Skírnir - 01.12.1908, Side 61

• íslenzk heimspeki.
349
að lýsa sér í viturlegum orðum og málsháttum, sögusnild
og löggjöf, eins oít áður er á vikið. Kaþólskan magnaðist
of fljótt, en með þeirri trú var loku skotið fyrir allar
heilbrigðar heimspekilegar hugleiðingar, og kirkjan eyði-
lagði ineginstoð íslenzkrar vizku, aðalinn íslenzka. Staða-
Arna og eftirmönnum hans tókst það sem Þorlákur hinn
helgi hafði orðið að gefast upp við. (Um þetta efni þyrfti
sérstaka ritgerð).
VI.
Hér á eigi illa við að minnast fám orðum á beztu
spekingslýsinguna sem vér eigum í bókmentum vorum.
Eg á auðvitað við lýsinguna á Njáli. Lýsingin á Njáli
á við eigi að eins um þann eina speking, heldur, í mörgu,
um alla spekinga og vfirleitt er mjög eftirtektarvert hversu
oft þetta víðsýni kemur fram í skaplýsingum Njálu; það
er eigi að eins einn inaður sem er lýst, heldur sérstök
manntegund. Svo er t. a. tn. um lýsinguna á Hallgerði,
á Gurmari, og jafnvel á Hrappi. (Alkibiades hinn gríski
hefir líklega verið stórskornasta eintak þeirrar tegundar
sem sagan segir frá, ef ekki verður að telja þar til Napó-
leon mikla). Margt sem sagt er um Njál minnir á tvö-
földu merkinguna í orðinu spakur, sem nú orðið er notað
mest um hesta; það er sams konar breyting og orðið
hefir í dönsku, því máli sem annars að ýmsu leyti er
ólíkast íslenzku; í orðinu »spag« er ekkert nema hæglætis
og þróttleysis hugmynd. Danskan hefir engan grun um
neina veglegri merkingu í orðinu.
A þessa tvöföldu merkingu orðsins spakur minnir
það þegar farandkonurnar segja um Njál — nærri því
eins illgirnislega og það stæði í blaðagrein frá þessum
síðustu tímum — stritaðist hann við að sitja. Það virðist
hafa verið vandi hans að sitja og hafast ekki að. Og
sjálfsagt hefir það verið álit flestra er til sáu, að vitring-
urinn væri iðjulaus, þegar hugur hans var raunar önnum
kafinn. Sjálfur segist hann löngum hafa verið værugjarn.