Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.1911, Blaðsíða 35

37
þess er nú hefir verið tínt telst til messuskrúða andlegrar stéttar
manna kápan (capa, cappa). Hér á landi voru þessar kápur venju-
lega nefndar kantarakápur; voru þær víða til hér við kirkjur í
katólskum sið, — og vist lengi siðan sumstaðar —, svo sem sjá má
á máldögunum i Fornbréfasafninu. Stundum voru þær nefndar hér
fcdrkápur (cappa choralis, sbr. Chormantel og Chorkappe á þýzku og
Korkaabe á dönsku o. s. frv.). A latínu nefndist þessi kápa enn-
fremur pluviale (regnkápa) af pluvia, regn, — af því að hún var
borin í helgigöngum úti, í fyrstu einkum af kórsöngvurum og óæðri
klerkum, síðar — og nú — af biskupum og prestum; casula cucullata
(hettukápa) eða processoria (helgigöngukápa). Sumstaðar er hún
nefnd reykelsiskápa og sumstaðar aftansöngva- (vesper-) -kápa, þar
eð prestar hafa hana sérstaklega við síðdegismessur og við ýmsar
þjónustugjörðir þar sem þeir fara með reykelsi á glóð.
Kápur þessar voru með ýmsu móti í fyrstu, bæði að efni og
lögun, en ætíð munu þær þó hafa verið flatar og ermalausar, lagðar
yfir herðarnar og opnar að framan, og höfðu fengið nafn sitt af
hettu þeirri (cappa, caputium af caput, höfuð), sem á þeim var efst
í miðju og hékk niður á bakið, en mátti draga yfir höfuðið. Voru
slíkar kápur notaðar í öndverðu af lærðum og leikum eins og aðrar
yfirhafnir; leikmenn virðast hafa lagt þær niður, en munkarnir urðu
auðþektir af höttkápum sínum og klerkar og kanokar af kórkápum
sinum. Smámsaman tókst sá siður upp meðal hinna æðri klerka og
biskupa að hafa slíkar kápur, en eðlilega voru þær miklu dýrari og
skrautlegri en kápur hinna óæðri klerka. Á Englandi virðast þær
hafa verið orðnar mjög almennar um það leyti er kristni kom á
Norðurlönd; voru þær nefndar á engilsaxnesku cantercappae (cappae
cantorum), og mun íslenzka nafnið, kantarakápa, tekið upp eftir því.
Á þeim öldum munu kápur hafa verið fyrirskipaðar biskupum og
prestum, og páfinn sjálfur virðist og hafa tekið upp þann sið þá að
bera rauða kápu.
Kantarakápur frá miðöldunum eru víða til enn í katólskum
löndum. Eru þær í lögun sem hálfkringla og breiddin á hvern veg
út frá miðjum kraga (geisli hálfhringsins) um 2 álnir og 3—4 þuml.;
en allar eru kápur þessar yngri og betri en hinar fornu kápur kór-
söngvaranna og hinna lægri klerka, þótt nú verði fátt um þær sagt
með VÍ8SU, þar eð ekki eru til nema slitur af þeim og þó óvíða;
þær virðast með vissu hafa verið minni.
Hetta (cucullus) sú sem fyrrum var áföst við kápur þessar og
kom sér vel fyrir hina krúnurökuðu klerka, virðist smátt og smátt
hafa farið að leggjast niður síðan á 13. öld; tókst þá upp í hennar