Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.1882, Page 70

70
að virðast undarlegt; enn það þarf alls ekki að vera, eftir því sem
hér hagar til. Sem fyrr segir, lá þá vegrinn yfir Hafragil, og þeim
megin með hlíðinni, þar sem hann nú liggr yfir ána og hinum
megin ; þetta sýnist benda á, að Hafragils megin hafi eitthvað um-
breytzt, og þess vegna vegrinn verið fœrðr, t. d. að hóllinn hafi
sigið fram, þvíað þar hallar öllu, og hafi þá steinninn sokkið niðr í
aurinn. Enn annað er þó enn líklegra, og það er, að steinninn hafi
smátt og smátt sprungið í sundr af áhrifum lofts og vinds og þann-
ig orðið óþekkilegr. Eg skal foera nokkur rök fyrir þessu; þvíað
þannig er með steininn í Mjósundunum, sem fyrr er nefndr, að þetta
verða hans forlög. f>egar eg sá hann fyrst, sem var 1846, minnir
mig, þá man eg það glögt, að þá var hann heill, nema eitthvað lítið
sprungið úr honum; þegar eg kom þar næst, svo sem eftir tólf ár,
tók eg eftir því, að meira var úr honum sprungið, og þegar eg
sá steininn síðast 1881, hugði eg enn að þessu; þá hafði mest gerzt
að; þá var hér um bil einn þriðjungr steinsins sprunginn frá, að þvi
er mér sýndist, og lá það grjót þar í kring. f>annig mun nú vera
með steininn við Hafragil, og þegar hann var horfinn, þá var það
mjög eðlilegt, að í alþýðu munni flyttist staðrinn að hinum stein-
inum í Mjósundunum, einkum þegar þar við bœtist, að þar var önnur
hin bezta fyrirsát í öllum Svínadal. Eins og kunnugt er, var þá
Laxdœla saga ekki prentuð, og handritin ekki í höndum nema ein-
stakra manna, enn menn hafa ávalt munað eftir þessum stað í sög-
unni: ,,/>ar stóff steinn einn mikill, par baff Kjartan pd viff takau.
Dr. Kálund segir um þenna stað: ..þetta er gott dœmi þess, hvað
fljótt geta myndazt ósönn munnmæli á íslandi, og sem eru óvið-
komandi sögunum, eða enda stríða í móti þeim, P. E. Kristian
Kálund, Bidrag til en historisk-topografisk Beskrivelse af Island,
Kjöbenhavn 1877, bls. 478. Eg get nú alls ekki séð, að þetta geti
átt hér við; hér eru sérstaklegar orsakir til, að staðrinn fluttist;
það er miklu fremr undrunarvert, hvað alþýðan hefir geymt trú-
lega örnefnin í sögum vorum. Við rannsóknirnar sést þetta bezt,
þvíað örnefnin finnast þar oftast nær samhljóða því sem sögurnar
segja. Eg skal enn geta þess, að bæði Fornm.s., II 256, og Flat-
eyjarb., I 454—55eruLaxdœla s. alveg samhljóða um, að fall Kjart-
aus hafi orðið við Hafragil í Svínadal.
Siðan hélt eg áfram og suðr að Ásgarði, kom þar nokkuru
eftir miðjan dag; stóð þar lítið við, enn fór fram í Sælingsdal,
þvíað eg þurfti enn að glöggva mig þar á ýmsu, bæði viðvíkjandi
Laxdœla sögu og Sturlunga sögu. Hér er svo mikið viðburða-
hérað, að ekki verðr, sem maðr segir, stigið niðr fœti nema á
einhvern merkan sögustað. f»ess vegna ber nauðsyn til, að bera
sögurnar saman við þau einkenni, sem hér eru. það er skylda
mín, að sýna bæði fram á hið rétta, og eins það, sem rangt kynni