Morgunblaðið - 23.03.2001, Blaðsíða 54

UMRÆÐAN
54 FÖSTUDAGUR 23. MARS 2001 MORGUNBLAÐIÐ
SUNNLENSK orka
ehf. var stofnuð í ágúst
1999. Að henni standa
Rafmagnsveitur ríkis-
ins (RARIK) með 90%
eignaraðild og Eignar-
haldsfélög Hvera-
gerðis og Ölfuss með
5% eignaraðild hvort.
Sunnlensk orka hafði
heimild frá iðnaðar-
ráðuneyti um borun til-
raunaholu við Græn-
dalsá sunnan Þrengsla
þar sem gönguleið
liggur inn í Grænsdal.
Á þeim stað var boruð
hola fyrir rúmum 40
árum sem nú er ónýt, en fleiri bor-
holur eru þar í næsta nágrenni.
Fljótlega kom þó í ljós að þetta var
Sunnlenskri orku ekki nóg, – inn í
Grænsdal skyldi haldið og reynt að
afla leyfis til tilraunaborunar þar.
Ég kýs að nefna dalinn Grænsdal og
styðst þar við elstu ritheimildir, ör-
nefnaskrá og frásagnir gamalla Ölf-
usinga, en nöfnin Grens- og Græn-
dalur hafa einnig komið fyrir. Lögð
var fram og auglýst skýrsla um mat
á umhverfisáhrifum 7. apríl 2000.
Skipulagsstofnun felldi þann úr-
skurð 28. maí 2000 að frekara mats
væri þörf vegna rannsóknarholu í
Grænsdal. Nú hefur það mat verið
lagt fram og auglýst með athuga-
semdafresti til 4. apríl nk. og geta
netverjar skoðað það á heimasíð-
unni, /rarik.is/sunnorka/.
Grænsdalur er rétt við bæjardyr
þéttbýlis, norðan Hveragerðis í
miðju einstæðs umhverfis sem nær
frá Ástaðafjalli í vestri og að
Reykjafjalli í austri. Vestan hans er
Reykjadalur sem margir þekkja
einkum vegna hinnar heitu ár sem
rennur um hann úr Klambragili við
botn hans. Norðan dalanna er há-
lendið austan Hengils á mörkum
Grafnings og Ölfuss með útsýni til
Þingvallavatns. Það er vinsælt
göngusvæði með sérstæðum mynd-
unum og má þar t.d. nefna hvera-
svæðið á Ölkelduhálsi og hina fornu
gígkatla Kattartjarnir. Grænsdalur,
sem var fyrrum slægnaland bænda,
hefur notið þess að vera nær ein-
göngu vettvangur þeirra fótgang-
andi og sloppið við áreið hesta-
manna og vélhjóla að mestu.
Samkvæmt skýrslu Sunnlenskrar
orku er áætlað að leggja veg, sem
borið getur 40 tonna bíla, inn í
Grænsdal að tilraunaborholu liðlega
2 km innan Þrengsla en þau loka út-
sýn til dalsins frá suðri. Þá kemur
einnig fram að vegurinn verði til
frambúðar þó svo að ekki verði
virkjað þar. Því er haldið fram að
það verði ferðamennsku til góða ef
hægt verði að aka eða ríða inn í dal-
inn, þ.e. að fleiri muni koma þangað.
Þetta sýnir algjöran skort á tilfinn-
ingu fyrir gildi ósnortinnar náttúru.
Flestir, sem í Grænsdal koma, eru
því sammála að gangan
inn Þrengslin og að-
koma að dalnum þann-
ig gefi ferð þangað
mest gildi. Innan
Þrengsla lokast allt út-
sýni til byggða og lita-
dýrð hverasvæða og
bergs við farveg Græn-
dalsár lætur engan
ósnortinn. Land er þar
rakt og þolir illa ágang
hópreiðar, hvað þá tor-
færuhjóla, sem því
miður hefur sett mark
sitt á Reykjadal þar
rétt vestar. Hætt er
við að nái hugmyndin
um veg inn í dalinn fram að ganga
með tilheyrandi bílastæðum og hóp-
reið hesta- og vélhjólamanna, muni
fljótlega stórlega sjá á dalnum.
Einnig er ljóst að skemmtilegasti
hluti gönguleiðarinnar, þ.e. inn í dal-
inn, yrði aðeins skuggi þess sem nú
er.
