Skírnir - 01.12.1908, Side 71

Islenzk heimspeki.
359
svo að hann geti farið sína rannsóknarferð meðan hann
er i fylstu fjöri. Engum ríður eins mikið á að hafa
snemma komið þar sem víðsýnast er á svæðum andans.
Nú hefir á þeim svæðum enginn sjónarturn verið reist-
ur annar eins og verðandi-heimspekin (evólútionar-),
■og þaðan þykir mönnum nú fróðlegast umhorfs. Hafa
líklega engir skýrt eins vel og Nietzsche og H. G. Wells
hvílíkar furðusýnir blasa þaðan við.
En einmitt sú útsjón hlotnaðist ekki heimspeking
vorum þegar honum reið mest á.
Betur en af almennum hugleiðingum skilst hvað eg
é, við, ef vér hugsum oss einhvern af höfuðskörungum
heimspekinnar íslenzkan. Gerum t. a. m. ráð fyrir að
Herbert Spencer hefði fæðst uppi í sveit á Islandi; að
hann hefði ekki getað farið að hugsa um að menta sig —
og það alt á eigin spýtur — fyr en hann var kominn á
fertugs aldur; að hann hefði aldrei kynst dýrafræðis-
lieimspeki Lamarcks, jarðfræði Lyells, fósturþroskunar-
sögu K. E. v. Baers, þeim ritum, sem mest urðu til þess
að beina honum leið að sínu takmarki; að hann hefði
verið bókalítill og bláfátækur, og langt fram eftir æfi ekki
kynst neinni heimspeki nema mjög guðfræðiblandinni.
Það virðist óhætt að gera ráð fyrir, að Spencer hefði þá
ekki skapað verðandi-heimspeki sína og orðið heimsfrægur
í elli sinni, en hugsanir hans afi í flestum andlegum fram-
förum, og eigi að eins andlegum, sem nú raunar varla
þarf að taka fram, því að andlegar framfarir búa undir
framförum á öllum öðrum svæðum. Hitt er líklegra, að
hann hefði orðið sérvitringur, alræmdur í nokkrum hrepp-
um, þvi að lundin var ekki sem bezt og mundi ekki hafa
batnað við þau kjör, sem vér hugsum honum hér. En
úr því að ástríðan til að hugsa var svo rík, er ekki ólík-
legt, að hann hefði komið sér upp einhverju heimspeki-
kerfi og spunnið þar í hvern þekkingarþátt, sem hann
hafði getað öðlast, en skráð svo alt með vandvirkni og
samvizkusemi á bók, sem enn biði prentunar.