Morgunblaðið - 23.03.2001, Blaðsíða 46

UMRÆÐAN
46 FÖSTUDAGUR 23. MARS 2001 MORGUNBLAÐIÐ
É
g hélt að ég hefði séð
allt og reynt flest en
þegar ég hitti Vidda
B. í kaffiteríu Þjóð-
menningarhúss rak
mig í rogastans.
Þetta má ekki misskiljast; ég
geng að því sem vísu að lesendur
gjörþekki hvernig samstarfi okkar
Vidda B. lauk. Ágreiningur kom
upp um framtíðarstefnu fyr-
irtækis okkar, teppahreins-
unarfyrirtækisins Teppahreinsun,
það er rétt. En það er jafngott að
það komi loks fram að við slitum
samstarfinu í góðu. Fregnir af
öðru eru uppspuni og lygi. Þetta
er einfaldlega það, sem gerist í við-
skiptalífinu þegar samstarfsaðila
greinir á um leiðina fram á við og í
raun ekkert fréttnæmt við það.
En ég átti svo sannarlega ekki
von á að rekast á Vidda B. í Þjóð-
menningarhúsi. Það skal við-
urkennt; ég hélt bara að áhugasvið
hans væri annað, þó svo vissulega
megi þar þaulkanna gólfin með til-
liti til bónunar.
„Nei, sæll
Viddi, þú ert
bara að
drekka í þig
þjóðmenn-
inguna eins og
ég. Finnst þér sýningin ekki æði?“
Viddi rétti fram höndina en var
frekar þungur á brún.
„Nei, Viddi … ég meina, við er-
um nú búnir að gera út um þetta,
er það ekki? Ég var ekki á bak við
fréttina…“
„Jú blessaður vertu maður, ég
hugsa ekki einu sinni lengur um
teppahreinsun, þó auðvitað gæti
verið gaman að komast í vel skít-
ugan stigagang,“ sagði Viddi og
bauð mér harðfiskbita.
„Já, þú ert alltaf velkominn í
heimsókn, það veistu, alltaf gaman
að sjá vana menn að störfum,“
sagði ég. „Mér fannst þú bara eitt-
hvað svo þungur og alvarlegur.“
„Það eru bara þessar sýningar
maður, þær lýsa bara alls ekki
þjóðmenningunni eða framlagi Ís-
lendinga til heimssögunnar,“ sagði
Viddi.
„Nú?“ sagði ég. „Þetta er í ní-
unda skiptið sem ég kem hingað
og mér finnst ég alltaf fara út
meiri Íslendingur og þar af leið-
andi betri maður. Áttu við að það
vanti myndir af íslenskasta fólki
20. aldarinnar, Steingrími Her-
mannssyni, Hófí og óþekkta
kvótaeigandanum?“
„Nei,“ sagði Viddi um leið og við
fengum okkur sæti við eitt borðið.
„Mér finnst bara algjörlega vanta
það mikilvægasta, sem við Íslend-
ingar höfum lagt til mannkynssög-
unnar.“
„Meinarðu að það vanti vax-
brúðu af Bjarna geimfara og hljóð-
ritanir af áramótaávörpum Vigdís-
ar Finnbogadóttur? Kannski
upplýst líkan af þjóðveldisbænum
eða mynd af Jóhannesi Eðvalds-
syni að skora gegn Austur-
Þjóðverjum?“ spurði ég um leið og
ég vinkaði í þjónustustúlkuna.
„Fröken, viljið þér færa okkur
undanrennu og brauð með slátri?“
Viddi gerðist nú rauður og þrút-
inn í andliti og ég sá að á hann var
renna gamli hamurinn, sem ég
þekkti svo vel frá því er hann klár-
aði heilu skrifstofuhæðirnar á
meðan ég glímdi kannski við eina
mottulufsu eða tvær.