Skýrsla Sunnlenskrar orku er
enginn skemmtilestur, þunglama-
legt stofnanamál með stöðugum
endurtekningum og örnefnaþekking
virðist lítil sem engin og oft röng. Sú
ákvörðun löggjafans að láta fram-
kvæmdaaðila annast og kosta matið
býður þeirri hættu heim að þeir,
sem ráðnir eru til þess af verk-
kaupa, reyni að þóknast hans sjón-
armiðum. Þetta kemur berlega fram
í skýrslunni sem er nánast einhliða
sóknarskjal fyrir framkvæmdinni.
Eru sveitarstjórnir vanhæfar
til að annast skipulag?
Þrátt fyrir að nú sé liðinn ald-
arfjórðungur frá því hafin var vinna
við svæðisskipulag í Ölfusi er nið-
urstaða engin. Engin stefna um nýt-
ingu er til s.s. um hvað skuli vernda
og ekki hafa verið skipulagðar
göngu- og reiðleiðir. Einstök svæði
eru því berskjölduð fyrir innrásum
sem þessari. Hvað veldur er ekki á
hreinu. Þrjár sveitarstjórnir, í Ölf-
usi, Hveragerði og Árborg, koma að
málinu og þegar svo er kennir oft
hver öðrum.
Í grein í Morgunblaðinu fyrir
nokkru um flugvallarmál o.fl.velti
dr. Jónas Elíasson prófessor því fyr-
ir sér hvort sveitarstjórnir væru
hæfar til að annast skipulagsmál.
Þar ráða oft þröngir skammtíma-
hagsmunir sem lýsa sér m.a. í hring-
torgum á þjóðvegi nr. 1. Hlutverk
þeirra virðast einkum vera á að
hægja á umferð til þess að laða
ferðamanninn að verslunum þar við.
Ekki veit ég hvort betur má treysta
reglustiku-embættismönnum á
skrif- og teiknistofum heldur en
kjörnum sveitarstjórnarmönnum
enda veldur þar hver á heldur. Hitt
er ljóst að athafnaleysi sveitar-
stjórna, sem koma að svæðisskipu-
lagi í Ölfusi, er þeim til vansa. Sú
hætta sem nú vofir yfir Grænsdal er
þar eitt dæmið. Annað, sem blasir
við vegfarendum sunnan Ingólfs-
fjalls, er malarnáman í Djúpadal.
Þar er eina góða gönguleiðin upp á
fjallið vestan-, sunnan- og austan-
vert og er stöðugt verið að þrengja
að henni. Enn má nefna raflínuna
sem fyrir nokkrum árum var lögð úr
Grafningi og um Ölkelduháls vestur
á Hellisheiði. Það er vissulega svo-
lítið pínleg staða að sýna göngufólki
litadýrð hveranna á Ölkelduhálsi
með háspennulínur yfir höfði sér.
Sú kynlega staða er komin upp á
þessu svæði að Orkuveita Reykja-
víkur hefur helgað sér allt land
sunnan Hengils og hyggur á orku-
vinnslu þar. Ríkið er hins vegar eig-
andi Reykjakots og Reykjatorfunn-
ar og þar vill RARIK hasla sér völl.
Skynsamlegra væri að skoða þetta
svæði sem eina heild og skipuleggja
orkuvinnslu þar sem líklegast er að
ná góðum árangri með sem minnst-
um spjöllum. Það vekur vissulega
nokkurn ugg ef væntaleg sam-
keppni milli raforkuframleiðenda
leiðir til þess að nátturuperlum
verði fórnað. Sú hætta er líka fyrir
hendi að keppinautarnir sæki í sama
orkupottinn á þessu svæði.
