Skírnir - 01.01.1908, Page 83

líitilúinar.
85
fyrir það, þótt þeir léti inidan síga fyrir ofbeldinu. A þeim öld-
um var siðalögrnál hetvaldsins eigi göfugra en svo, að erindrekum
kotmngs hefði enginn vansi verið að því að níðast á vopnlausri og
varnarlausri þjóð og brytja menn niður hispurslaust, ef nokkur
mótþrói væri s/ndur. Hins var og eigi að vænta á þeim öld-
um, að erlendar þjóðir færu að skerast í leikinn til að afst_vra
slíku mannúðarleysi. Og er gott til þess að vita fyrir fámennar
og vopnlausar þjóðir, að slíkir tímar skuli fyrir löngu vera um
garð gengnir. —
Þá kemur annar aðal-þáttur bókarinnar, yfirlit Einars Árnórs-
sonar yfir stjórn Isiauds eftir 1262. Er yfirlit þetta að mörgu
fróðlegt og lærdómsríkt og styrkir í flestum greinum skoðanir þær,
er Jón Sigurðsson og aðrir góðit menn hafa haldið fram að undan-
förnu. Tekur hann í upphafi fram aðaleinkenni Gamla sáttmála
og kemst að þeirri niðurstöðu, að hinn beri eftir eðli sínu og efni
að skoða sem »stjórnarskrá, grundvallarlög eða þeirra i'gildi« (bls.
162). Og hór kemur hann þegar í upphafi að því atriðinu, sem
er mergurinn málsins í skrifi hans, en hann er sá, að slík sátt-
málsgerð eða breyting á henni liggi fyrir ut-
an valdsvið hins almenna löggjafarvalds. Þa5
er annað vald, sem sver Hakoni Noregskonungi trúnaðareiðana og
gerir sáttmálann við hatin en löggjafarvald lýðstjórnartímans. Ef
það hefði nægt eða verið talið nægja, þá hefði mátt bera þennan
samning upp í lögréttu á venjulegan hátt, en svo er eigi. Lands-
menn voru að láta af höndum sér sjálfstæðisrétt sinn að nokkru
leyti, voru að gera samniug við erlendan þjóðhöfðingja, og varð því
sú athöfn að.fara fram á sérstakan og hátíðlegan hátt, enda leynir
það sér eigi, að önnur aðferð er höfð en þegar einföld lög voru
gefin á alþingi eftir lögum lyðstjórnartímans. Helztu menn lands-
ins sóru konungi eiða og settu upp þessi sáttmálsskilyrði bæði fyr-
ir sína eigin hönd og í umboði annara landsmanna. Nú er það
sem só algild regla, að það vald eitt, sem gefur eða setur lög, eða
samsvarandi vald, getur breytt þeim lögum eða afnumið þau, ann-
aðhvort sjálft eða gefið öðrum umboð til þess. Fyrir því var eigr
hægt að breyta þessum sáttmála löglega, nema með þeirri aðferð,
er samsvari aðferðinni, sem höfð var, þegar landið gekk konungi á
hönd, landsmenn sóru eiðana og gerðu sáttmálann við konung.
Þótt Islendingar hefðu því einhvern tima afsalað sér einhverjum
landsróttindum, sem þeir höfðu eftir Gamla sáttmála, þá væri slíkt
afsal ekki löglegt, nema því að eins, að það væri gert á líkan hátt
6*