Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.1999, Page 138

142
ÁRBÓK FORNLEIFAFÉLAGSINS
1050, en þá telja margir að víkingaöld ljúki. Rætur stílsins liggja í list
Rómar hinnar fornu, Miklagarðsríkis, Karlungaveldis og hinna ýmsu
hálfsiðunarþjóða sem álfuna byggðu. 1 stólunum frá Grund er útskurður
yfirleitt lágt upphleyptur, og var það vissulega ekki nýjung á landi hér.
Kringlumyndir stólanna markast af því sem nefna má hálfunarfjarvídd
(danska: halvperspektiv). Hún setur svip á býsanska list jafnt sem rómanska.
Sagt hefur verið að hásæti Maximians erkibiskups sem varðveitt er í
Ravenna sé í raun réttri hinsta tjáning helleníska tímans í listum. Ekki
skal fjölyrt um það efni hér. All rík ástæða hefur þótt til þess að bera sam-
an stólana frá Grund og hásætið í Ravenna, og bent var á tengsl þeirra
við Miklagarð („Stóll Ara Jónssonar,“ Arbók 1993). Býsönsk list er
sprottin upp á svæði hinna hellenísku ríkja, hefst saga þeirra við dauða
Alexanders mikla árið 323 f. Kr., en lýkur þegar Rómvegar bijóta undir
sig Austurlönd á 1. öld f. Kr. Ekki verður list Miklagarðsríkis neitað um
heildarbrag og hún hefur kristilegan boðskap að færa. Stólarnir frá Grund
eiga margt að sækja til menningar hálfsiðunar ef að er gáð. Eru það
merkileg tengsl og hollt að kynnast þeim.
Vitnað skal hér til rits hins franska listfræðings Henri J. Focillons, „Líf
formsins,“ en þar segir á bls. 16 í íslenskri þýðingu minni: „Við bætist að
sérhver stíltegund er háð tæknigrein, sem verður hinum tæknigreinunum
yfirsterkari, og er sjálfum stíl þessum valin tóntegund fyrir tilstilli hennar.
Bréhier setti fram þessa meginreglu, sem nefna mætti lögmálið um
tækniforystuna, í sambandi við listir hálfsiðunarþjóða. Þar ræður skreytis-
læg afhverfni, en byggingarlist og smíð líkneskja af mönnum verða að
þoka. I rómönskum stíl og gotneskum liggur grunntónninn hins vegar
við byggingarlistina.“
Leitast var við að rekja í stuttu máli sögu kassastólanna í grein minni í
Árbók 1993 um sæti Ara lögmanns Jónssonar. Ekki er úr miklu að moða
þar sem er þróun þessarar fornu húsgagnstegundar og á miðöldum virð-
ast stólar hafa verið sjaldgæfir. Lýsing geymist á kassastólum meðal forn-
minja frá gallversk-rómverska tímabilinu sem fundist hafa í Frakklandi og
nágrannalöndum þess en það minjasvið nýtur vaxandi umhyggju.Til er
fróðlegt rit um daglegt líf í Gallíu á þessum tíma eftir Paul-Marie Duval,
franskan fræðimann. Er lögð áhersla á verkmenntir íbúanna og uppkomu
iðnstéttar. Höf. fjallar m.a. um lágt upphleyptar myndir, oft með fjölda at-
riða, sem höggnar eru út á minnisvörðum eftir látið fólk. Hér má t.d. sjá
hvar maður nokkur, sennilega gjaldkeri á sveitasetri eða verkstæði, situr á
kassastól með lás, og hellir maðurinn úr skjóðu með peningum. Skoðanir
norska fornleifafræðingsins H. Sheteligs um áhrif frá Karlungaríkinu á