Að vera á móti atvinnu
Þeir sem leyfa sér að standa gegn
virkjunaráformum og vilja verja
náttúruna í sem upprunalegastri
mynd eru oft bornir þeim sökum að
vera á móti atvinnu og framförum. Í
þessu tilfelli er því til að svara að
gufuaflsvirkjun ein sér býr ekki
mörgum störf þegar vinnu við upp-
setningu hennar lýkur. Þá er látið
að því liggja af talsmönnum Sunn-
lenskrar orku að gufu frá virkjun-
inni megi nýta til iðnaðar. Hver-
gerðingar, sem um áratuga skeið
hafa horft á borholur við túngarð-
inn, ættu þó að vita betur. Að vísu
hafa oft, einkum á kosningaárum,
verið settar fram glæstar hugmynd-
ir um iðjuver sem nýttu gufuna til
framleiðslu sinnar. Þær hafa reynst
skýjaborgir einar. Hins vegar er
ekki vafi á því að sú stórkostlega
náttúra, sem Hveragerði tengist,
getur reynst byggð þar og í næsta
nágrenni mesta lyftistöng ef rétt er
að málum staðið. Þar má nefna
ferðaþjónustu, heilsurækt og síðast
en ekki síst það aðdráttarafl sem
Grænsdalur og umhverfi hans getur
verið þeim sem eru að velja sér stað
til búsetu. Því er nauðsynlegt að
standa vörð um þessi náttúruverð-
mæti og láta ekki virkjunargleði
villa sér sýn.
Virkjanaglaðir
á villigötum
Björn Pálsson
Náttúruvernd
Nauðsynlegt er að
standa vörð um
náttúruverðmæti,
segir Björn Pálsson,
og láta ekki virkj-
anagleði villa sér sýn.
Höfundur er forstöðumaður
Héraðsskjalasafns Árnesinga.
VEÐRIÐ á djúp-
stæðar rætur í sálar-
vitund margra og
mikið er fjallað um
hvernig það leikur
mann og annan. Við-
fangsefnið er óþrjót-
andi; sem dægradvöl,
starfsvettvangur eða
lífsnauðsyn. Fyrir Ís-
lendinga snýst þetta
um að bæta stöðuna í
þráteflinu við nátt-
úruöflin.
Rannsóknir í veður-
fræði og tækniþróun
bæta stöðugt þekk-
ingar- og þjónustustig
veðurspáþjónustunnar. Veðurfar
ræður miklu um lífsafkomu fólks í
mörgum atvinnugreinum. Áætlað
hefur verið að fjárhagslegur ávinn-
ingur samfélagsins af aukinni fjár-
festingu í veðurþjónustu sé allt að
sjöfaldur. Ef fjallað er um lífsgæði
í þessu sambandi nægir að benda á
hættulegustu störf í heimi, störf
sjómanna. Í heiminum öllum farast
daglega 70 sjómenn. Fullvíst er að
lækka má þá tölu með bættri veð-
urþjónustu.
Mælitæknin og aðferðirnar
spanna vítt svið og margvíslegar
aðferðir skila árangri. Notast má
við handhæga reynslu og sérþekk-
ingu á nánasta umhverfi til að
„lesa sér til“ eða hagnýta vísinda-
legar aðferðir, ofurtölvur, há-
tæknivædd mælitæki í gervitungl-
um og afkastamikil fjarskiptakerfi.
Alþjóðlegt
samstarf
Innan veðurfræðinnar er löng
hefð fyrir alþjóðlegu samstarfi og
því hefur verið fleygt að hnattvæð-
ing í nútímasamfélagi hafi einna
fyrst komist á í veðurþjónustu. Al-
þjóðaveðurfræðistofnunin (WMO)
er hinn formlegi samstarfsaðili að-
ildarríkja Sameinuðu þjóðanna á
þessu sviði. Stofnunin heldur al-
þjóða veðurfræðidaginn hátíðlegan
í dag.
Hlutverk Alþjóðaveðurfræði-
stofnunarinnar hefur fyrst og
fremst verið að staðla og sam-
ræma verklag við starfrækslu veð-
urþjónustu og að stuðla að fræðslu
til hækkunar á þekkingar- og
þjónustustigi í vanþróuðum lönd-
um. Höfuðmarkmið stofnunarinnar
eru að tryggja víðtæka miðlun
veðurupplýsinga, opið og óhindrað
aðgengi og að aðvaranir um válynd
veður nái til sem flestra.
Stofnunin byggir starf sitt á
framlögum aðildarstofnana sem
eru veðurstofur aðildarþjóðanna.
Allir njóta góðs af þessu samstarfi
og er það forsenda fyrir veður-
þjónustu með nútímasniði. Mikil-
vægasti hluti þessa samstarfs er
regluleg öflun og úrvinnsla gagna
sem fylgir alþjóðlegum stöðlum.
