Skírnir - 01.12.1908, Qupperneq 53

Tolstoj áttræður!
341
Kirkjan full af harðstjórn og hégiljum — gjörvöll þjóðin
í dróma dæmalausra vanþrifa, og þó ægileg og ógnandi.
Þannig var, þannig er þessi Jötunheimur, þessi hin Kalda-
Svíþjóð, sem vesturþjóðunum hefir æ staðið stuggur af.
Og þetta varð Tolstois fósturland, enda ótal annara ágætra
manna, gæddra guðlegum eldmóði, þótt minni orðstír næði,
og inargir léti fyr frelsið eða vitið eða lífið, en að þeim
entist auðna til aó sýna til fulls hvað í þeim bjó. Á
Rússlandi einu verða ódæðin að afreksverkum, og er þá
langt komið öfgunum — og örvinglaninni.
Sé Tolstoj athugaður í því ljósi, verður hann — ekki
minni, heldur skiljanlegri, hann sjálfur og allar hans öfgar.
Það er hin siðferðislega hlið hinnar rússnesku
stjórnar og siðmenningar, sem Tolstoj hefir eingöngu ein-
blínt á. Og það, að hann hefir séð þá hlið eina, er lyk-
illinn að einræni hans og miskunarlausa æði gegn öllu,
sem siðmenning er annars kallað. Enginn neitar því, að
hver þáttur, hver stétt og stofnun vorra tíma siðmenn-
ingar — og Rússlands sérstaklega — sé blendið og ísjár-
vert og að þjóðirnar þurfi yfirleitt að endurfæðast; en
saga þjóðanna, og einkum þróunarsaga allrar menningar,
sýnir, að það er ekki siðafræðin ein, sem mannkynið þarf
að nema — þótt guðstrú og réttvísi verði ávalt efst á
blaði — heldur margt fleira, svo sem þekking, listir,
k u n n á 11 a, vísindi, stjórnspeki, lögskil, læknislist og
ótölulegar sérgreinar þekkingar, kunnáttu og listar.
Tolstoj afneitar öllu þessu og situr við sinn skó! Og
þó er enginn keisari voldugri, enginn snillingur meiri og
enginn frumherji eða forvígismaður aldar vorrar æðri né
afkastameiri en hann.
I hverju er sú gáta fólgin?
Hún er fólgin í því, að hér birtist Kristur í mann-
i n u m, Kristur með Fjallræðuna og guðdóm hins góða,
hins miskunnsama, hins réttvísa, Kristur, sem opinberaði
alveldi guðs föðurkærleika!
Matth. Jochumsson.