfirlit yfir stjórn íslands
eftir 1262 eftir Einar Arnórsson (bls. 160—238). Skal hér
nú vikið nokkuð nánara að þessu hvoru um sig.
I skjalaþættinutn hyggjum vér flest það til tínt, er nokkuru
varðar í þessu máli, enda er dr. Jón Þorkelsson manna fróðastur
urn allar heimildir og sögugögn frá þessum öldum. Um skjöliti
sjálf er óþarft að fjölyrða; þau eru söguheimildir og mæla sjálf
máli sínu, enda hefir ótal sinnum verið vitnað til þeirra flestra
bæði fyr og síðar. Að vísu er því svo háttað um merkasta skjalið
þeirra allra, Gnmla sáttmála, að nokkur vafi hefir þótt á því leika,
að hann væti nú til í sinni upphaflegu mynd, en vér erum höf-
undunum sammála í því, að það skifti í rauninni minstu. Hitt er
aðalatriðið, að vér höfum margítrekaða vissu fyrir því, að þetta er
hann óbrjálaður að efninu til.
Aðalviðburðirnir á því 400 ára tímabili, er hór um ræðir, eru
þessir: Sáttmálsgerðin við Noregskonung 1262, skuldbindingarnar
á Oddeyri og alþingi 1551 og Kópavogseiðarnir 1662.
Um sáttmálsgerðina 1262 er ekkert að segja í sjálfu sór, en
hitt hefir verið nokkurt ágreiningsmál, hvern skilning beri að leggja
í einstök atriði sáttmálans, t. d. hverja við só átt með orðatiltæk-
inu at beztu manna yfirsyn, hvað orðið utanstefn-
i n g a r merki og hversu skilja beri ákvæðin um skipagöng-
u r n a r. Hafa sumir viljað túlka þetta svo, að »beztu menn«