„Nei, ég meina, það er ókei að
skoða þetta og gaman að sjá fálka-
orðurnar og allt það en þarna er
einfaldlega ekki að finna það, sem
haldið hefur nafni landsins og
þjóðarinnar á lofti. Þarna er t.d.
ekki eftirlíking af fundarhamr-
inum, sem við gáfum Sameinuðu
þjóðunum og brotnaði þegar fund-
arstjórinn skammaði Níkíta
Krústsjov.“
„Heyrðu, þú segir nokkuð mað-
ur,“ sagði ég og reyndi að rifja upp
söguna af útskorna Þórshamr-
inum. „En það má nú bæta úr
þessu, sendu bara mennt-
málaráðuneytinu tölvupóst.“
„Ég nenni því ekki maður,“
sagði Viddi og kallaði aftur á
þjónustustúlkuna. „Þetta lið er
ekki í neinu sambandi við veru-
leikann. Hugsaðu þér t.d. að það
er hvergi að finna dæmi um merk-
asta framlag þjóðarinnar til al-
þjóðlegrar matargerðar. Eða hef-
ur þú kannski einhvers staðar
rekist á kokteilsósu í plastbauk
hérna?“
Nei, ég varð að játa að kokteil-
sósan hefði farið framhjá mér væri
hana á annað borð að finna í Þjóð-
menningarhúsi.
„Þarna sérðu,“ sagði Viddi B.
„Ætlar stelpan ekki að koma með
undanrennuna og slátrið?“
„Ókei,“ sagði ég. „Þarna er um
yfirsjón að ræða, ég fellst á það, en
sýningarnar gefa samt ansi góða
mynd af þjóðmenningu okkar og
öllu því, sem gerir okkur að Ís-
lendingum.“
„Þér finnst það,“ sagði Viddi og
nú kannaðist ég við svipinn. Þetta
var andlitið, sem hann setti alltaf
upp þegar kúnnarnir voru tregir
til að borga reikningana eða gerðu
athugasemdir vegna meintrar
óhóflegrar hreinsiefnanotkunar.
„Hvað finnst þér þá um að
sleppa algjörlega því, sem við höf-
um lagt fram til verslunarsögu
heimsins?“ þrumaði Viddi B.
„Nei, bíddu nú hægur, hvað ertu
að fara?“ spurði ég. „Áttu við að
hvergi sé minnst á viðskipti Ís-
lendinga og skrælingja í vest-
urheimi eða hvað? Við áttum
ábyggilega við þá viðskipti en vor-
um nú samt aðallega í því að drepa
þá ef ég man rétt.“
„Blessaður vertu, nei ég er ekki
að tala um landafundina eða
skrælingjadrápin eða hana þarna
Guðríði eða hvað hún hét þessi,
sem var gift foringja morðingj-
anna og Hillary Clinton dáist mest
að. Nei, ég á við að það er hvergi
að finna neitt um að Íslendingar
hafi einir og óstuddir náð að gera
Prins Póló að útflutningsvöru í
Póllandi.“
Viddi B. var tekinn að anda
þungt í gegnum nefið og ég vissi
að nú var þörf á lagni og hug-
svölun. Nákvæmlega þetta sálar-
upplag hans hafði gert að verkum
að ég taldi ráðlegast – eftir mikla
umhugsun, það verður að koma
skýrt fram – að halda áfram einn
með teppahreinsunarfyrirtækið
Teppahreinsun.
„Heyrðu Viddi, þetta er góður
punktur hjá þér. Sjáðu, þarna
kemur stelpan loks með und-
anrennuna og slátrið. Hefur
Hraunveig það annars ekki gott?“
„Því miður, við seljum ekki slút-
ur,“ sagði þjónustustúlkan og lag-
aði á sér skotthúfuna.
„Slátur!“ hrópaði Viddi. „Það
heitir slátur!“
„Jæja, whatever,“ sagði
þjónustustúlkan. „En má kannski
bjóða ykkur rundstykki eða
kringlur?“
Nú spratt Viddi B. á fætur.
„Þetta var nú bara það sem vant-
aði,“ sagði hann um leið og hann
arkaði út. „Danskt bakkelsi í Þjóð-
menningarhúsinu!“
Kúltúr og
kokteilsósa
Viddi B. kemst í uppnám í
Þjóðmenningarhúsi.
VIÐHORF
Eftir Ásgeir
Sverrisson
asv@mbl.is
ÞAÐ er sameiginlegt
verkefni Landspítala –
háskólasjúkrahúss,
Háskóla Íslands og
fleiri skóla að mennta
heilbrigðisstéttir.
Nærri lætur að 450–
500 nemendur starfi og
nemi á spítalanum ár-
lega. Hann er að þessu
leyti eins og miðlungs-
stór framhaldsskóli. Á
honum fara einnig
fram umtalsverðar
rannsóknir í þeim
fræðigreinum sem heil-
brigðismálum tengjast.
Athugun RANNÍS
1999 sýndi að í alþjóðlegum saman-
burði á frammistöðu í vísindum
standa Íslendingar hvað fremst í
rannsóknum í læknavísindum og
jarðvísindum.
