Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.1999, Síða 204

208
ÁRBÓK FORNLEIFAFÉLAGSINS
Það má sannarlega taka undir með greinarhöfundi þegar hann segir, að
umrædd ákvæði mættu vera skýrari (og gildir það um mörg fleiri ákvæði
þjóðminjalaganna). Fyrrnefnd leyfisgjöf Fornleifanefndar byggðist hins
vegar á þeim grundaða skilningi hennar að steinninn heyrði undir al-
menna friðunarákvæðið. Skilmáli laganna um 100 ára lágmarksaldur
nrinja, getur ekki, skv. orðalagi umrædds lagaákvæðis sem og eftir almenn-
um lögskýringarreglum, átt við uin staðbundnar minjar („álagabletti, aðra
staði og minjar”), sem engin mannaverk eru á heldur tengjast einvörð-
ungu „siðum, venjum, þjóðtrú eða þjóðsagnahefð”. Athyglisvert er, að í
ákvæðinu er talað um „þjóðtrú eða þjóðsagnahefð”. Hefðina er e.t.v. hægt
að mæla á kvarða tímalengdar, þótt örðugt sé að beita honum af viti, en
tímakvarðinn getur a.m.k. alls ekki átt við um þjóðtrúna. Þjóðtrú er að
myndast á öllum tímum og getur vitanlega sem hægast réttlætt verndar-
ráðstafanir af því tagi, sem hér um ræðir, séu heimildir um hana í nútím-
anum borðleggjandi, enda þótt líklegt megi telja að hún eigi sér ekki aldar
ganilar rætur. Fáanlegar heimildir um upphaf tiltekinnar þjóðtrúar, sem
með einum eða öðrum hætti tengist tilteknum stað eða kennileiti, eru
einnig oft svo óljósar að ekki er gerlegt að byggja stjórnvaldsákvörðun
eins og þá, sem Fornleifanefnd tók í umræddu máli, á þeim. Af þessari
ástæðu var framkvæmdaraðilum rétt og skylt að leita eftir leyfi nefndar-
innar til flutnings steinsins og nefndin hefði ekki haft nægan lagagrund-
völl til að byggja á, heföi hún valið þann kost að vísa málinu frá. Sá kostur
var því ótækur heldur varð nefndin að leggja efnislegan úrskurð á málið.
Þá ber þess og að geta, að þegar í upphafi greinar sinnar segir höfund-
urinn að Vegagerð ríkisins hafi fengið umbeðna flutningsheimild „með
því skilyrði að áður skyldi leita allra leiða til að komast hjá því að hrófla
við steininum”. Þetta er ekki réttur skilningur á leyfisbréfi nefndarinnar. I
því beinir nefndin einvörðungu þeim tilmælum til framkvæmdaraðila að
„steinninn verði alls ekki hreyfður ef unnt yrði að komast hjá því, eftir
endurskoðaða og nánari athugun, sem kynni að breyta þeirri hönnunar-
hugmynd um vegarstæði, sem nú er uppi.” Mikill munur er á skilyrði og
tilmœlum. Hins vegar var leyfið, réttilega, bundið því skilyrði að fornleifa-
fræðingur fylgdist með framkvæmdinni, eins og lögmælt er og ætíð hefur
verið gert þegar veitt hefur verið leyfi til röskunar á friðuðum minjum.
Athugasemdir greinarhöfundarins um, að setja þurfi skýrari og ítar-
legri reglur en nú er um svonefndar „huglægar fornminjar” eru hins veg-
ar allrar athygli verðar, með þeim fýrirvara þó, að ekki er rétt að tala urn
fornininjar þegar urn er að ræða staði og kennileiti, sem eingöngu tengjast
„siðum, venjum, þjóðtrú eða þjóðsagnahefð.”