Skírnir - 01.12.1908, Side 68

356
lslenzk heimspeki.
frjáls. Hann er fyrirfram sannfærður um, að þarna sé
mótsögn sem hverfur ef hann nær að sjá »hvernig í öllu
liggur í raun og veru«.
Ekki er það raunar að furða. Allir heimspekingar
höfðu víst kent eitthvað líkt þessu, og Leibniz hefir sagt,
að þetta væri sá heimur, sem beztan væri unt að hugsa
sér. Schopenhauer einn hafði verið á öðru máli; hann
sneri setningu, Leibniz við og kvað réttara að segja, að
bölvaðri mætti heimuriun ekki vera, ef ekki ætti alt að
kollsteypast. Og líklegt virðist mér, að Schopenhauer
hafi rétt fyrir sér t'rá sínu sjónarmiði. Hann fylgdi Plató
og Kant í sumum undirstöðuatriðum kenningar sinnar, en
ein hin mesta sigurvinning mannkynsins í andlegum efn-
um, framsóknarkenningin, sem hinn mikli Lamarck lagði
grundvöllinn að, einmitt á dögum Schopenhauers, var þá
lítt komin til sögunnar, og hafði eðlilega engin áhrif á
Schopenhauer. Skal eg þó ekki lengja þetta mál með
því að skýra þetta efni nánar hér.
Skaði hefir það sjálfsagt verið, að heimspekíngur vor
hefir ekki kynst framsóknarkenningunni er hann var að
búa í hugsanavef sinn; en þó er nokkurs konar dulvís
framsóknartrú einmitt aðalatriði í hugsanavef Brynjúlfs.
IX.
Ekki treysti eg mér til að gera, svo vel sé, í stuttu máli
grein fyrir heimspekiskerfi Brynjúlfs, því sem hann byggir
á »einda«-hugmyndinni. Ekki heldur með því að nota
það ágrip af aðalatriðum kenningarinnar sem stend-
ur í niðurlagi bókar hans. Að koma með einhverja þess-
háttar beinagrind, yrði auðveldlega til þess að vekja
rangar hugmyndir um heimspeki hans; það mundi illa
sýna hversu mikið er í hana spunnið af hugviti og vitur-
legum hugleiðingum.
Sjálfsagt hefði ýmislegt orðið öðru vísi hjá Brynjúlfi
hefði hann átt kost á meiri þekkingu, og eftirtektarvert