Sérstaða háskólasjúkrahúss
Kennsla og rannsóknir í tengslum
við lækningar og hjúkrun gera
sjúkrahús að háskólasjúkrahúsi. Í
Svíþjóð eru nú til dæmis 9 háskóla-
sjúkrahús, auk fjölmargra sem ein-
göngu þjóna sjúklingum. Hér á
landi, eins og í nágrannalöndunum,
hefur sameiningu sjúkrahúsa fylgt
endurskoðun á hlutverki þeirra og
skyldum. Allstaðar er viðurkennt að
háskólahlutverk sjúkrahúsa skapar
þeim sérstöðu m.t.t. þess starfs sem
þar er unnið, kostnaðar, skyldna og
þátttöku í vísinda- og rannsóknar-
starfi. Fjölmargir telja að losaraleg
tengsl Háskóla Íslands og nú Land-
spítala – háskólasjúkrahúss valdi því
að stofnanirnar standi ekki að öllu
leyti undir skyldum sínum við náms-
menn og vísindastarf.
Ríkisspítalar og Sjúkrahús
Reykjavíkur gegndu skyldum sem
menntastofnanir fyrir sameiningu.
Háskólahlutverk ríkisspítala byggð-
ist á veikum lögum um stofnunina.
Starfsskyldur prófessora í læknis-
fræði voru aftur á móti skilgreindar
inni á spítalanum í lögum um Há-
skóla Íslands. Samstarf Borgarspít-
alans, síðar Sjúkrahúss Reykjavík-
ur, og Háskóla Íslands byggðist á
samningi frá 1983 sem meira en
tímabært var að endurskoða. Á þann
samning reyndi fyrir hæstarétti í
máli Gunnars Þórs Jónssonar pró-
fessors. Rétturinn taldi að spítalinn
hefði ekkert um starfsskyldur hans á
spítalanum að segja því Háskóli Ís-
lands færi með húsbóndavald vegna
þess að um prófessor væri að ræða.
Slíkt fyrirkomulag samrýmist ekki
kröfum um nútímarekstur. Ákvörð-
unarvald um mannahald á að liggja
hjá þeirri stofnun sem hefur starfs-
manninn í vinnu.
Háskólahlutverkið
verði vel skilgreint
Fyrir sameiningu spítalanna í
Reykjavík sögðu sumir starfsmenn
að með henni opnaðist tækifæri til að
móta nýtt háskólasjúkrahús. Aðrir,
einkum utan spítalans,
lögðu ekki síður
áherslu á rekstrarhag-
ræðingu og nauðsyn
þess að draga úr tví-
verknaði, t.d. í tækja-
kaupum, og sameina
sérgreinar. Allt eru
þetta verðug markmið.
Aðalsmerki hverrar
þjóðar er góð heilbrigð-
isþjónusta en nauðsyn-
leg forsenda er mennt-
un heilbrigðisstétta og
framsækið starf á öll-
um sviðum hennar. Því
er spítalanum mikil-
vægt að hlutverk hans
sem háskólasjúkrahús sé vel skil-
greint. Háskólanum er að sama
skapi nauðsynlegt að deildir heil-
brigðismenntunar og heilbrigðisvís-
inda séu öflugar, vel skipulagðar og
krefjandi um árangur í starfi.
Rektor Háskóla Íslands hefur
dyggilega stutt að tekið verði til í
samskiptum HÍ og LSH og það hef-
ur landlæknir einnig gert. Rektor og
forstjóri Landspítala – háskóla-
sjúkrahúss gáfu út viljayfirlýsingu
vorið 2000 um að stofnanirnar tvær
taki höndum saman og skýri sam-
starf sitt og stefnu. Lög um Háskóla
Íslands frá 1999 kveða reyndar á um
að tiltekin ákvæði eldri laga um
stöðu prófessora Háskólans falli nið-
ur 1. maí 2001 og að samningar milli
stofnananna leysi lagaákvæði af
hólmi. Það hvetur enn frekar til að-
gerða.
Samningar milli HÍ og LSH
Samningaviðræður milli LSH og
HÍ standa yfir. Þeir samningar eru
ekki einfaldir. Skýra þarf ábyrgð
hvorrar stofnunar á sameiginlegum
verkefnum, semja um skyldur sam-
eiginlegra starfsmanna, um aðstöðu
sem spítalinn veitir nemendum og
kennurum, í hvaða farvegi stuðning-
ur við vísinda- og rannsóknarstarf
eigi að vera og um kostnað og út-
gjöld af ýmsu tagi. Að þessu fengnu
geta yfirvöld heilbrigðis- og mennta-
mála ákveðið hvaða fjármunum eigi
að verja í þjónustu við sjúklinga á
spítalanum og í menntunar- og vís-
indastarf.
