Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.1999, Síða 162

166
ARBOK FORNLEIFAFELAGSINS
Á Grundarstólum fer margt saman. Sé efni þeirra látið njóta sannmælis
hljóta menn þó að fagna sérstaklega þeirn fróðleik um forna, germanska
trú sem hér birtist og hinni ýmsu tilvísun í skurðverkinu til sígildra ís-
lenskra bókmennta. Eins og komið hefur fram eru stíltegundir í stólun-
um fleiri en ein, en í því efni virðist merkilega lítill ágreiningur á ferð-
um. Loks er frjálsræði án stílrænna takmarkana all áberandi.
Ekki er á stólunum frá Grund tjáð athöfn verulegs hóps ntanna, en
menn sjáum við og kynjadýr og þar hreyfmg. Á bakrimlum Arastóls má
segja að gerður sé hópur þar sem eru höfuðin á krossunum, og þrír menn
standa saman í ystu kringlu til hægri á herðafjölinni á stól Ara. Gott sam-
ræmi kemur fram nrilli hins myndræna og þess sem telja verður til skreytis
á báðum stólunum. Þá er athyglisvert að látin er ráða skýr víxlverkun milli
kringskerða og útskorinna burðarfjala annars vegar og hins vegar flata sem
liggja lægra burðarfjölum. Þessi víxlverkun minnir á þekkta hefð í húsa-
gerð og listiðnaði Spánar á endurreisnartímanum, „plateresque” háttinn, er
naut vinsælda bæði á Spáni og í Ameríku. Þegar hann lætur að sér kveða í
byggingarlist, skiptast á upphleypt skraut og flatar liúshliðar.
Mennirnir þrír í kringlunni yst til hægri á herðafjöl Hafnarstóls kunna
að merkja þrjú dáin börn Jóns Arasonar biskups. (Sbr. „Stóll Ara Jónsson-
ar”, Árbók 1993, bls. 95). Um leið kynni tréskerinn að vilja halda til haga
þekktri helgisögn, sögninni um hina þrjá lifendur og hina þrjá dánu, en
eitt afbrigði hennar er á þann veg að einungis er getið um hina þrjá
dánu, og er hugsanlegt að það afbrigði hafi orðið fyrir valinu. Mennirnir
gáfu lifendum andsvör. Innihaldið hefur verið skilgreint með latnesku
setningunni „memento mori”. Helgisögn þessi er ýmist talin upprunnin
á Italíu eða í Frakklandi. Franska sögnin, þar sem urn ræðir þijá dauða
menn, er ef til vill eldri. Þekkist hún af texta frá 13. öld. Gamlar myndir
sem sögninni lýsa eru mjög' víða til.
Ágætt bandaskraut, lóðrétt, þarna sem gerður slöngubúkur, er á vinstra
bakstólpa í stól Rafns Brandssonar, og lárétt bandaskraut, ekki síður sér-
kennilegt, er efst og neðst á stól Ara, bönd sjást víðar á stólunum. Á hinu
fræga Ravenna-sæti koma í rauninni fram bönd. Sætið er smíðað um likt
leyti og silfurnæla frá Fonnás í Noregi og er næla frá Heilbronn í Þýska-
landi litlu yngri, á nælum þessum geymast elstu dæmi um bandaskraut í
germanskri list, að því að talið er. (Sbr. Knaurs Stilkunde). Stóllinn í
Ravenna hefur verið talinn frá sjöttu öld miðri. Hið sveigða lag á bak-
stólpunum í Rafnsstól merkir vafalítið slöngu, orm. Kynni að vera átt við
guðinn Oðin, en hann gat brugðið sér í ormslíki, sbr. Skáldskaparntál
Snorra-Eddu.