Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.1882, Side 74

74
ekkert af Sælingsdal þeim megin sem Ránarvellir eru, og ekki
nema lítið eitt fram fyrir Sælingsdalstungu, sem er hinum megin í
dalnum, og ekki einu sinni fram að Gerði. Hér hlýtr því að vera
misritað í Sturlunga sögu. f>ar á að standa : „HÓla“ fyrir „Kross-
hóla“ þ þvíað þegar komið er á einn vissan hrygg á þessum hól-
um, sem hæst ber á, þá sést fyrst neðan til á Ránarvöllu; þá fer
alt vel. Að öðru leyti enn þessu er hér rétt sagt frá öllu, og er
það auðséð, að sá sem í fyrstunni ritaði um þenna viðburð, hefir
hér verið kunnugr, en þessi ritvilla hefir liklega komið seinna hjá
einhverjum, sem ritaði upp söguna. Krosshóla hafa allir þekt, og
af Krosshólaleiti er víðsýni mikið. Enn fremr segir Sturlunga s.:
„þ>á er þeir Einarr kómu upp yfir Snorravað, þá fóru þeir Sturla
um Ránarvöllu. þ>eim Einari varð seint upp um brekkurnar, þvíat
þar var snjór í driptum“. Snorravað heitir enn á Sælingsdalsá,
þar sem farið er yfir hana, áðr enn kemr upp í heiðarbrekkurn-
ar, sjá Sturl. II 8, i.b. i418. þ>annig verðr það skiljanlegt, að þeir
Sturla gátu náð þeim Einari á brúninni, enn naumast ella. þ>eir
Sturla hafa heldr ekki getað farið hart, þar sem þeir tvímentu sumir.
Menn hafa rekið augun í þenna stað í Sturlunga sögu, og
gert hann að umtalsefni, sem von er. f>ess hefir verið getið til, að
hólar þessir fyrir utan Laugar væri hinir upprunalegu Krosshólar,
enn það er fjarstætt og óhugsanda, að Krosshólar hafi verið frammi
í opinu á Sælingsdal, og fyrir austan fjall frá Hvammi. Við þessa
hóla er heldr ekkert einkennilegt. þ>etta eru sandhólahryggir
miklir upp frá ánni og alt upp í fjallið. Árni Magnússon hefir
haldið, að hólar þessir væri hlaupnir niðr úr fjallinu síðar. Jón
Olafsson frá Grunnavík segir, að Árni hafi sagt sér þetta. Kálund
I 483 neðanmáls : „Assessor Árni sálugi, sem hefir skrifað þetta, sagði
mér J. O. S.: Hólarnir hafa líklega seinna hlaupið niðr úr fjallinu
fyrir ofan“. þetta getr heldr ekki átt sér stað; hólar þessir hafa
engin þau kennimerki, að þeir sé yngri enn önnur myndun á lands-
lagi þar í dalnum. þ>að hefði mátt vera ljótu umbrotin, hefði þeir
hlaupið fram, enda myndi þeirra þó einhverstaðar getið, hefði það
orðið eptir 1171, er bardaginn varð á Sælingsdalsheiði. Enn nú
vill svo vel til, að Sturlunga saga sjálf tekr hér af tvímælin. Hún
nefnir þessa hóla fyrir utan Laugar, skömmu áðr enn Ingjaldr var
ræntr, við annað tœkifœri, III, ig, 1. b. 62 : „Gils Styrmisson bjó þá
at Laugum. Ok er hann varð varr við, at þeir Einarr þ>orgilsson
sátu við laugina fjölmennir, þá leysti hann út kýr sínar ok rak
þær ofan í Hóla, þvíað hann vissi, at Hvammsmenn ætluðu til
1) Eða þá, að hér er einhverju slept úr, sem á við þessa hóla. Enn hitt
er mjög líklegt, að þeir Sturla væri 19, er þeir kómu til Krosshóla. Sumir
nefna þessa hóla Laugahóla.