Frjáls verslun - 01.04.1998, Síða 88

Sýning Rúriar á Kjarvalsstöðum tók yfir 500fermetra og skiptist t fimm aðskilin rými þar sem voru Ijósmyndir, vídeómyndir, veggspjöld, sþjald-
skrárkassar og tölvur. FV-mynd: Geir Ólafsson.
hörmunpna
Sýning Rúríar — Paradís-Hvenær? — að Kjarvalsstöðum
ARADÍS-Hvenær?, umhverfisverk Rúríar á Kjarvalsstöðum,
var óneitanlega yfirgripsmikil, jafnvel yfirþyrmandi uppá-
koma. Hún tók yfir 500 fermetra og skiptist í fimm aðskilin
rými þar sem voru ljósmyndir, videómyndir, veggspjöld,
spjaldskrárkassar og tölvur og ekkert til sparað við gerð allra þess-
ara þátta. Umfjöllunarefhið var líka viðamikið, ekki aðeins stríð og
stríðsglæpir á Balkanskaga, heldur öll þau grimmdarverk sem
framin hafa verið á saklausu fólki um víða veröld á undanförnum
áratugum. Áhorfandinn gat gaumgæft ljósmyndir frá átakasvæðum
á Balkanskaga og Afríku, ferðast um rústaðar eða niðurníddar göt-
ur í Sarajevo og flett upp á 100.000 nöfnum fórnarlamba stríðsins i
þessum heimshluta, bæði í spjaldskrá og á tölvum. Á stórum málm-
plötum voru skráð (fyrir einhveija fordild á ensku) nöfn þeirra ríkja
sem sniðgengið hafa mannréttindasáttmála Sameinuðu þjóðanna.
Svei þeim.
Framtakið var auðvitað gott og blessað. Myndlistarmenn vítt og
breitt um vestræna veröld hafa tekið til umfjöllunar hin balkönsku
hjaðningavíg og því þá ekki myndlistarmaður uppi á litla Islandi?
Jafhvel þótt hörmungarnar hafi ekki brunnið á honum sjálfum
nema kannski í stuttum ljósmyndaleiðangri um götur Sarajevo með
leiðsögumenn sér til fulltingis.
Nema hvað, sá, sem þetta ritar, upplifði þessa sýningu að Kjar-
valsstöðum ekki sem mótað myndlistarprójekt, sýn skapandi ein-
staklings, heldur eins og fremur ruglingslegan heimildarþátt, sem
vel meinandi — og hvernig er hægt að vera annað? - en ekki sér-
lega veraldarvanur sjónvarpsfréttamaður hefði getað sett saman
fýrir par árum. Eg sé fyrir mér alvörugefna og dálítið sjálfsupptekna
amríska fréttakonu frá CNN, í lok skyndikönnunar á stöðu mann-
réttindamála í heiminum, standandi í ijúkandi húsarústum með
brennandi samviskuspurningu á vörum: Hvenær hættum við að
vera vond hvert við annað? Paradise — when?
Þarna var sem sagt dembt yfir okkur dijúgum skammti af
grimmd heimsins. Rétt eins og sjónvarpsstöðvarnar gera í sí-
bylju og eru með því búnar að gera okkur ónæm fyrir
þjáningum fjöldans. Hins vegar er það listamannsins að
draga þessa grimmd, þessar þjáningar saman í þætti
sem við, sem einstaklingar, megnum að taka inn á okk-
ur og skilja án þess að bíða tjón á sálinni.
Það er ekki nóg að hafa áhuga á tölum, eins og
þýskur greinarhöfundur í sýningarskrá Rúríar telur henni sérstak-
lega til tekna. Það verður að hafa áhuga á því hvað tölurnar þýða í
mannlegri nauð.
Goya dregur gjörvöll grimmdarverk Napóleonsherjanna á Iber-
íuskaganum saman í eina aftöku undir vegg. Picasso gerir gegnum-
stunginn hest að tákni fýrir ljöldamorð Þjóðveija á íbúum þorpsins
Guernicu. Christian Boltanski, samviska franskra listamanna hin
síðarí ár, dregur saman ljósmyndir barna af gyðingaættum úr litlu
frönsku þorpi og gerir þessi börn að fulltrúum allra þeirra barna
sem létust í útrýmingarbúðunum. Á síðasta bíennal í Feneyjum sat
listakonan Marina Abramovich í afmörkuðu rými innan um blóðug
stórgripabein, sem hún skóf, og sönglaði um leið serbneskar
barnagælur. í öllum þessum tilfellum var deginum ljósara hverjir
voru valdir að hörmungunum. í áðurnefndri grein í sýningarskrá
Rúríar er látíð að því liggja að eyðilegginguna og mannvonskuna yf-
irleitt megi skrifa á reikning „tímans”, ekki Hútúa, Serba eða ann-
arra þjóðarbrola.
Stórum áhrifameira hefði verið ef balkönsku flóttamennirnir á
ísafirði hefðu fengist til að taka þátt í þessari sýningu með frásögn-
um sínum af því sem á daga þeirra hefur drifið.
Það er sem sagt tilraun listakonunnar til að draga saman „alla"
heimsins grimmd, og meint hlutleysi hennar gagnvart aðföngum
sínum, sem grafa undan áhrifamætti þessarar sýningar. Eg segi
„meint”, því hvað sem greinarhöfundur í sýningarskrá Rúríar segir
um lofsverða og meðvitaða „fjarveru” hennar, blasti alls staðar við
hver „stjórnandi” sýningarinnar var. Og hvergi betur en í svokölluð-
um dagbókarbrotum í sýningarrýminu miðju, þar sem margháttað-
ar alhugasemdir hennar og minnispunktar frá 1994 eru tengdar
blaðafféttum viðkomandi dags úr Morgunblaðinu.
Hér, alveg burtséð frá þeim tvískinnungi sem felst í því að ástunda
einhvers konar hlutleysi gagnvart grimmdinni, en birta eigin dag-
bækur í miðju þessu hlutleysi, var eitthvað sem ekki stemmdi, lyktaði
raunar af eftirátilbúningi. Hvernig gat áhorfandinn vitað að dagbókar-
færslurnar heyrðu til sama degi og fréttirnar birtust í Mogganum? Og
hvernig á áhorfandinn að túlka það þegar listakonan nóterar við dag-
blaðsfrétt af hörmungum í Afríku eða Bosníu að hún þurfi að fara
út í búð, undirbúa kennslu, eða spekúlera i næstu sýningu? Mín
viðbrögð voru þau að með þessum hversdagslegu nóteringum,
sem sennilega áttu að gefa til kynna sínálægð hörmunganna íyr-
ir listakonunni, væri hún í rauninni að gera lítið úr þessum
sömu hörmungum. Hér, eins og svo víða á þessari sýningu,
saknaði maður afdráttarlausra viðbragða sem gæfu til
kynna að umfjöllunarefnið væri listakonunni annað og
meira en áhugavert viðfangsefni og rökrétt framleng-
ing á hennar eigin myndlistarferli. B3
Umhverfisverk Rúríar á Kjarvalsstöðum
88