Ný tækifæri til
útrásar, hnattvæðing
Í samstarfssamningi aðildar-
þjóða Alþjóðaveðurfræðistofnunar-
innar hefur verið skilgreint á
hvaða forsendum einstaklingum og
fyrirtækjum nýtist starfsemi
hennar. Með því hafa veðurstofur
þjóðlandanna tekið á
sig skyldur við al-
þjóðasamfélagið gegn
því að fá að hagnýta
sér hana og deila jafn-
framt rétti sínum með
öðrum; stofnunum,
fyrirtækjum og ein-
staklingum.
Framfarir í tölvu-
og fjarskiptatækni
hafa skapað ný tæki-
færi fyrir fyrirtæki og
einstaklinga til að
starfrækja þjónustu-
starfsemi á sviði veð-
urfræði án frekari at-
beina opinberra
stofnana. Veðurþjónusta verður
því aðeins lífvænleg starfsemi að
til komi virðisauki í bættri úr-
vinnslu, reglulegri vöktun og öfl-
ugri fjölmiðlun til neytanda.
Afrakstur veðurþjónustunnar er
það sem að notendum snýr og al-
menningur þekkir af fjölmiðlun í
blöðum, útvarpi, sjónvarpi. Við
þetta má bæta Internetinu sem er
álíka byltingarkennd leið til fjöl-
miðlunar af þessu tagi og ljós-
vakamiðlarnir eru.
Bandaríkjamenn hafa ótvírætt
lagt mest af mörkum til alþjóða-
samstarfs á sviði veðurþjónustu og
ganga lengst í að búa í haginn fyr-
ir fyrirtæki sem hasla sér völl með
veðurþjónustu. Þessi iðnaður á sér
margra áratuga langa hefð og er
afar fjölskrúðugur.
Nýjasta tækni
og vísindi
Nútíma tölvu- og fjarskipta-
tækni opnar nýjar leiðir fyrir
þjónustu á sviði veðurfræði. Veð-
urspár dagsins í dag byggja á
samstilltum mælingum á veðrinu –
upphafsástandi lofthjúpsins og
framreiknaðri þróun veðursins
samkvæmt lögmálum eðlisfræðinn-
ar. Rannsóknir og þróun á bættum
aðferðum við útreikninga á hita,
vindátt, úrkomu, skýjum og geisl-
un eru helstu viðfangsefni tölu-
legrar veðurspáfræði í dag.
Framfarir munu halda fram
meðan framleiddar eru kröftugri
tölvur, betri mælitæki og skilvirk-
ari fjarskiptakerfi til fjölmiðlunar
til neytenda.
Til þess að þróun til framfara á
sviði veðurþjónustu missi ekki
marks þá er mikilvægt að hún eigi
sér stað í nánum tenglum við not-
endur og í nálægð við fjölmiðla- og
fjarskiptamarkað. Þessi nálægð
tryggir bestu og hagkvæmustu
lausn. Ótakmarkaðar ábyrgðir op-
inberra aðila gera það að verkum
að veðurspáþjónusta getur orðið
ómarkviss en það býður þeirri
hættu heim að notendur sitji uppi
með löngu úrelta þjónustu.
Rannsókna- og hugbúnaðarfyr-
irtækið Halo ehf. hefur á forsend-
um þessa opna alþjóðlega starfs-
umhverfis lokið við uppsetningu á
háþróuðu tölvukerfi til veðurspá-
framleiðslu. Kerfið er í dag notað
til að framleiða myndrænt fjöl-
miðlunarefni fyrir veraldarvefinn,
síma og sjónvarp.
Óheft aðgengi að alþjóðlegum
gögnum frá Bandaríkjunum hefur
skipt sköpum. Í tilefni þessa hefur
Halo valið að opna þjónustuvef
fyrir Norður-Ameríku á alþjóða
veðurfræðidaginn. Nú geta þeir í
Bandaríkjunum sem tala önnur
tungumál en ensku valið úr fjöru-
tíu tungumálum á veðurupplýs-
ingavef Halo ehf, „theyr.com“. Er
það gott dæmi um hvernig virð-
isauki af frjálsu upplýsingastreymi
kemur notendum upplýsinga til
góða.
Veður fyrir alla
– hnattvæðing
veðurþjónustu
Björn Erlingsson
Höfundur er forstöðumaður rann-
sókna og þróunar hjá Halo ehf.
Veðurfræði
Nútíma tölvu- og
fjarskiptatækni, segir
Björn Erlingsson,
opnar nýjar leiðir
fyrir þjónustu á sviði
veðurfræði.