Eimreiðin - 01.05.1914, Blaðsíða 76

152
sýnir fram á, að hvergi liafi ættarbanáið á Norðurlöndum verið jafnveikt eins og
einmitt á Islandi. {*ví þó reglurnar um manngjöldin í Baugatali í Grágás bendi á
annað, þá sé það ekki að marka, því sögurnar sýni, að þeim reglum hafi aldrei
verið fylgt á Islandi, og Baugatal hljóti því að vera leifar af eldri lögum, sem gilt
hafi í Noregi áður en ísland bygðist, en aldrei náð festu á íslandi, þótt komist hafi
inn í Ulfljótslög, ef það stafar þaðan, eins og flestir hafa hingað til ætlað. Sannar
hún þetta með urmul af dæmum úr sögunum. í Baugatali sé ekki gert ráð fyrir,
að vegandinn borgi n c i 11 af manngjöldunum, með því gengið sé út frá því, að hann
sé skógangsmaður og því eignalaus. En sögurnar sýni, að það hafi sjaldan komið
fyrir á íslandi, að maður, sem nokkuð átti undir sér, hafi verið dæmdur til skóg-
gangs eða fé hans gert upptækt. Hans eina hegning hafi vanalegast verið fébætur,
og þráfaldlega hafi hann aleinn borgað öll manngjöldin. í öðrum tilfellum hafi ein-
hver einn eða tveir hinna nánustu ættingja (t. d. faðir, bróðir, tengdafaðir o. s. frv.)
greitt öll manngjöldin, og stundum hafi goðinn, þótt alveg óskyldur væri veganda,
greitt öll manngjöldin fyrir þingmenn sína. Og eins sé það vanalega einn maður
(en ekki öll ættin) sem taki á móti manngjöldunum. Dæmin frá Sturlungaöldinni
sýni ekki síður hið sama, og líku máli sé að gegna, þó litið sé lengra aftur í tím-
ann, um landnámsöldina, sem bendi á, að reglunum í Baugatali hafi aldrei verið
fylgt á Islandi, enda sýni saga landnámanna, að skilyrðin fyrir sterku ættarbandi
hafi verið nauðalítil, þar sem ættirnar hafi jafnaðarlegast komið afarfámennar til Is-
lands, og þessir fáu ættingjar numið land svo langt hvorir frá öðrum, að þeim hafi
verið ómögulegt að halda saman eða halda uppi fornum ættarskyldum.
Hina gildandi lagareglu viðvíkjandi manngjöldunum (sem líka komi betur heim
við sögurnar) álítur fröken Phillpotts að sé að finna í Vígslóða, þar sem sagt er, að
nánasti erfingi eigi að taka öll manngjöld eða vígsbætur. í*ar segir svo: »Bœtr
allar um vígsakar eigo arftökumenn, hvárt sem þeir ero karlar eða konor, hvergi er
sök sœkir eða hvergi sem aðili er. . . . Móðir á þriðjung af vígsbótum eptir börn
sín skírborin við brœðr samfeðra ens vegna« (Kgsbk. I, 171). — »Vígsök ok svá
bœtr hverfa svá í knéruuna sem erfð, þótt 1 maðr sé ór öðrum, en fleire ór öðr-
um knérunne*. • (Kgsbk. I, 168).
f*ar sem sumir hafi viljað halda því fram (til þess að þetta kæmi ekki í bága
við Baugatal), að »vígsbœtr« þýddi hér sama og »réttr«, en ekki öll manngjöldin,
þá sé þetta rangt; »vígsbœtr* tákni eins í lögunum, eins og í sögunum, sama og
manngjöld, og þessir staðir sýni því, eins og svo margt fleira, að ekkert sé eftir
orðið af hinum fornu ættarskyldum og ættarrétti að því er manngjöldin snertir.
Síðan rannsakar höf. ættarband og ættarskyldur um öll Norðurlönd, um Norð-
ur-í’ýzkaland og alt suður á Frakkland og eins á Englandi og verður niðurstaðan
í stuttu máli þessi:
í Danmörku finnast menjar ættarbandsins (í hinum forna skilningi) enn í byrj-
un 17. aldar, og í Slésvík 100 árum lengur. fótt ættin hætti í Holtsetalandi líklega
fyr en í Slésvík að taka þátt í manngjölduin, þá haldast þó aðrar menjar ættar-
bandsins þar til loka 18. aldar og jafnvel fram á 19. öldina. Á Fríslandi út 15.
öldina og í Hadeln, Bremen og kringum Hamborg álíka lengi, þrátt fyrir þær skorð-
ur, sem löggjöfin reynir að reisa gegn því.
í hinum nyrðri sveitum Mið-Þýzkalands finnast drög til ættarbandsins allan fyrri
hluta miðaldanna, en í hinum syðri eru síðustu menjar þess frá 13. öld. A Hol-
landi og í Belgíu sýnir ættarbandið sig í verki alla 15. öldina og jafnvel fram á þá
16., og í Picardie varla skemur. I Neustríu sjást menjar þess langt fram á 14. öld,
og eins í Champagne. En í Normandíinu finnast þess aftur engin merki (sbr. Island).