Það er eindreginn vilji beggja að
semja fyrir vorið. Flóknast er að
semja um sameiginlega starfsmenn.
Ekki verður unað við að önnur stofn-
unin geti með ráðningu starfsmanna
skuldbundið hina fjárhagslega. Samt
er ljóst að áfram verða sumir í starfi
á báðum stöðum. Akademísk tilvera
starfsmanna í Háskólanum er tak-
mörkuð ef tengsl vantar við sjúk-
linga og rannsóknargögn. Starfs-
menn spítalans þurfa líka
akademískt umhverfi háskóla. Best
er að HÍ og LSH komi sér saman um
vettvang til þess að fjalla sameigin-
lega um ráðningu starfsmanna sem
að einhverju leyti hafa gagnkvæmar
skyldur við báðar stofnanir. Skil-
greint verði vinnuframlag til hvorrar
stofnunar, aðstaða til þess að rækja
þær skyldur og skipting kostnaðar.
Þetta felur í sér að stofnanirnar fjalli
með sameiginlegum hætti um fjölda
prófessora, dósenta, lektora, að-
júnkta og stundakennara.
Annað atriði þessa samnings lýtur
að fjármálum. Nú er óljóst hvernig
kostnaður spítalans skiptist milli
þjónustu við sjúklinga, kennslu, vís-
inda og rannsókna. Ótvírætt er að
talsverður hluti fjárveitingar til
LSH fer í kostnað við kennslu og
rannsóknir. Erlendis er kennslu- og
rannsóknarkostnaður háskóla-
sjúkrahúss talinn 15–20 prósent af
heildarkostnaði við rekstur, sums
staðar 5–10 prósent, eftir forsendum
í útreikningi. Að líkindum er þessi
kostnaður svipaður hér og erlendis.
Heildarútgjöld LSH eru um 20 millj-
arðar króna. Því gæti háskólaþátt-
urinn numið einum til þremur millj-
örðum króna. Menntamálaráðu-
neytið og HÍ hafa komið á reglu um
fjárveitingar til Háskólans. Á þessu
ári er varið um 500 milljónum króna
til kennslu í greinum heilbrigðisvís-
inda þar. Af sjálfu leiðir að stór hluti
útgjalda til menntunar heilbrigðis-
stétta í landinu fer um fjárreiður
spítalans.
LSH og HÍ hafi vald
á samskiptum sínum
Hluti þess að marka Landspítala –
háskólasjúkrahúsi framtíð er að
vega og meta þríþætt viðfangsefni
háskólasjúkrahúss, þjónustu við
sjúklinga, kennslu og vísindastarf.
Ákveða verður hvaða hjúkrunar- og
læknisþjónustu spítalinn á að veita,
hvað eigi að vera á verksviði einka-
aðila og ræða þarf kostnað og fjár-
framlög. Veigamikið atriði er að Há-
skóli Íslands, ásamt fleiri mennta-
stofnunum, og Landspítali –
háskólasjúkrahús hafi vald á sam-
skiptum sínum. Samningum þar í
milli er ætlað að tryggja það. Há-
skólasjúkrahúsið þarf að verða
meira en orðið tómt og því verða allir
að leggjast á árar, starfsmenn og
stjórnvöld.
Hvað er háskóla-
sjúkrahús?
Magnús Pétursson
Sjúkraþjónusta
Hluti þess að marka
Landspítala – háskóla-
sjúkrahúsi framtíð er,
að mati Magnúsar
Péturssonar, að vega og
meta þríþætt viðfangs-
efni háskólasjúkrahúss;
þjónustu við sjúklinga,
kennslu og vísindastarf.
Höfundur er forstjóri Landspítala –
háskólasjúkrahúss.
Morgunblaðið/Árni Sæberg
Það er sameiginlegt verkefni Landspítala – háskólasjúkrahúss, Háskóla Íslands og fleiri skóla að mennta heil-
brigðisstéttir. Nærri lætur að 450–500 nemendur starfi og nemi á spítalanum árlega. Hann er að þessu leyti eins
og miðlungsstór framhaldsskóli.